Na žadyn pad „mjelčiši hłós“
Dr. Annalena Schmidt, stawiznarka mjez druhim na Budyskim Serbskim instituće (SI), sprjewine město wopušći. Zdobom złoži mandat měšćanskeje radźićelki, kotryž bě sej loni na lisćinje Zwjazka 90/Zelenych zdobyła. Bosćan Nawka je so z njej rozmołwjał.
Knjeni dr. Schmidt, čehodla Budyšinej božemje prajiće?
A. Schmidt: Najwažniša přičina je, zo chcu prosće bliže swojemu dźěłowemu městnu bydlić. Nažel njedóstach po wuběženju zrěčenja z SI žadyn poskitk, kotryž so mi jara spodobaše. Rozšěrich tuž pytanski radius a nańdźech naposledk dźěło w Radebeulu, hdźež za Diakoniju Sakskeje skutkuju. Po měsacach dojězdźowanja – ze zjawnym wosobowym bliskowobchadom traje jednotliwa čara rady dlěje hač połdra hodźiny – sym zwěsćiła, zo njemóžu tak ani hłowno- ani čestnohamtskim nadawkam tak wotpowědować, kaž bych to chcyła.
Sće serbšćinu nawuknyła a rěčnica dźěłoweho kruha za serbske naležnosće. Wot lonšeho sće měšćanska radźićelka ...
Chcedźa klanki twarić
Koronakriza wuskutkuje so mjez druhim tež na wuhotowanje prózdninskeho časa w hortach. Milenka Rječcyna je so z Helenu Kralec, nawodnicu Chróšćanskeho horta, kotryž je w nošerstwje Serbskeho šulskeho towarstwa, rozmołwjała.
Prěni tydźeń poskitkow w Chróšćanskim horće je hižo zakónčeny. Koncentrujeće so w swojich poskitkach na něšto wosebite?
H. Kralec: Ně, to nic. Přemyslujemy pak sčasom wo tym, što móhli wobdźělnikam poskićeć. Tak mějachmy zańdźeny tydźeń mjez nami fachowču, kotraž je nam rozłožowała, kak maš postupować, hdyž něchtó znjezboži a so zrani. Dalše dny smy zwučowali plester na ruki zlěpić abo dźěle ćěła, samo hłowu zawobalić.
Móža tež dźěći same při planowanju sobu rěčeć?
H. Kralec: Haj, hišće za čas šule su wone prajili, zo chcedźa wjele w sportowej hali być, so zabawjeć a sportować. Zańdźeny pjatk smy w sportowni prózdninsku party swjećili.
Dźěći wšitkich starobow móža wotnětka zaso zhromadnje prózdniny dožiwić. Wotbłyšćuje so koronapandemija na někajke wašnje na jich swět?
Pola nas je dowol tež rjany
Hdyž njemóžemy do dalokeho swěta na dowol jěć, da wostanjemy w swojim kraju. Pola nas dźě je tež rjenje. Tale žiwjenska wěrnosć wurosće wězo z tuchwilneje koronapandemije, dopomina pak mje tež chětro na časy, jako steješe w Berlinje hišće murja a wokoło NDR do směra na zapad wulki płót, abo lěpje prajene hnydom wjacore. Štož tehdy politiski system postajowaše, je dźensa takrjec nuzowa warianta w dowolowym času. Někotři drje so přiwšěm ze škitnym nahubnikom něšto hodźin do lětadła sydnu a sej na někajku kupu w Srjedźnym morju doleća. Toho bych so ja na přikład dobrowólnje wzdał, dokelž dyrbju dla płatoweho dźěla hižo po něšto mjeńšinach we wobchodźe za dychom hrabać. A tola mějach njedawno rjane dowolowe dny. Su-li dźěći ze šule, směš dźě sej luksus dowola zwonka lětnich prózdnin popřeć.
Kajku róluhraje bibliotekaza Serbow?
