Čuwy woči- widnje napjate
Njemóžu so hižo dopomnić, hdy běchu minjene lěta Serbja w jednym a tym samym prašenju tak rozdźělneho nastajenja: Měnju diskusiju wo Serbskim sejmje.
Wězo maja čłonojo iniciatiwneje skupiny dospołnje prawje, hdyž skorža, zo pobrachuja Serbam wučerjo, duchowni a politikarjo. Zo serbska rěčna substanca woteběra, kóždy widźi, kiž z wotewrjenymaj wočomaj po swěće chodźi. Rozsudne prašenje pak za mnje je: Kak chce sejm wšo to změnić? Stajnje zaso słyšana stereotypna wotmołwa „Budźe-li sejm najprjedy raz wuzwoleny, wšitko zrjadujemy“ mje njespokoja. Ničo druheho pak dotal słyšał njejsym. Argumenty sejmikarjow maja mjeztym samo wěsty ideologiski raz: Njetrjebaš to scyła zrozumić, dyrbiš to prosće wěrić.
Ći mali su přikład
Eva Jähnigen (Zeleni) je přirjadnica za wobswět a komunalne hospodarstwo w Drježdźanach. Swojich wuskich stykow do Łužicy dla wona gmejnu Njebjelčicy derje znaje. Milenka Rječcyna je so z politikarku rozmołwjała.
Što Was pohnuwa, mjeztym hižo třeće lěto, zarjadowanje Stories of Change přewodźeć?
E. Jähnigen: Tónle kruh skići rum za to, ideje do přichoda wuwiwać. Te hodźa so potom wupruwować a na woprawdźite projekty přetworić. Wone wopřijimaja změny. Tele projekty nimaja jeno sebje same we wóčku, ale cyły swět. Napjatosć knježi při tym, dokelž w tymle kruhu wuwite a předstajene ideje so z wuskeho kruha wułamaja a docpěwaja ludźi, kotřiž so z tematiku perspektiwy dotal zaběrali njejsu, abo pytaja rozrisanje za swoje ideje.
We wobłuku zarjadowanja bu tež film wo Njebjelčicach pokazany. Z kotreje přičiny sće so z Njebjelčicami zaběrała?
Statny škit přepytuje
Šunow (SN/JaW). Statny škit přepytuje aktualne podawki pjatkowneje diskoteki w Šunowje. Tam bě w nocy na sobotu k bijeńcy dóšło, kaž Zhorjelski policajski zarjad informuje.
Před hosćencom rozestaještaj so młodostnaj, jedyn biješe tamnemu do mjezwoča a do brjucha. Přiwołanej jednotce Kamjenskeho policajskeho rewěra zwěsćištej, zo bě 17lětny lochce zranjeny. „Skućićel so chowaše, móžachmy pak jeho z pomocu swědkow namakać a personalije 19lětneho bička z Budyšina zwěsćić“, rěka w rozprawje zastojnikow.
Krótko po tym so situacija přiwótři. Na parkowanišću Fabrikskeje hospody dóńdźe k dalšim rozestajenjam, mjez druhim ćisny młodostny prózdnju blešu na dalšeho. Policisća hnydom zakročichu a napisachu sej personalije štyrjoch muži z Budyskich kónčin. W rozestajenju steještej sej po zdaću skupinje Serbow a rusce rěčacych ludźi napřećo. Kaž SN zhonichu, jednaše so prawdźepodobnje wo Němcow ze sprjewineho města, kotřiž k prowokaciji rusce rěčachu. Wobkrućenej pak wobě twjerdźeni njejstej. Statny škit prosy tuž swědkow wo pomoc.
„Ze zmylkow mamy wuknyć“
Njeličomnje wjele rybow je w awgusće w Slěbornym jězorje zahinyło. Wjedli běchu k tomu tydźenje trajaca horcota a suchota, mało wětřika, njepřihódne worštowanje wody w jězoru a pobrachowacy přitok čerstweje wody. Wo wuskutkach a wuhladach do přichoda je so Andreas Kirschke z wobhospodarjerjom campingownišća Falkom Nowotnickom rozmołwjał.
Kak sće wo mrěću rybow zhonił?
