Po swójskim puću kročić
A kak póńdźe nětko pola tebje dale? – prašenje, kotrež sym po maturje njeličomne razy słyšała. Ručež sym naspomniła, zo nochcu hnydom studować, so wurazy wobličow wosebje staršich husto do kritiskeho přeměnja. Wuprajenja kaž „aha, do wukraja potajkim ...“ abo „nó haj, potom pak něšto porjadne“ njejsym jenož jónu k wucham dóstała. Tute wuprajenja zdachu so mi často kaž njewuprajene porokowanje: „Čehodla ničo ,porjadne‘ resp. zmysłapołne nječiniš?“
Na puću do raja folklory
150. schadźowanku serbske studentki a serbscy studenća lětsa woswjeća. Rjany to jubilej. Połdra lětstotka hižo wě serbska inteligenca zjawnosći srjedźny porsćik pokazać. Za lětuši wjeršk staj sej režiseraj programa něšto cyle wosebiteho wumyslili: Kóžda a kóždy njech zwoblěka sej serbsku drastu, abo wariaciju tuteje. Aha, wariaciju potajkim. Njeje tomu hišće dołho, to smy w Sorbistanje intensiwnje wo tym diskutowali, hač – a jeli haj – na kotre wašnje směmy našu serbsku drastu modifikować. Stara diskusija bě so tehdy znowa započinała: Wójna tradicionalistow přećiwo progresiwnym bě znowa wudyriła.
Zmužitosć za nowe puće
Nětko runje w serbskich katolskich wosadach nowe wosadne rady wola. To je gremij, kotryž zajimy wěriwych zastupuje. Hladajo na wuwiće minjenych lět, hdyž dale a mjenje ludźi prawidłownje kemši chodźi a ličba duchownych woteběra, čakaja na wosady wulke wužadanja. Hdyž starobny přerězk našich měšnikow widźiš, wěš, zo přichod jednoriši njebudźe. We Wotrowje fararja we wsy hižo nimaja. Tam wobydlerjo wjele nadawkow we wosadźe přewozmu, štož je wšeje česće hódne. Tež połoženje w tamnych serbskich wosadach móhło so wot jednoho dnja na druhi změnić, by-li farar z kotreježkuli přičiny njejapcy wotešoł.
Druhdy jara spěšnje dźe
W dopomnjenkach na horcu nazymu lěta 1989 je so mi najbóle do pomjatka zaryło, kak spěšnje je tehdy wšitko šło. Politiski system NDR, kiž bě takrjec na přichodne lětstotki zapołoženy, so naraz sypny. Kruće a poprawom njepowalna stražowana murja, kotraž měješe po słowach tehdyšeho stronskeho šefa Ericha Honeckera hišće połsta abo sto lět stejo wostać, bě naraz jenož hišće makulatura.
Dźensa, runje 35 lět po tym, so w našej towaršnosći zaso chětro drjebi. Lětdźesatki stare struktury demokratije zdawaja so dodźeržane być kaž Caroliny móst w Drježdźanach.
Serbska młodźina mjez swětomaj
Serbska młodźina steji mjez swětomaj. Na jednym boku serbski, bohaty na kulturu a tradicije. Tomu napřećo steji moderny swět města, kiž so wobstajnje wuwiwa, pod hesłom „wyše, spěšnišo, dale“. Młodostni su žiwi mjez tutymaj swětomaj, z jednoho boka na druhi torhani a maja rozsud tworić, kiž zdawa so njemóžny: Chcu, ně, móžu so po lětach wukubłanja do Łužicy nawróćić?
Runja swojim staršim sej młoda generacija Serbow stare tradicije a wašnja waži, kiž našu kulturu jónkrótnu a wosebitu činja, a chce je wobchować. Zdobom pak přeja sej tež dalewuwiće w Łužicy, zo njebychu Serbja moderny swět dospołnje wuzamknyli, ale kompromis namakali mjez starym a nowym.
