Swjate su mi twoje žorty
Zbóžny tón, kiž móže so swojim słabosćam sam smjeć. Tole nazhonjamy stajnje zaso, hdyž sej Serbja na swjedźenjach ze spěwom „Ty sy tajka wikotata, ja pak tajki njejsym“ ze swojim ludowym humorom tak porjadnje sami nadawaja a so k tomu wutrobnje směja. Před lětami přewjedźene zhromadne młodźinske sportowe wubědźowanje delnich a hornich Serbow bě znamjo, zo móžemy tež na rozdźěle mjez Hornjej a Delnjej Łužicy bjeze wšeho z humorom zhladować, hłowna wěc, zo so w zasadnych prašenjach zaso znjesemy.
Kak pak so nam dźe, hdyž nas druzy na runje samsne wašnje wusměšuja, hdyž je rozestajenje mjez Serbami dźěl inscenacije, na kotruž ludźo takrjec wot wonka zhladuja – a so nam wošćěraja.
Wažny hłós za serbske zajimy
Znajmjeńša za Braniborsku płaći wuprajenje, zo su społnomócnjeni za serbske naležnosće na krajnej a wokrjesnej runinje wažny hłós, dźe-li wo naležnosće našeho ludu. Na to je knježerstwowy społnomócnjeny, statny sekretar Tobias Dünow tydźenja na konferency z kolegowkami z wokrjesow a bjezwokrjesneho města Choćebuza w Złym Komorowje wuraznje skedźbnił.
Gremij je list Budyskemu krajnemu radźe Udej Wićazej schwalił, kotryž poćahuje so na tehdy aktualne połoženje nastupajo přikrótšenje personalneho městna tudyšeje społnomócnjeneje. Mějićelku zastojnstwa z jenož poł městnom, to w Delnjej Łužicy hišće dosć derje znaja. A tohodla njeje wopisowanje swójskich (braniborskich) nazhonjenjow žane mudrowanje wo tym, štož w Budyskim wokrjesu snano klaca. Zakonsce zakótwjene rjadowanje, zastojnstwo serbskich społnomócnjenych z połnym městnom we wokrjesach Sprjewja-Nysa, Hornje Błóta-Łužica, Dubja-Blóta a w měsće Choćebuzu wutworić, je jich skutkowanje kwalitatiwnje a kwantitatiwnje njesměrnje polěpšiło. Tež to z lista jasnje wuchadźa.
Widźomnosć swjećić
Dyrbimy sej dowol zasłužić?
Lědma bywaja dny zaso dlěše a rjeńše, sej ludźo tójšto předewzaja. Štož w chłódnych měsacach móžno njebě, chcemy po móžnosći předewšěm w lěću nachwatać. Tola, štóž je po wječorach stajnje wuknihowany, tón je skerje wučerpany. A nětko su bórze prózdniny. Čas před tym je za swójby přidatnje zwjetša jara hektiski a połny terminow. W šuli dźěći hišće raz z połnej paru dźěłaja, tohorunja ma so do dowola hišće něšto zrjadować. Rozžohnowanske swjedźenje w pěstowarni. Planować, organizować, nakupować, kófry pakować – zasadnje je kóždy jednotliwy dypk rjany, tola přewjele naraz strowoće njetyje. Trochu stresa wšak derje čini, wón nas samo pohonja, tola to njeměł trajny staw być. Dyrbjeli tuž wuwaženy poměr mjez měrom a stresom docpěć a snano tež raz něčemu „ně“ prajić.
Wušparanja ze swójskej milinu
Sće sej minjene dny rjane lětnje wjedro z wjele słóncom prawje lubić dali? Ja so tak prawje přez nje wjeselić njemóžach, haj poprawom je mi při telko słóncu wutroba bolała. Přičina je solarna připrawa, kotruž mjeztym dobry měsac na třěše našeho domu mamy. Sym na tymle městnje hižo raz wo tym pisał, zo smy so za tajku připrawu rozsudźili. Mjeztym ju mamy – ale wužiwać ju njemóžemy, hačrunjež wona bjezporočnje funguje, kaž bě při prěnim pospyće widźeć. Čakamy mjenujcy na digitalny milinowy ličak, kiž na jednym boku zwěsća, kelko miliny ze syče bjerjemy a na tamnym boku kelko miliny ze solarnych platow do syče dawamy. Mjeztym wjacorych znaju, kotrymž so runje tak dźe.
Dalši problem je naš stary analogny milinowy ličak. Při prěnim tesće solarneje připrawy zwěsćichmy, zo so ličak wróćo wjerći, dokelž w nim žana zawěra zatwarjena njeje. To pak w Němskej dowolene njeje. Hewak móhł znajmjeńša swoju milinu w domje sam přetrjebać a tamny dźěl takrjec do syče darić. Ale ně, dyrbju dale čakać, připrawa na třěše je hasnjena a milinowy ličak so pěknje dale wjerći – doprědka wězo.
