Ty něšto maš, štož ja nimam
Zapřijeće „jadrowa kónčina“ ludźi we Wojerowskim regionje rudźi. Přetož klinči, jako by jich domizna – tworjaca ze Slepjanskej wokolinu geografiski centrum Łužicy – „nakromna“, njewažna serbska kónčina była. Wóndano na Serbskim wječorku Domowiny w Židźinom je něchtó prajił, zo jemu ničo bóle na čuwy njeńdźe hač dźělenje do jadra a kromy.
Lětsa bu serwisowy běrow za serbsku rěč we Wojerecach zarjadowany. A to njeje jenož we Wojerowskej župje zwjeselacy praktiski přikład trěbneho spěchowanja žiweje serbšćiny respektiwnje jeje wožiwjenja w jednotliwych regionach a tak spočatk noweho zhladowanja na słowje jadro a kroma.
Postup kóždej generaciji
Tuchwilu je mi ćežko sej doma po swjatoku z mandźelskim hromadźe powěsće wobhladać. Njeje ani jenički dźeń, zo so klimowa politika jako tema njejewi, a mam sej přednošk naposkać: Němska – přirunojo z USA a Chinu – jenož mało wuhlikoweho dioksida do atmosfery pušća. My njejsmy ći lózyscy, ale ći tamni. Njewobchowamy swětowu klimu, hdyž energijowu a awtowu industriju na – po zdaću! – nješkódne maćizny přestajimy, ale najwjetši dźěl swěta nic. Z dieselowym awtom jězdźić njeje scyła tak zlě, hladaš-li na jědojte wotpadki tež při produkciji baterijow atd. Slěduje přeco wótra diskusija wo prawych ličbach a faktach.
Struchły són klimy dla
Słyšu-li debaty wo klimje, je mi poněčim zatrach. Dotal běch sej wěsty, zo smy žiwi na kupje klepnjenych, hdźež so njepowalnje na to měrja, hač do lěta 2038 wšitke wuhlowe milinarnje zawrěć. Hdyž potom sami žanu milinarju wjace njezmějemy, budźemy energiju za wjele pjenjez we wukraju kupować, hdźež scyła na to njemysla milinarnje zawěrać. Nawopak! To drje budźe drohe, ale znajmjeńša njetrjebamy póćmje sedźeć.
Politika dotal zapraja
Klimowa změna je tuchwilu tema na klimowej konferency UNO w Madridźe. Na njej předstaji wuwićowa organizacija Germanwatch tak mjenowany klimowy rizikowy indeks. Tón mjenuje kraje, kotrež pod klimowej změnu wosebje ćerpja. Loni steješe Němska prěni raz na třećim městnje. Jenož w Japanskej a na Filipinach běchu wuskutki ekstremneho wjedra dla wjetše. Přiwšěm awtorojo indeksa na to skedźbnjeja, zo je wjele druhich krajow, kotrež maja so ze sćěhami změny bědźić, ale na lisćinje njesteja.
Woćoplenje zemje po cyłym swěće je wosebje na ličbje wichorow a fazow trajneje suchoty spóznajomne. Tomu wšak bě minjenej dwě lěće tež we Łužicy tak. Za zašłe dwaceći lět naličeja fachowcy něhdźe 12 000 wjedrowych ekstremow, kotrež su sej nimale poł miliona smjertnych woporow žadali a 3,5 bilionow dolarow škody zawinowali. Klimoweje krizy dla zdobom ličba pomocy potrěbnych přiběra. Tak trochuja fachowcy, zo 168 milinow ludźi – to je kóždy 45. čłowjek na swěće – pomoc trjeba. A połoženje drje so hišće dale přiwótři.
Młody zapala stary duch
„Hdźež so spěwa, tam je rjenje – pola lózych ludźi mjenje!“. Takle němske přisłowo po swojim zeserbšćiwši na to myslu, zo w Serbach rady a horliwje spěwamy. Tole drje je ze słowjanskim wašnjom. Znaty braška je mi jónu přišeptał, zo z němskimi kwasnymi hosćimi zaměrnje jich ludowe spěwy spěwa. K tomu ma spěwniki radlubje sobu. Hrozy dźě strach, zo so rjane němske ludowe spěwy w žumpadle Mallorca-klamotow a podobnych idiotiskich šlagrow k sobuhewrjekanju při sněhakowanju a druhdźe zubja. Kóždemu to swoje!
Wudobytk za wobě stronje
Su sej Kocor a Ketlicy runje tak bliscy kaž staj to snano Zejler a Łaz? To sym so po koncerće „Serbskeho rekwiema“ minjenu njedźelu w Ketličanskej cyrkwi prašał.
