„Chcu šulu ‚hinak činić‘ – bjeze ćišća, stracha a ...
32lětna Anja Nowakowa je po studiju wučerstwa za zakładnu šulu w Lipsku wot lěta 2015 na serbskich zakładnych šulach w Ralbicach, Pančicach-Kukowje, Worklecach a w Chrósćicach dźěłała. Wot lětušeje nazymy skutkuje na Swobodnej šuli Hornja Łužica w Budyšinje. Milan Pawlik chcyše wo přičinach zhonić, z kotrychž je na swobodnu šulu šła.
Što běše nastork, zo sće so na swobodnej šuli požadała? Kak dołho sće so z mysličku nosyła?
A. Nowakowa: Myslička je mje hižo z časa mojeho referendariata přewodźała. Tehdy sym na ewangelskej swobodnej šuli w Radebeulu a na Montessori-šuli w Budyšinje hospitowała. Z wosobinskich přičin pak so tehdy za wučerjenje na tajkej šuli rozsudźiła njejsym. Hakle mojeho syna w předšulskej starobje dla, započach so chutnišo z temu zaběrać. Tak sym so wot spočatka lěta 2024 za swobodnymi šulemi rozhladowała. Hospitacija na swobodnej „Kulturwerkschule“ w Drježdźanach je mje w mojim měnjenju posylniła, zo nochcu wjace w statnym šulskim systemje dźěłać.
Kotre konkretne wosobinske a powołanske naroki maće?
„Kak to je Serb być“
„Smy! Bin ich?“ rěka nowa produkcija Serbskeho ludoweho ansambla, kotraž změje 30. nowembra swoju prapremjeru. Na čo so publikum wjeselić smě, wo tym je so Maximilian Gruber z choreografku Gundulu Peuthert rozmołwjał.
Identita hraje w nowym kruchu wulku rólu. Kak sće so tematice přibližiła?
G. Peuthert: Zhromadnje z Hellu Stoleccyc smój so z Hornjo- a Delnjoserbami a Němcami wo serbskich temach rozmołwjeli. Kak to je Serb być? Što je to serbske? Při tym sym tež wjele wo sebi nazhoniła, wo swojich korjenjach. Pochadźam z Delnjeje Łužicy, mam serbskich prjedownikow, ale w swójbje njejsmy ženje serbskosć pěstowali; ani rěč ani druhe wěcy. Potom je mi napadnyło, zo z rejowarkow a rejowarjow SLA ani jenički serbskeho pochada njeje. Woni pochadźeja ze wšěch kóncow swěta. To sym swoje spočatnje prašenje rozšěriła. Tema krucha je so potom pospochi na identitu wusměriła. Sym za něčim pytała, štož kultury zwjazuje. To namakaš jara derje w reji. Nastał je wječor z dwěmaj, kompletnje rozdźělnymaj dźělomaj.
Z čim so druhi dźěl wječora potom rozestaji?
Wustup zdobom rozžohnowanjez nanom
Dźeń wubědźowanja bě za spěwarku Nani Vazana zdobom zwjeselacy a zrudźacy. „Wječor z hudźbu a wjacorymi kulturami, kajkiž smy runje dožiwili, přinošuje měrej a tolerancy po cyłym swěće“, wona krótko po mytowanskej ceremoniji podšmórny. Oleg Derepasko je so „hnydom po finalu LIET 2024“ z dobyćerku rozmołwjał.
Gratuluju! Njemóžu sej předstajić, što nětko začuwaće.
N. Vazana: Dźakuju so. To je w porjadku, móžu wo wšěm powědać. Spěwam w rěči ladino, to je ze srjedźowěka pochadźaca romaniska rěč sefardiskich Židow Španiskeje. Naša wowka je mi ju nawučiła. Naš nan je nam zakazał so w njej rozmołwjeć, smy ju pak přiwšěm nałožowali, takrjec tajnje, hdyž běchmy sami. Dźensa spytam twarić móst mjez tradiciju a druhimi ludźimi – ludźimi kaž mje, tak mjenowanych „millenials“ a „generaciju Z“, zo bychu so přez pop-hudźbu w starej rěči zjednoćili.