Historikarka dr. Kate Hiepko z britiskeho Manchestera slědźi tuchwilu wo Serbskej centralnej bibliotece (SCB). Cordula Ratajczakowa je so z wědomostnicu rozmołwjała.
Čehodla zaběraće so ze serbskej tematiku?
K. Hiepko: Počach so hižo jako dźěćo za serbsku kulturu zajimować, zhoniwši, zo bě mój pradźěd Serb. Wón narodźi so 1892 w Baršću, swójba pochadźeše z Jemjelicy (Jämlitz). Jako šulerka hornjeho schodźenka pisach referat wo žiwjenju Serbow w NDR, to bě w lěće 2010. Trěbnych informacijow dla lećach w lětnich prózdninach do Němskeje a wopytach w Budyšinje Serbski institut z biblioteku, Smolerjec kniharnju atd. Běch hnydom fascinowana, što wšo wo serbskej kulturje a historiji zhonich. W samsnym dowolu wopytach tež dalše serbske městna, mjez druhim Jemjelicu, Slepo kaž tež Serbski muzej w Choćebuzu. Jako mějach we wobłuku studija stawiznow na Bristolskej uniwersiće seminarske dźěło wo dźěćatstwje za čas nacijow pisać, wědźach hnydom, zo chcu wo dóńće serbskich dźěći pod Hitlerom slědźić. Sym tuž znowa w Budyšinje trěbnych knihow dla přebywała.
Hižo jako dźěćo so za kolesa a motorske zajimował
Mnozy, kotřiž hewak z awtom do Róžanta k Suchecom přijědu, zo bychu je přehladać abo porjedźeć dali, su so tam dźensa z kolesom abo pěši podali, zo bychu Janej Suchemu k 70ćinam gratulowali.
Jubilar je so 21. pražnika 1950 narodźił. Jeho kolebka steješe w čěskim Rumburku. Po dwěmaj lětomaj wróći so swójba do Róžanta, hdźež Jan 1957 do šule zastupi. W běhu dźesać šulskich lět je wón tež w Dobrošicach a Ralbicach wuknył. Po tym zo bě nadarjeny pachoł pruwowanje srjedźneje zrałosće złožił, nawukny wón powołanje zamkarja w firmje Waltera Blocka w Kamjencu. Hižo za šulski čas zajimowaše so za kolesa a motorske. Jako chodźeše do 5. lětnika, natwari sej z dweju kolesow, kotrejž dyrbještej do črjopjenca, jedne a z nim dołho jězdźeše. Jeho sćerpnosć a wušiknosć sej w Kamjenskej firmje wažachu. Hač do přewróta tam dźěłaše.
Noworěčnikow wobkedźbować
Serbscy zastupnicy rady Załožby za serbski lud su na njedawnej klawsurje wo tym rozmyslowali, kak spěchowanje sylnišo na priority wusměrjeć. Janek Wowčer je z direktorom załožby Janom Budarjom wo tym rěčał.
Što wusměrjenje na priority konkretnje rěka, kotre to su a što je z nimi měnjene?
J. Budar: Załožbowa rada je lěta 2017 priority spěchowanja wobzamknyła. Na prěnim městnje steji wutwar a skrućenje rěčnych rumow. Wažne pak tež je, projektnych nošerjow podpěrać a dorost zaručić. Z powšitkownych prioritow mamy konkretne zaměry a wotpowědne naprawy wotwodźeć. Runje tajke přemyslowanja běchu jedne z ćežišćow klawsury.
Rěka regionalizacija, zo załožba zaso jenož projekty w serbskim sydlenskim rumje spěchuje, abo móža zajimcy zwonka Łužicy dale za swoje serbske abo projekty ze serbskim wobsahom wo spěchowanje prosyć?
