Tornado trjeba znaj­mjeńša dwě wu­měnjeni. Sprěnja dyrbitej włóžnoćopły powětr při zemi a jara zymny powětr we wysokosći na so trjechić: na přikład tak, zo je při zemi 30 stopnjow plus a 3 000 metrow wysoko 12 stopnjow minus. Ćopły powětr na někotrych ­měst­nach nadobo zymny powětr přerazy, stupa spěšnje a kon­densuje. Tak nastawa njewjedro. Druhe wuměnjenje: Wětřiki při zemi a we wulkej wysokosći dyrbja do wšelakoreju směrow duć. To móže njewjedrowe mróčele a přewšo spěšnje stupacy ćopły powětr ćěrić do dale a spěšnišeho wjerta. Tak nastawa poně­čim naduwana hadźica (šlawch) tornada, kotryž so do wyšiny kaž tajki lik rozšěrja a so zwjetša poměrnje pomału dale pohibuje.

W zymskich prózdninach čakaše na dźěći ­horta Serbskeje zakładneje šule Budy­šin zaso tójšto rjanych a zajimawych poskit­kow. Tónraz stejachu wšelake kubłanske na programje.

Tak wopyta jedna skupina 19. februara Serbski muzej. Knjeni Ošikowa wodźeše nas po wustajeńcy „Stary lud“. Podachmy so na časowe pućowanje do srjedźowěka a zhonichmy wjele wo prjedawšim žiwjenju Serbow.

Dalša skupina dźěše do hosćenca „Wjelbik“. Tu wita nas knjeni Lukašowa w serbskej katolskej dra­sće­. Wona předstaji nam hosćenc, jeho stawizny a rozkładźe nam tež wokno po­wě­sćow. Jako wosebity wjeršk smědźachu dźěći zhromadnje z Tomašom Lukašom słódnu jědź warić a ju po tym za rjanym krytym blidom woptać.

Srjedu a štwórtk zaběrachu so tři skupinki ze serbskimi powěsćemi wo Krabaće, błudničkach a připołdnicy. Najprjedy čitachu dźěći baje a potom smědźachu je tež tamnym dźěćom předstajić. To wobradźeše wšěm wulke wjeselo. Dale zhotowichmy z papjerca wšelake za Łužicu typiske tykowane chěže. Tež tu běchu dźěći jara kreatiwne a „natwarichu“ rjane domčki.

Dwě kokošce wadźeštej so wo jeničke zornjatko a hóršeštej so pola hona­či­ka. Tón kedźbliwje słuchaše a rje­kny: „Při­njestej mi zornjatko!“ Kokošce posłu­chaštej a – šnap – honačik zornjatko spóžrě.

„To je njesprawne!“, wołaštej kokošce a běžeštej do lěsa, zo by­štej so pola liški hóršiłoj. „Přiwjedźtej mi honačika, wón změje zawěsće brjušebolenje“, praji liška a wjeseleše so hižo na tučnu pječenku. Za kokošce njebě ćežko honačika do lěsa wabić, ale lědma jeho liška wuhlada, da honačika hrabny a – šnap – bě wón fuk.

„To je njesprawne!“, wo­łaštej kokošce a chwa­taštej k wjelkej, zo byštej jemu swoju nuzu wuskoržiłoj. „Přiwjedźtej mi lišku“, bór­če­še wjelk a wjeseleše so na dobru pječeń. Liška daše so spěšnje přerěčeć a dźěše z ko­koško­maj k wjelkej. Wjelk dołho njewahaše a – šnap – wón lišku šlapny.

„To je njesprawne“, kokošce hněwnje dakotaštej. A jako zrud­nej po lěsu błudźeštej, zetkaštej mjedwjedźa a wuskoržištej jemu swoju nuzu. „Smój so wo zornjatko wadźiłoj, te pak je honačik spóžrěł. Potom je liška honačika šlapnyła a wjelk lišku. Što prajiš ty k tutej njesprawnosći?“

Na wopyće pola etnografowki a kulturneje wědomostnicy dr. Susanny Hozyneje w Budyšinje

Idylisce, njedaloko Budyskeho Mosta měra, steji na zahrodźe tróšku schowana stara, historiska chěža. Jenož wot Rybarskeje hasy widźana na žerdźi přičinjena zmawowaca serbska chorhoj na to pokazuje, zo zady na zahrodźe dalša chěža steji. Tykowany dom skutkuje hižo wotwonka hladany. Jeho hrjady su ponowjene. Nad durjemi čitam ličbje 1764 a 1994, na chěžinych durjach pak z krydu napisane pismiki C+M+B 2019. Stary dom wobsteji potajkim 255 lět a bu 1994 wobšěrnje restawrowany. Kelko historiskeho by nam powědać móhł!