F. Nowotnick: Trajni camperojo su mje 2. awgusta zawołali, rozprawjejo wo wjele mortwych rybach, připławjenych na južny přibrjóh Slěborneho jězora. Nichtó njemóžeše to přirjadować, a starosćachmy so. Temperatura wody blisko přibrjoha wučinješe w awgusće 28 stopnjow nad nulu. Bliska Sprjewja měješe lědma wodu, a tak njebě wottam žanoho přitoka.
Kak sće na campingownišću reagował?
F. Nowotnick: Naši sobudźěłaćerjo, někotři dowolnicy a wudźerjo su mortwe ryby zezběrali. Wudźerski zwjazk Elbflorenz je na městnje kontejner nastajić dał. Dokelž pak bu tón hakle po něšto dnjach wuprózdnjeny, bě smjerd wobćežowacy.
Kajke běchu reakcije zarjadow?
Štó ma chwile – što pak ma čas?
Takle słyšach njedawno někoho rjec, kiž pokazowaše druhemu swój rjany nowy časnik na lěwej ruce. A přeco zaso přińdu mi słowa do mysli, hdyž hladam na swój časnik, hdyž słyšu jón na cyrkwinej wěži bić, hdyž mi najstanosći čas w radiju připowědźeja a nic naposledk potom, hdyž sej runja druhim terminy zapisuju.
Čas nas honi, bě dźě hižo Jakub Bart-Ćišinski prajił: „Lećće sčasom.“ Druhdźe zaso rěka „Wšo ma swój čas“, „Čakaj, twój čas hišće přińdźe“ abo „Nětko pak je načasu“. Haj, z čim a z kim da? Srjedu swjećachmy 28. róčnicu zjednoćenja Němskeje. Kak často słyšach staršich ludźi rjec, „hdźe da je čas wostał a što je so přez cyły čas stało?“
Jedne je fakt, zo ludźo dźeń a bóle swarja. Mnozy njejsu z dźensnišim časom w našej towaršnosći spokojom a dalši na dróhach wšo móžne bjakaja. W telewizijnym přinošku z Drježdźanskich bydlenskich blokow widźach předwčerawšim wječor muža a žonu, z cigaretu w ruce, powědajo, zo staj hižo dlěje hač 20 lět bjez dźěła. A rjeknyštaj, zo bě w NDRskim času lěpša socialna wěstota zaručena. „Ći tam horjeka ničo njewědźa, a medije łža“, wonaj mjez druhim měnještaj.
Swětopolitiske pozadki we łuži- skej komediji
Njedźelu pokaza Němsko-Serbske ludowe dźiwadło prěnju hornjoserbsku premjeru hrajneje doby 2018/2019. Bosćan Nawka je so z Olafom Haisom, kotryž hru Jurja Kocha „Sergej“ inscenuje, rozmołwjał.
Knježe Haiso, sće dyrbjał schorjenja dla krótkodobnje hłownu rólu přewobsadźić. Kak so to na inscenaciju wuskutkuje?
O. Hais: Bohudźak smy sčasom zhonili, zo njemóže Měrko Brankačk titulneho rjeka sćělesnić. Běchmy runje we fazy přetworjenja delnjo- na hornjoserbsku wersiju. Po połdra lětach přestawki wšak bych tak a tak skerje wo nowoinscenaciji rěčał. Mam Jurja Šimana za kmaneho młodeho dźiwadźelnika, kotremuž róla leži. Nimo toho dyrbjachmy dalšu rólu nowo wobsadźić. Anju Zacharijasojc naměstni elewka našeho domu Katharina Pöpelec. Wězo njeje krótkodobna změna wobsadki runjewon optimalna, sym pak dobreje nalady, zo so wšitko zešlachći.
Najprjedy delnjo-, nětko hornjoserbsce: Kak sće jako režiser z tym wobchadźał?
Njekłonić soa protestować
To je ći powěsć! 21 młodych ludźi chce lětsa započeć na fakulće za kašubsku rěč a kulturu na Uniwersiće Gdańsk studować. Ta pak chce studijny směr zawrěć – po tym zo bě hižo loni njedosahaceje ličby studentow dla z tym hrozyła. Na kóncu pak da so zmjechčić, a nowačcy móžachu so dale kašubšćiny nasrěbać. Lětsa pak chce Gdańšćanska wysoka šula kašubšćinje takrjec swěcu hasnyć. Dwě ličbje stejitej sebi napřećo. W Pólskej je z wašnjom, zo ma za jedyn studijny směr 25 studentow być. Za kašubšćinu pak maja dotal jenož 21 zajimcow. Što nětko? Za potrjechenych tuž rěka protestować. Wšako je lědma druheje móžnosće na problem skedźbnić.