Kwěćelsej njezasłuža
Hospodarske połoženje mjeńšich a srjedźnych předewzaćow je so dale pohubjeńšiło. Samo ličba jich přistajenych je w septembrje trochu woteběrała. Situacija je runje tajka, kaž naposledk před třomi lětami. Minjene měsacy bě ličba přistajenych w předewzaćach nimale stabilna. Tole wuchadźa z indeksa srjedźneho stawa Datev, kotryž fachowcy jónu wob měsac wozjewjeja. Tež wobrot mjeńšich a srjedźnych předewzaćow je porno lońšemu oktobrej wo 7,1 procent woteběrał.
Čim wjace sobu činja, ćim wjace su pódla
Migracija je nadal tema, kotraž zjawny diskurs dominuje – na lokalnej runinje runje tak kaž na mjezynarodnym (politiskim) polu. Byrnjež lědma štó prěł, zo njehodźi so w přiběrajcy zestarjacej towaršnosći „prěnjeho swěta“ ličba pobrachowacych fachowych mocow bjez připućowanja wurunować, drěja sej za stajnymi blidami, w telewizijnych debatach a w parlamentach hubu, kak ludźom, kotřiž z najwšelakorišich a zrědka ryzy „hospodarskich“ přičinow domiznu wopušćeja, přestup mjezy najlěpje znjemóžnić.
Přewjele analyzy, přemało skutkow
Štó dźensniši dźeń w Serbach do „elity“ słuša? Potajkim do „wuběra ludźi z wosebitymi kmanosćemi, do najlěpšich, do woršty wodźacych“, štož je definicija z Dudena. Před 11 lětami je tehdyša koalicija CDU a FDP w Sakskej ze srjedźnych šulow wyše sčiniła z wopodstatnjenjom, zo so tule „elita praksy“ wukubłuje. Je najwjetši čas, tutej logice puć rubać. W srjedźišću wuspěšneje towaršnosće steji produkcija. Nikomu njepomha, hdyž je na přikład dale a wjac akademiskich ekspertow za twarsku kulturu, ale nic wjace dosć twarskich dźěłaćerjow a rjemjeslnikow, kotřiž bychu ći solidnu chěžku natwarili.
W Sakskej mudriši byli
Tumulty w Durinskim krajnym sejmje na prěnim posedźenju po wólbach dopominachu mje na kopańcu: Po wothwizdanju nadběhuja hrajerjo a trenarjo podležaneho mustwa sudnika, žadajo sej diskwalifikowanje dobyćerskeho mustwa a hnydomnu změnu prawidłow. Na kóncu po wšěm kraju wšitcy naležnje wo tym diskutuja, štó je na njeměrach w stadionje wina: Koparjo, kotřiž žadaja sej nablaku nowe zasady – abo sudnik, kiž tole wotpokazuje.
Swoje rjemjesło wobknježić
Domowina je sej zaměr stajiła, zo njech nałožuje 100 000 wosobow serbsku rěč w lěće 2100. Za prof. dr. Paula Videsotta z Južnotirolskeho instituta za ludowe skupiny je tele wuprajenje prawe a wažne, kaž předsyda Domowiny Dawid Statnik po kongresu FUEN rozprawješe. Wšako trjebaš za swójske skutkowanje krutu orientaciju, dokal scyła chceš.
A kajki móhł dołhodobny cil za Serbske Nowiny być, za přichodnych 20 lět? Ani prěni redaktor Handrij Zejler, ani załožer dźenika Marko Smoler njeběštaj mysle na to brojiłoj, što z nowinu w dalokim přichodźe budźe. Za čo tež, wšako běše wuwiće za zastaranje z informacijemi w maćernej rěči tehdy přewidne.
Mjeztym je to hinak. Regionalne nowiny su nastupajo šěrjenje aktualnych informacijow ze socialnymi syćemi sylnu konkurencu dóstali. Financnych přičin dla so mnohe nakładnistwa starosća, zo bychu dźeń a mjenje abonentow wšědnje doma z ćišćanej nowinu zastarali. Za naš wječornik to jeno zdźěla přitrjechi.