Trjebamy nowe towarstwo?
Zo su starši kmani, swoje, wosebje pak prawa swojich dźěći zakitować, njeje njewšědne a njeznate. Ně, zjawnosć tole wočakuje. Wona sej to samo žada. Přetož, što ma za eksistencu čłowjestwa wjetšu hódnotu hač to, zo so dźěći narodźa, kotrež su perspektiwa kóždeho naroda. K tomu słuša bjez prašenja starosć wo to, zo změja dźěći a młodostni optimalne kubłanje. A to nic jenož na přirodowědnym polu a w mjezynarodnje připóznatych rěčach, ale runje tak w tajkich wobłukach, kotrež region, w kotrymž bydla, wuznamjenja. W našej kónčinje je to serbšćina. Zdawa so přewšo dobre być, hdyž so nawodźa serbšćinu wuwučowacych kubłanišćow po tym maja, kóždemu dźěsću, kotrež to chce, serbsku rěč posrědkować. Z tym wotpowěduja woni prawniskim rjadowanjam w Sakskej. Zo maja starši za šulskich nowačkow wupjelnić wosebity formular z přećom, swojemu dźěsću tole zmóžnić, hdyž šula blisko bydlenja njeje, nimam za poćežowace.
Mamy hišće alternatiwu?
Bywša zwjazkowa kanclerka Angela Merkel je po swojim wotchadźe na wuměnk tójšto wuznamjenjenjow dóstała. Hakle njedawno spožčichu jej najwyši zasłužbowy rjad Němskeje „we wosebitym wuhotowanju“, najwyše móžne to počesćenje, kotrež Němska scyła ma.
Jako słyšach tele dny wuslědki najnowšeho woprašowanja mjez ludźimi, po kotrymž ma AfD po wšej Němskej mjeztym 18 procentow hłosow a je w Sakskej a Durinskej tuchwilu najsylniša politiska móc, bě mi jasne, zo je sej Merkel dalše myto zasłužiła: Wona je ze swojim atributom „bjezalternatiwnosće“ politiski stil w Němskej etablěrowała, kiž hač do dźensnišeho nałožuja. Nic naposledk je wona z nim załoženje AfD, Alternatiwy za Němsku, nastorčiła.
Mustry a pasle rěče a myslenja
Swjatki – swjatk maćeršćiny
„Kak tomu, zo kóždy z nas swoju maćeršćinu słyši – z erta cuzych ludźi z hinašej rěču?“ Tute spodźiwanje znajemy z biblije. Mjeztym su so swjatkowne jazyki Swjateho ducha w digitalnym awtomatizowanym přełožowanju zadomili. Rěč je duša krajiny – připućowarjo do Serbow běchu „Němcy“, dokelž běchu za Serbow němi, doniž njejsu Serbja w swojim zjawnym rumje womjelknyli. Porno druhim słowjanskim ludam njeje naše rozsudne přiznamjo dźensa hižo rěč, kotruž w kóždym kuće słyšiš, ale nałožki a drasty. Runje tohodla steji za Serbow mjez naprawami, kiž zwisuja ze změnu strukturow Łužicy, rewitalizacija rěče na prěnim městnje. Štóž pak chce hač do kónca 21. lětstotka zaso sto tysac serbowacych Serbow měć, njesmě na masu dźensnišich Łužičanow zabyć, kotřiž maja druhi konik hač ludowe spěwy a ludowe wuměłstwo. Serbske filmy, serbske romany, serbsku filozofisku kofejownju, serbske dźěłarnički wo temach wšědneho dnja, serbske stajne blida atd. – tež to chcedźa ludźo měć.
Bjeztekstilna runoprawosć
Je meja. Temperatura pospochi stupa a kupjele pod hołym njebjom sezonu zahajeja. Wóndano so přez wobsah zdźělenki Berlinskich zjawnych kupjelow (BBB) kopolach: „Wot lětušeho móža so žony respektiwnje wosoby ze žónsce čitanej hrudźu pola nas bjez wodźěća hornjeho ćěła kupać.“ Tuta powěsć mje hnydom dwójce iritěrowaše. Sprěnja: Štó prošu su „wosoby ze žónsce čitanej hrudźu“? Dyrbjach so najprjedy do wěcki zanurić a samo googlować, zo bych za tym přišoł, koho z tym měnja. Nětko wšak wěm: To su non-binarne, transgender abo dwusplažne wosoby. Byrnjež formulacija typiski zjaw zdźěla absurdno-komiskeje načasneje gender-diskusije była, widźu w tutym specifiskim adresaće wulki postup w našej towaršnosći. Runoprawosć mjeńšin abo towaršnostnych skupin runje mi jako Serbej na wutrobje leži, dokelž je bytostny wobstatk mojeje biografije. Tež tajke – po ličbje hustohdy wjetše skupiny hač my Serbja – maja w našej towaršnosći prawo na připóznaće.
