Jutře přeprošuje Budyski Kamjentny dom na premjeru němsko-pólsko-serbskeho wuměłstwoweho projekta z młodostnymi, zhromadny projekt to z Ludowym nakładnistwom Domowina. Njeje to prěni raz, zo pyta sej sociokulturny centrum serbsku instituciju jako partnera. „Za nas je to w bikulturnym měsće a regionje (...) žiwa normalita“, je jednaćel Kamjentneho domu Torsten Wiegel před třomi lě­tami našemu wječornikej w interviewje rjekł. Minjenu wot europskeho kooperaciskeho programa Interreg Pólska-Sakska spěchowanu modowu-hudźbnu dźěłarničku su zhromadnje ze Serbskim muzejom a wustajeńcu „Sorbian Street Style“ přewjedli. Tónraz su sej zwěrili jako zakład projekta „Muzyka sceniczna – Sce­ni­ska hudźba“ serbskorěčnu knihu wu­zwo­lić. Ze spartu literatura su tak dalšu wažnu mjezu překročili. Wšako płaći serbska rěč přeco hišće w tudyšej, wot němčiny dominowanej zjawnosći jako mylacy faktor. Ludźo dźiwnje na tebje hladaja, hdyž so serbsce z někim rozmołwješ, kaž sym hakle wčera w poprawom tež dwurěčnje wuhotowanym Budyskim wobchodźe dožiwiła.

Wužadace šulske lěto 2020/2021 je so dźensa skónčiło. To je šulerjam, wučerjam a předewšěm tež staršim zawěsće wulke wolóženje. Přestawku su sej wšitcy wjace hač zasłužili. Štó drje by loni w awgusće na to myslił, zo budu šule měsacy dołho koronawirusa dla zawrjene.

Loni 14. decembra poda so Němska do druheho kruteho lockdowna, a šulska wučba je so zaso doma wotměwała. Tak su so hodowne prózdniny hižo 18. decembra započeli a nic kaž předwidźane 23. decembra. Poprawom dyrbjachu šule 11. januara zaso wotewrjene być, z čehož pak ničo njebu. Zakónčace rjadownje smědźachu tydźeń po tym zaso do šule. Wot 15. februara běchu tež zakładne šule zaso přistupne, měsac pozdźišo tež wšitke zbywace kubłanišća na wuchodźe Sakskeje. Wot 23. apryla pak běchu zwjazkoweho nuzoweho borzdźidła wšitke šule w Budyskim a Zhorjelskim wokrjesu znowa zawrjene. Skónčnje wot 19. meje smědźachu so šulerjo krok po kroku zaso do nich nawróćeć.

Što je swójba a štó do njeje słuša? Po definiciji je to cyle jednore. Swójba je najmjeńša forma žiwjenskeho zhromadźenstwa. Štó pak do swójby słuša? Mnozy bychu­ rjekli, zo su to staršej a jeju dźěći. Je pak tomu přeco tak? Wotmołwu na tele prašenje dawaja dźěći a starši w ra­miku wustajeńcy, kotruž tuchwilu w Budyskim krajnoradnym zarjedźe pokazuja. Wobhladujo sej wobrazy, na kotrychž su widźeć wšitcy ći, kotřiž čuja so do swójby přiwzaći, dyrbju so smějkotać. Namolowane su tam swójba pinguina, słónčna róža z mnohimi kćenjowymi łopješkami, kotrež nana, mać a syłu dźěći zwjeseleja, abo su to nan a syn z gitaru na klinje a z maćerju pobokuo. Ze wšitkich wobrazow rěči wulka lubosć dźěći staršim a nawopak. Při tym njeje konste­lacija swójbow scyła jednora. Dźěći dźě su jeno zdźěla přiwuzne ze swójbu, w kotrejž bydla. A njejsu tež syn abo dźowka zwobraznjeneje maćerje, kotraž so sama wo holcu abo hólca stara. Ně, je to, zo bych definiciju dalši króć trjebała, žiwjenske zhromadźenstwo jednotliwcow ze wšelakich domjacnosćow.

Dokelž přebywach minjene štyri tydźenje zwonka Łužicy, njetrjebach so cyły čas na přikład wo žane płaćizny za bencin starać. Wšako njeběch na awto po­kazany. Nawróćiwši so spočatk tydźenja ćim bóle woči wuwalach, jako při tankownjach płaćizny wuhladach. Zdźěla nětko za liter ćěriwa wjace płaćiš, hač do pan­demije. Podobne nazhonich z tepjenskim płunom. W zašłych dwaceći lětach­ dóstawach stajnje w pózdnim nalěću zdźělenku, zo móžu sej za někak přijom­nu, abo lěpje prajene znjesliwu płaćiznu tank napjelnić. Jako so nětko swojeho dodawarja płuna za tym prašach, wón jenož wotkiwny a měnješe, hač drje njejsym při tankownjach pła­ćizny za bencin widźał a kak dyrbjał wón mi potom hišće wosebitu akciju poskićeć. A to třeće, štož mi napadny, bě započaty hruby twar jednoswójbneho domu w Prěčecach. Wonkowne a nutřkowne sćěny su drje hotowe, ale třěcha přeco hišće­ žana natwarjena njeje. To wona hižo spočatk junija, jako tam posledni raz nimo jědźech, njebě. Njewěrju, zo twarski knjez mjeztym žadyn lóšt na swój dom nima.