W běhu něšto dnjow rozsudźili
Poprawom je Serbske šulske towarstwo swoje lětuše rěčne prózdninske lěhwo we Wodowych Hendrichecach koronakrizy dla wotprajiło. Nětko pak je tola přewjedźe. Kak je k tomu dóšło, wo tym je Janek Wowčer z předsydku SŠT Ludmilu Budarjowej rěčał.
Pod kotrymi wuměnjenjemi je nětko k tomu dóšło, zo lěhwo tola budźe?
L. Budarjowa: Spočatk junija njebě wotwidźeć, zo Sakska tak spěšnje tajke zarjadowanja, wězo pod wěstotnymi postajenjemi, dowoli. Riziko natyknjenja bě přewulke, a tak smy lěhwo wotprajili. Dźěći pak, kotrež běchu so hižo před měsacami přizjewili, běchu wězo jara zrudne. W zašłymaj tydźenjomaj so wone přeco zaso naprašowachu, hač njehodźi so lěhwo přiwšěm přewjesć. Wšako je knježerstwo postajenja korony dla zmjechčiło.
Hdy a hdźe rěčne lěhwo wotmějeće?
L. Budarjowa: Wone budźe zaso we Wodowych Hendrichecach, a to wot 21. hač do 29. awgusta, potajkim skrótšene a tydźenjej pozdźišo. Zo bychmy sej storněrowanske wudawki zalutowali, smy so wězo wo městna w samsnym objekće prócowali.
Ćišćanski statok so dale wuwiwa
Stare rjemjesło a burska dźěławosć, serbšćina a wjesne nałožki – wšo to móža hosćo na „Ćišćanskim statoku“ wot lěta 2002 cyle zbliska dožiwić. Poskitki organizuje Kulturne towarstwo Ćisk, kotrež w lěće 1882 wutworjenu a wot 1921 jako štyristronski statok wobstejacu ležownosć wobhospodarja. Čłonojo wuwiwaja wobstajnje nowe ideje za wužiwanje pod pomnikoškitom stejacych rumnosćow. Loni započachu twarjenja rozšěrjeć a galeriju nad hródźu přetwarjeć. Katrin Demczenko je so z městopředsydu towarstwa Hansom Grobu rozmołwjała.
Knježe Groba, kotre dźěła je štó wukonjał? A su towarstwo při tym z někajkeje strony podpěrali?
Ličby a prašenje, kak hašeć
Ličby njełža. Chcemy-li tomule přisłowu wěrić, ja najwjetši problem Němskeje kriminalitu nastupajo cyle jasny. Mjez cyłkownje loni zwěsćenymi 31 472 „politisko-ekstremistisce motiwowanymi deliktami“ přirjaduje zwjazkowy zarjad za škit wustawy dwě třećinje – abo w ličbje: 21 290 – prawicarskemu miljejej. Lěwicarskich njeskutkow bě 6 449, a na bronzowym městnje tuteje nješwarneje lisćiny slěduja – runjež něchtó bubnuj – „njepočinki wěstych krajow“. Nažel wčera předstajena rozprawa wustawoškitarjow njepřeradźa, wo kotre staty konkretnje so jedna.
Přiwšěm je, njeby-li cyłkowna naležnosć na sebi tajka chutna była, wotpowědny kapitl najzajimawši. Wšako hodźi so skoro kaž krimi ze časa zymneje wójny čitać. Často jako najhórje začuwany strach před islamistiskimi złóstnistwami – rozprawa zjima je pod hesłom „nabožna ideologija“ – so w ličbach njewotbłyšćuje: 362 padow so w aktach jewi.
Analogne formaty su wobmjezowane
Předwčerawšim je zapósłanc Zelenych w Němskim zwjazkowym sejmje Stephan Kühn mjez druhim redakciju Serbskich Nowin wopytał. Što bě wotpohlad wopyta serbskich institucijow, a kak zhladuje wón na tuchwilnu sylnu digitalizaciju tež medijow, to chcyše Janek Wowčer wot njeho wědźeć.
Čehodla sće serbske institucije wopytał?