Wotewrjene, žortne a direktne wašnje jeho wuznamjenjało
Wjelelětny sportowy redaktor Měrćin Štrawba swjeći dźensa 75. narodniny. Bywši kolega w redakciji SN Marko Wjeńka so na zhromadny čas z nim dopomina:
Stare přisłowo praji: „Na wjacorych kwasach njemóžeš rejwać.“ Ja twjerdźu: Měrćin Štrawba to móžeše. Energiju, kotruž je při tym nałožował, jemu stajnje zawidźach. Prjedy hač so póndźelu rano w redakciji Serbskich Nowin zetkachmoj, słyšach jeho hižo rano zahe w serbskim rozhłosu. Tam rozprawješe ze swojim cyle swojoraznym sympatiskim hłosom, předewšěm pak na lóštne wašnje wo kónctydźenskich sportowych podawkach we Łužicy. Při tym złožowaše so z wulkeho dźěla na informacije, kotrež bě na sportnišćach w Ralbicach, Chrósćicach, Radworju a druhdźe sam nazběrał. Měrćin je za to prawidłownje cyłe kóncy tydźenja woprował.
Ze swojimaj krótkimaj, ale spěšnymaj nohomaj redakciju docpěwši dyrbješe Měrćin nětko to, štož bě słucharjam runje ertnje posrědkował, do pisomneje formy přinjesć. Časowy ćišć, kotryž při tym na njeho skutkowaše, bě hoberski.
Nałožk naročnje pokazać
Nowy program „Naša Hanka w’ wěncu steji“, kotryž wobsahuje prapremjeru „Dumpańca“, chce Serbski ludowy ansambl 29. septembra prěni raz předstajić. Bosćan Nawka je so z choreografom Jánom Kozelnickim rozmołwjał.
Knježe Kozelnický, kak sće so tematice „Dumpańca“ zbližił?
J. Kozelnický: Nałožk je mi znaty z dźěła ze Serbskim folklornym ansamblom Wudwor, hdźež skutkuju jako wuměłski nawoda. Tydźeń abo tydźenjej do kwasa rozžohnuješ so ze statusom nježenjenca. Kaž słyšach, njeje to ryzy serbska tradicija, ale pochadźa z němskeje kultury. Tajke něšto mam za dobre, za znamjo praktikowaneje integracije.
Kak sće scenu do programa zapletł?
J. Kozelnický: Dumpańca dźě steji na spočatku kwasa. Wotpowědnje pokazamy ju po uwertirje a do předstajenja wšelakorych wariacijow łužiskeho zmandźelenja. Wažne mi bě, wutworić adekwatny cyłk reje a hudźby, kotryž folkloru a tradiciju naročnje wotbłyšćuje.
Dźěl programa wobsteji z hižo znatych rejow, kotrež SLA jako wobstatk repertoira předstaji. Je Was rukopis druhich choreografow wobwliwował?
Čwak stroweje towaršnosće
Wo njedawnym posedźenju Chróšćanskeje gmejnskeje rady smy tón tydźeń rozprawjeli, zo tam dale za ludźimi pytaja, kotřiž so na někajkežkuli wašnje čestnohamtsce angažuja a kotrychž móhli za tajke skutkowanje počesćić. Pozadk je, zo přewostaji Budyski wokrjes lětsa wšěm komunam po 1 250 eurach, zo móhli wone swojim angažowanym ludźom mały dźak wuprajić. Myslu sej, zo je tajkich ludźi dosć, kotřiž něšto na dobro druhich zeskutkownjeja. Tak mějachu tež w Chróšćanskej gmejnje hnydom prěni namjet na blidźe, jako spočatk julija w Hórkach prěni raz wo tutej naležnosći porěčachu. Jedna z přitomnych wobydlerkow mysleše mjenujcy hnydom na žonu, kotraž hižo wjele lět njesebičnje starych a chorych ludźi wopytuje. Wona by sej tajke počesćenje zawěrno zasłužiła.
