Jeho wutroba bije za narodne mjeńšiny
Čěski wědomostnik-stawiznar dr. habil. Petr Kaleta často we Łužicy slědźi
Na pisanskim blidźe leža wšelake stawizniske knihi ze serbskej tematiku. Dr. habil. Petr Kaleta sedźi při kompjuteru a intensiwnje rešeršuje. Swoje dźěłowe městno ma w běrowje na třećim poschodźe Budyskeho Serbskeho instituta, hdźež je wot meje hač do oktobra tohole lěta dźěłał. We wobłuku Bonnskeje Humboldtoweje załožby zaběra so 43lětny Čech z projektom na dźěłowu temu Serbja w Ludowej komorje NDR. Tohodla bě zaso poł lěta w Budyšinje aktiwny. Wottam jězdźi tež do wšelakich archiwow a bibliotekow – w Berlinje, Lipsku, Drježdźanach a druhdźe. „Hač do kónca lěta 2017/spočatk 2018 chcu projekt zakónčeny měć a w Čěskej knihu wudać“, mi wědomostnik praji. Wot 2007 je wón docent na Karlowej uniwersiće w Praze. Tam přednošuje na filozofiskej fakulće studentam wo stawiznach Pólskeje, ale tež wo kulturje, literaturje, stawiznach a rěči Serbow. „Po projekće tam dale wuwučuju.“
Spisowaćel Jaroslav Seifert wo Ludvíku Kubje: Čim starši bě, ćim ...
K 60. posmjertninam čěskeho molerja a folklorista
„Jednoho dnja, prěnje přihoty za monumentalnu monografiju wo mojim dźěle běchu hižo sčinjene, wopytach z Vítěslavom Nezvalom molerja Ludvíka Kubu w jeho ateljeju. Nezval měješe za Kubowu monografiju předsłowo napisać, a ja přilubich baseń přidać. Ludvík Kuba běše tehdom stary knjez, ale přeco hišće wobdźiwajnje čiły ... W jeho ateljeju chowachu so wšelake překwapjenki. Předewšěm běchu to wězo jeho nowe wobrazy w błyšćacych barbach, tworjene z njezlemitym a njewusaknitym molerskim wotmachom. Čim starši bě, ćim lěpje je molował! Žane ,mazane šaty‘, kaž so tehdy njezajimawym a płowym wobrazam njezajimawych a płowych molerjow praješe. Kubowe wobrazy zawostajichu sylny a rozžahły zaćišć. Jeho wašnje molowanja wšak za tón čas njebě wjac moderne. Dźak swojemu tworićelej pak je wuměłstwo Kuby zbožownje swoju dobu přetrało. Wone skutkuje a wobkuzłuje z čerstwosću barby, kaž wusahowace twórby impresionistow, a z kwalitu molerskeho dźěła ...“
Nadawk a profilstej jasnje definowanej
Rozmołwa z jednaćelku Serbskeho ludoweho ansambla
Před dobrym lětom přewza Diana Wagnerec jednaćelstwo Serbskeho ludoweho ansambla. Alfons Wićaz je so z njej rozmołwjał.
Kak sće so do funkcije zadźěłała?
D. Wagnerec: Myslu sej cyle derje hladajo na to, zo sym dom bjez přihota a w ćežkej situaciji přewzała. Mam nětko dosć dobry přehlad wo ansamblu, štož pak njerěka, zo budźe dźěło w přichodźe lóše.
Što je so z Wašim nawodom změniło?
D. Wagnerec: Wažne je mi prawočasne planowanje hrajneje doby, natwar repertoira, konsekwentne přepruwowanje financow a rozžohnowanje z njeefektiwnymi abo do profila ansambla njesłušacymi projektami. Zhromadne dźěło we wjednistwje je so pohłubšiło a mamy zaso srjedźodobny wuměłski koncept do přichoda.
Wo čim dźe w tymle wuměłskim koncepće?