Na swojej internetnej stronje wopisujeće so jako „prěnja ladino-spěwytwórča“. Nałožujeće rěč dźensa tež w swojej swójbje?
Kwisowa show z překwapjenkami
Lětsa, 7. decembra, přewjedźe so druhi raz zarjadowanje „Kwisk a trysk“. Vanessa Žurec je so z Pětrom Dźisławkom, předsydu Serbskeje Murje a sobuorganizatorom wubědźowanja, rozmołwjała.
Kak je so ideja zarjadowanja „Kwiska a tryska“ zrodźiła?
P. Dźisławk: Po tym zo smy w lěće 2019 serbsku kwisowu hru „Kwis Serb“ jako app wozjewjeli, w kotrejž so prěni raz ze serbskimi kwisowymi prašenjemi zaběrachmy, mějachmy ideju, jónu live kwisowe wubědźowanje přewjesć. Po lońšej premjerje, kotraž bě dosć wuspěšna, lětsa druhi raz „Kwisk a trysk“ organizujemy.
Kak wječor wotběži?
Njechornjenjo chcedźa muzej podpěrować
Měrćin Nowak-Njechorński bě swój dom Domowinje wotkazał – herbstwo je 34 lět po smjerći wuměłca dale a wjetše wužadanje. Do planowanja přichoda je župa „Jan Arnošt Smoler“ Budyšin nětko wjesnu ludnosć zapřijała. Wo tym je so Marcel Brauman ze županku Leńku Thomasowej rozmołwjał.
Štó je so na rozmołwje na přeprošenje župneho předsydstwa wo přichodźe Domu Měrćina Nowaka njedźelu w Njechornju wobdźělił?
L. Thomasowa: Wobdźěliło je so nimo čłonow župneho předsydstwa, regionalneje rěčnicy Katje Liznarjec, motiwatora Luciana Kaulfürsta a čłonki ZARI Jadwigi Bryckec wjace hač 20 wjesnjanow a čłonow tamnišeje Domowinskeje skupiny.
Kotre ideje su wjesnjenjo tomu přinošowali, kak móhło po smjerći Róže Pinkawineje z domom dale hić?
L. Thomasowa: Woni su nam hižo z přitomnosću a z jasnymi přećelnymi słowami zwuraznili, zo ma dom wostać a zo dyrbi so jako wotewrjeny muzej dale wjesć. Bychu zwólniwi byli, nam při wobhospodarjenju pomhać. Hłownje pak chce wnučk Róže Pinkawineje Florian Kießlich muzej Měrćina Nowaka w horšći měć.
Abrafaxy w Čornym młynje
Po wuspěšnej němskej prapremjerje minjenu njedźelu předstaji Serbski ludowy ansambl jutře, pjatk, inscenaciju „Abrafaxy a Čorny młyn“ prěni raz w hornjoserbskej wersiji. Bosćan Nawka je so z libretistom a komponistom „koncerta z wobrazami a rěčnikom“ dr. Vincentom Strehlowom rozmołwjał.
Knježe dr. Strehlowo, što je Was pohnuło, nowy dyrdomdej woblubowaneje comicsoweje trójki spisać a jón we Łužicy na jewišću zwoprawdźić?
Najbohaćiša forma literatury
Pod hesłom „Zetkanje basniskich generacijow“ wuhotuje towarstwo Přećeljo Smolerjec kniharnje jutře, štwórtk, literarne čitanje w znatym serbskim předawanišću. Bosćan Nawka je so z čłonom předsydstwa organizowaceho zjednoćenstwa a moderatorom wječora Měrćinom Wjenkom rozmołwjał.
Knježe Wjenko, što je towarstwo pohnuło, wuhotować tajkele generacije serbskeje lyriki přesahowace čitanje?