Wjace hač dźeń powalenja murje
9. nowember je na podawki bohaty dźeń w stawiznach Němskeje. Kaž žadyn druhi wotbłyšćuje wón wyšiny a nižiny, kotrež pak w 20. lětstotku wšitke někak ze sobu zwisuja. Cezura po Prěnjej swětowej wójnje z wotstupom němskeho kejžora bě 1918 Nowemberska rewolucija z dwójnym wuwołanjom republiki přez socialdemokrata Philippa Scheidemanna a komunista Karla Liebknechta. Němska poda so tehdy na demokratiski puć, štož njebě po zhubjenej wójnje z nućenjemi Versailleskeho zrěčenja žane lochke předewzaće. Z toho wurosćace začuće poniženja přez wójnskich dobyćerjow bě strachi budźiło a pódu za zahubne wuwiće tworiło. Jeno z namocu zamó policija 9. nowembra 1923 pochod na Halu wójnskich wjednikow w Mnichowje rozpušćić a zakónči tak nazajtra pospyt puča Adolfa Hitlera a generala Ericha Ludendorffa. Tak bě w sebi hišće njeskrućenu demokratisku Němsku zakitowała.
Štó přińdźe sobu do Syriskeje?
To je sej naša zakitowanska ministerka Annegret Kramp-Karrenbauer zaso něšto naparała, zaso raz, dyrbi čłowjek rjec. Z pomocu mjezynarodneje wojerskeje jednotki chcyła so w Syriskej wo měr postarać, kaž wona spočatk tydźenja rjekny. Hłupje jenož bě, zo njeje nikomu do toho wo tym ničo prajiła, ani wonkownemu ministrej Heikej Maasej, kiž wšak dyrbjał w mjezynarodnych prašenjach słowčko sobu rěčeć směć. Nětko pak wjace wróćo njemóže. Kak drje by wupadało, by-li naraz twjerdźiła, zo je so jej to jenož někak wusunyło, takrjec při kofeju a tykancu w kruhu přećelkow. Na wjeršku NATO w Brüsselu jej ničo njezwostanje, hač tak činić, jako by namjet wokoło woneje mjezynarodneje jednotki woprawdźe chutnje měniła. Snano pak jej tež hišće nichtó rjekł njeje, zo njetrjeba jenož kolegow NATO za wonu misiju, ale w prěnim rjedźe UNO. To rěka, zo dyrbi na kóncu Ruska tomu přihłosować, štož nichtó njewěri. A samo, by-li tomu tak było, by so Kramp-Karrenbauer potom w kruhu NATO prašeć dyrbjała: Štó přińdźe sobu do Syriskeje?
Lećće z časom – ale lećće
Kajka to namołwa: „Lećće z časom“. Wona njeměni, zo měł čłowjek z lětadłom po puću być a časowe mjezy swěta přeprěčić. Wjele bóle sej Jakub Bart-Ćišinski w swojej sławnej basni přeješe a žadaše, zo by lud swój duch wotewrěł za to, štož so na swěće chowa a hiba. Wón namołwješe kóždeho, sej nowe pola wotkryć – tajke myslenja, sonow a fantazije, ale tež struchłych dopóznaćow.
We wobłuku wubědźowanja „Čiń sou!“ spěchowana ideja „Jakub BartĆišinski – projektowe dny za wyše šule“ tworješe za to mjez serbskimi a serbšćinu wuknjacymi šulerjemi 9. a 10. lětnika serbskich a serbšćinu wuwučowacych šulow Hornjeje Łužicy zakład. A projekt sta so přewšo wuspěšny! Partnerojo, regionalnej rěčnicy za terenaj župow „Michał Hórnik“ a „Jan Arnošt Smoler“, projektowa sobudźěłaćerka Domowiny a socialne dźěłaćerki Rěčneho centruma WITAJ Budyšin njejsu jeničce zrodźili dobru ideju, ale su ju wobsahowje a wosobinsce ze žiwjenjom pjelnili. Projekt ze stron Sakskeje spěchować, bě woprawnjene.
Hłuboke łamki wostali
W zwisku z 30. róčnicu měrniweje rewolucije w bywšej Němskej demokratiskej republice a pozdźišim znowazjednoćenjom Němskeje politikarjo tele dny ze superlatiwami njelutuja: „jedyn z najzbožownišich wokomikow stawiznow Němskeje“, „njesłyšany historiski podawk“ abo „hotowy dźiw“. Woni činja to wosebje tohodla, dokelž njebě zwoprědka – při prěnich demonstracijach spočatk oktobra 1989 – scyła hišće wotwidźomne, kak wšitko wuńdźe. Što by so stało, bychu-li mócnarjo w NDR čuwy zhubili a na demonstrantow třěleć dali? Něšto měsacow do toho bě China swětej pokazała, kak z opozicionelnymi wobchadźa, kotřiž w Pekingu demonstrowachu.
Tež po powalenju murje w nowembru 1989 pak njebě jasne, kak so wěc dale wuwije. Što by so stało, bychu-li wolerjow NDR při prěnich swobodnych wólbach Ludoweje komory w měrcu 1990 zastupnikam wobydlerskeho hibanja swój hłós dali, kotřiž chcychu w kraju demokratiski socializm natwarić. Dźensa wěmy, zo njeby to žane wuhlady měło. NDR bě pjenježnje bankrotna a hospodarsce dospołnje wučerpana, a ludźo chcychu spěšnje němsku hriwnu měć, hewak bychu „k njej šli!“.