Hórka kapkaw słódkim serbskim winje
Mysle k folklornemu programej SLA „Moja reja!“
„Wjeselu so, zo je SLA nowy folklorny program nastudował, wšako słuša to do jeho prěnjorjadnych nadawkow.“
Juraj Kubánka, kiž bě w 1960tych lětach jako choreograf Serbskeho ludoweho ansambla do Budyšina přišoł, je so takle do premjery folklorneho programa „Moja reja!“ słowa jimał. Wón dźěleše tele wjeselo z ludźimi, kotřiž su na žurli SLA nowy program dožiwili. Rejwarjo a rejwarki mějachu přewšo dobry dźeń: Woni interpretowachu wohnjowe a eksaktne z ludoweho fundusa čerpace choreografije.
Zwěsćić so ma, zo njeběchu lutowanske naprawy na dobro ansambla. Přiwšěm njeje so bohudźak ničo na nadawku změniło, zo SLA serbsku folkloru haji a dale wuwiwa, čerpajo při tym ze swojeje zašłosće – nic jenož to, ale to hłownje.
Dyrdomdejska diskusija, w Serbach samych a kołowokoło, wo bóhwě kajkim profilu ansambla je z nowym programom „Moja reja!“ nadźijomnje ze swěta.
Awtor rysuje stawizny a stawiznu hólčeca z jasnej a wobrazliwej ...
Mysle k nowej dźěćacej knize Křesćana Krawc „Jejdyrko“
Jejdyrko! Kajki knihowy titul da je „Jejdyrko“? Tajke bě moje prěnje prašenje, jako dóstach najnowšu serbsku dźěćacu knihu znateho awtora Křesćana Krawca do rukow. Štó to je abo što to rěka? – Napisam k tomu pozdźišo něšto, zo njeby so dźěl napjatosće přezahe zhubił.
Apropos napjatosć … Napjatosć je za tele powědančko cyle wažny element powědaceho duktusa awtora. Jemu so wot započatka hač do kónca spomnjenych sonow jara derje radźi napjatosć natwarić, ju dźeržeć a jej, je-li trjeba, nadobo njewočakowany abo překwapjacy wobrot dać. Na wjeršku napjatosće je často kónc kapitla – derje, klasiski trik! Takle wona dale přiběra a čitar/ka njemóže přestać čitać. Tež mjezytitle wuwabjeja wćipnosć abo samo strach, a napjatosć dale stupa. Štó njeby na přikład myslił na někajke złóstnistwo abo njezbožo, hdyž čita nadpismo „Wowca bjez hłowy“?
Pólsko-serbske styki zajim budźili
Wo mjezynarodnej konferency sorabistiki a germanistiki w Katowicach
W mjeztym nachilacym so lěće bě w serbskej a słowjanskej literarnej zjawnosći často rěč wo Jurju Brězanu. Wšako sej na najwšelakoriše wašnje wuwědomichmy, zo bě so najznaćiši serbski spisowaćel před 100 lětami narodźił.
Tworjenje a skutkowanje Brězana stej tohorunja na dwudnjowskej a derje organizowanej wědomostnej mjezynarodnej konferency sorabistow, slawistow a germanistow spočatk oktobra w Katowicach wulku rólu hrałoj. W tamnišej Šleskej bibliotece wobswětlichu a wuswětlichu wjacori eksperća – mjez nimi prof. dr. Tadeusz Lewaszkiewicz z Poznanja, prof. dr. Piotr Pałys z Opola a dr. Renata Bura z Krakowa – literarnu rěč a dwurěčnosć, wuměłske naroki kaž tež politiske wobmjezowanosće a wotwisnosće spisowaćela. Bohužel njebě na konferency ani jedyn powołansce skutkowacy sorabist abo literarny wědomostnik z Łužicy abo z Lipska přitomny, štož je mje chětro zadźiwało.
Pückler a Serbja
W Serbach rodźeny wjerch Hermann von Pückler-Muskau je sławny muž, wosebje tak mjenowaneju „němskeju krajinoweju parkow“ w Mužakowje a Rogeńcu dla. Tež jako pućowarja, spisowaćela a šarmera jeho dźensa zwičnjeja. Mjez druhim dawa wón swoje mjeno trojobarnej zmjerzlinje a družinje piwa. Zaměstnjamy jeho bóle zwonka serbskeho kulturneho kruha, štož drje cyle prawje njeje. Někotre lěta přewodźach w Rogeńcu skupiny turistow po parku a hrodźe. Tući słuchachu rady na anekdotki wokoło Pücklera. Na přikład je na južnej kromje parka pahórk ze šibałej stawizničku: W Rogeńcu wukupi wjerch rjad burskich gruntow. Mjez hrodom a wsu měješe wotstawk być a nastawacy park trěbnu šěrokosć nabyć. Jedyn z burow nochcyše Pücklerej předać. Tuž da wjerch hórčičku nasypać. Za njej njeběše chuduški domčk wot hrodu sem wjace widźeć. Dźensa rěka městno „Der vergrabene Bauer“. W Mužakowje je Pückler za powjetšenje parka samo cyłu serbsku wjes Kobjelnju přesydlić dał.