M. Wjenk: Přećelojo Smolerjec kniharnje organizuja lěto wob lěto wosebite, so wě stajnje ze serbskej literaturu zwisowace zarjadowanje. Tónraz smy so rozsudźili, poeziju jako drje najbohaćišu formu načasneho serbskeho pismowstwa do fokusa stajić. Často wšak je tak, zo kóžda basnjaca starobna skupina skerje za sebje miškorja. Naš zaměr njeje jenož, zajimcam cyły spektrum aktualneje serbskeje lyriki předstajić, ale tež poetki a basnjerjow hromadu wjesć a jim wuměnu zmóžnić.
Koho sće sej přeprosyli?
Swjeća hodźinu serbskich knihow
Před 100 lětami nasta prěnja serbska biblioteka w Slepjanskej wosadźe, štož bě iniciatiwa wobsedźerja rězaka, spisowaćela a publicista Jakuba Lorenca-Zalěskeho (1874–1939). Po nim pomjenowa Slepjanska gmejna před 50 lětami biblioteku. „Lětsa, składnostnje 150. narodnin, prócowachmy so wo mnohe nowe knihi a darimy je bibliotece w gmejnje“, zwurazni motiwatorka za serbsku rěč na teritoriju Slepo a Wochozy w syći ZARI Juliana Kaulfürstowa. Andreas Kirschke je so z njej rozmołwjał.
Kak je před 100 lětami prěnja serbska biblioteka w Slepom nastała?
J. Kaulfürstowa: Jakub Lorenc-Zalěski bě tu 1923 załožił serbske kulturne towarstwo „Swěrnosć“. Jeho čłonam je wón chcył tež serbsku literaturu přibližić a je prawidłownje ze serbskich knihow předčitał. Prěnje knihi bě jemu Arnošt Muka do Slepoho pósłał – bohužel pak njejsym dotal móhła zwěsćić, kotre to běchu.
Čehodla je wažne na to dopominać?
Wuspěchi hižo we wukubłanju
19 lětny Njebjelčan Nico Łušćanski, je ćěsla w třećim wukubłanskim lěće. Rjemjesło ćěslistwa je jemu hižo někotre wuspěchi wobradźiło, kotrež jeho rozpalitosć a angažement wotbłyšćujetej. Vanessa Žurec je składnosć wužiwała a so z nim wo jeho wukubłanju wuměniła.
Što je će pohnuło wukubłanje na ćěslu zahajić?
N. Łušćanski: Před někotrymi lětami je mój wuj swoju třěchu znowa natwarił a za čas koronapandemije mějach składnosć jemu při tym pomhać. Tute nazhonjenje je mi telko wjesela wobradźiło, zo so rozsudźich wukubłanje na ćěslu zahajić. Powołanje drje je hdys a hdys riskantne, dokelž často we wulkich wyšinach dźěłaš, ale to mje njewottraši.
Sy hižo wuspěchi w běhu třoch lět wukubłanja docpěł?
Rozpalitosć za kubłanje
Póndźelu startowaše prěni studijny tydźeń za nowačkow. Při tutej składnosći rěčeše Vanessa Žurec z 20lětnym studentom Symanom-Janom Klemenzom wo jeho studiju a wotpohladach.
Što studuješ a čehodla?
S. Klemenz: Studuju wučerstwo za wyšu šulu z předmjetomaj towaršnowěda a serbšćina na Lipšćanskej uniwersiće. Mi je za přichod wažne, zo maja dźěći dobrych wučerjow, zo njebychu so jenož fachowje derje wukubłali, ale móhli tež hódnoty kaž teamowe dźěło, kreatiwitu a kritiske myslenje wuwiwać. Předmjetaj stej mi w mojim šulskim času wosebje wjeselo činiłoj. Chcu k tomu přinošować serbsku rěč zachować.
Što chceš jako wučer pola dźěći docpěć?
S. Klemenz: Chcu dźěćom z pomocu mnohich wuknjenskich metodow wjele wědy nawučić a jim z přikładom być. Nimo toho je mi wažne socialne kmanosće wuwiwać: Přez skupinske dźěło a interakcije ze sobušulerjemi spěchujetej so teamowe dźěło a komunikacija. Wučerjo přinošuja k tomu, socialne hódnoty kaž respekt, empatiju a zamołwitosć sposrědkować.
Kak wotmě so twój prěni studijny dźeń