Lubosćinske rozjasnjenje z wumjetowanjemi
Do romana Petera Wawerzika wo waliziskim poeće Dylanje Thomasu pohladnjene
Štó drje by so hdy ze Schillerom přirunował? Z Hölderlinom, z Karolinu von Günderode? Přehorca to wěc. Potom radšo posłušnje pisać a so sam błyšćić. Mnozy bychu to radšo činili. Nic pak Peter Wawerzinek, awtor knihi „Rabenliebe“, tuchwilny Drježdźanski měšćanski pisar. Přederje znaje wón žiwjenske nižiny basnika, přebliski bě jemu přeco hižo waliziski poet Dylan Thomas, hač zo by so tajkeho přirunowanja stróžił. Dušine přiwuznosće tworja syće, zwonka časa a ruma, kotrež pozdźišo rodźenym zepěru dawaja. Pokazuja paralelne nitki a pomhaja žiwy być. Što móhło pisacemu wjace sebjewěstoty spožčić hač dorozumjenje ze samsnym, podobnym?
„Radźena kermuša hospozu chwali“
Nazymski wjeršk domchowanka swjeći so hižo lětstotki – Kak to něhdy bě a kak dźensa?
Směje so na tebje kaž kermušny tykanc.
Štóž syty na kermušu dźe, drje hłódny z kermuše póńdźe.
Po kwasu žonu, po křćiznach dźěćo, a po kermuši womazane sćěny.
Kermušna pěc – wonjata wěc.
Kermušu po wobjedźe budźe lěpje.
Wóndy tučna kermuša, dźensa sucha móšnička.
Kwasne a kermušne karpy rady płuwaja, ale nic we wodźe.
Žita so kurja kaž kermušu wsy.
W prjedawšich časach su Serbja – kaž to naši prjedownicy powědać wědźa – swoju kermušu tři abo štyri dny swjećili a zwuraznjeli tak wjeselo nad tym, zo su derje swoje žně dochowali, dokelž dyrbjachu wšo z ruku činić a z konjemi a kruwami, štož wězo pomałšo dźěše a sčini jich hišće bóle wot wjedra wotwisnych hač našich prodrustwownikow dźensa, kotřiž maja wulke mašiny a kombajny. Woni dyrbjachu tehdom tež wjele ćešo dźěłać, tohodla chcyše so jim po dokonjanym dźěle tykanca. A tuž swjećachu swoju dochowanku, a teje wjeršk běše kermuš, hdźež běchu hłowne atributy dobra hosćina, radosć a reje.
Swoje korjenje namakał
Fyzikar Hartmut Leipner je pytał, štož jeho duši pobrachowaše
Před dwutřeća lětom lědma štó w Serbach wědźeše, štó je dr. Hartmut S. Leipner, skutkowacy jako priwatny docent na interdisciplinarnym centrumje za materialne wědomosće na Martina Lutherowej uniwersiće w Halle-Wittenbergu. Mjeztym wšak mnozy ludźo mjeno resp. Hartmuta Leipnera wosobinsce znaja, wosebje w Delnjej Łužicy. Jeho angažowanosć za serbskosć a jeho publicistiske dźěła su witane. Na Njepilic statoku w Rownom bě so wón mje spočatk lěta 2014 za tym prašał, što słowo „duša“ woznamjenja. Te w filmje „Rublak“ rólu hraje, kotryž tam pokazachu. Njedawna rozmołwa z nim mi wuswětli, zo njeńdźeše jemu wo ryzy přełožk słowa, ale skerje wo wuznam duše w žiwjenju Łužiskich Serbow.
Zaběrace zapřijeće „duša“
