Zamołwitosći so wuwinył
Rozprawa wo stawje zwoprawdźenja wustawkow wo zachowanju, spěchowanju a wuwiću serbskeje rěče a kultury we wokrjesu Budyšin za lěto 2022 měła poprawom wćipnosć budźić. Ta wšak poměrnje chětře popušći, dokelž znowa wokrjesne zarjadnistwo njeje trěbny druhi krok šło zezběrane předmjety posudźować. Rozprawa chromi – kaž hižo w dotalnych lětach – bohužel dale na pobrachowacych konkluzijach, na jasnych wuprajenjach wo stawje zwoprawdźenja tutych wustawkow.
Derje je, zo po přetorhnjenju lěta 2021 zaso tajku mamy. „Rozprawa“ drje na titulnym łopjenju steji, předležacy material pak so jako tajka njewopokaza. Je skerje pilna zběrka prostych faktow bjez interpretacije a zarjadowanja do wuwića minjenych lět. Statistiku ličbow na serbskej wučbje wobdźělacych so wuknjacych na přikład su drje podali, ale wo pobrachowacych wučerjach a wuskutkach na sposrědkowanje serbskeje rěče we wučbje ničo njezhoniš. Su minjene lěta wospjet tematizowane ćeže při transporće serbskich šulerjow do jich kubłanišćow nětko přewinjene? Tež na wone prašenje žaneje informacije njeje.
Nowe murje njetrěbne
„Murja we hłowach“ je hač do dźensnišeho synonym njezwoprawdźeneje wizije hłownych architektow znowazjednoćenja Němskeje před mjeztym 33 lětami: Po spotorhanju murje z betona a grotu, kotraž Němsku 28 lět dołho brutalnje a nječłowjesce dźěleše, mamy přemóc tež njewidźomnu nutřkownu murju, kotraž ludźi na wuchodźe a zapadźe kraja dale dźěli, – mentalnje, emocionalnje, materielnje a swětonahladnje. Politikarjo wšěch stron stajnje zaso twjerdźa, zo je jim přewinjenje tohole njematerielneho zadźěwka naležnosć wutroby.
Dekolonizujmy serbšćinu
Nam Serbam wosobinsce přichilena Słowjanka praješe jónu na kromje priwatneho wječorka: „Rěčće radšo porjadnje němsce, wšako je to, štož powědaće, němčina ze serbskimi słowami.“ Njedawno sej Serb składnostnje rěčneho dalekubłanja „dekolonizaciju našeje maćeršćiny“ přeješe. Wobě wuprajeni so ze wšelakeje perspektiwy přeco znowa aktualneho wužadanja serbskeho ludu dótkatej, być dźěl němskeho kraja a zdobom słowjanskeho swěta. Na jednym boku steji oportunizm, kotry kopjace so germanizmy jako „přirodne wuwiće rěče“ proklamuje. Na druhim boku purizm, kotry widźi Serbstwo jako twjerdźiznu słowjanskosće a kóždu požčonku z němčiny jako wulkopřeradu. Woboje njefunguje.
Rěčna kultura wězo njeje jenož w Serbach tema. Ženje njezabudu na diskusiju w němskich regionalnych nowinach, hač je přeprošenje korčmy na „Seniorenschlachtplatte“ potencielnym hosćom skerje wabjenje abo wohroženje ... A hač do dźensnišeho so prašam, što spodźiwne modowe słowčko „zeitnah“ poprawom woznamjenja.
Dźěći hinak mysla hač my
Štó praji, zo je kamjeń tak twjerdy, zo njehodźi so jeho žro zmjechčić? Ći, kotřiž so z nim chutnje zaběraja a so prócuja sej jeho wosebitosće wotkryć, nazhonjeja, zo maš błócko jenož na prawe městno sadźić a hižo so zornowc łama. Njemóhła rjec, zo kraje so kaž nóž butru. Tola cyle tak škropawy, kaž zdawa so być, wón njeje. Za mnje to rěka, zo je wón zranjomny kaž čłowjek, kotremuž wotrjeknješ w towaršnosći wužitny a kmany być. Towaršnosć smy my, kóždy jednotliwc. My mamy w ruce to, štož je a što budźe. Za to trěbnu wědu zdobywamy sej z našich nazhonjenjow, štož je dźěl načasneho kubłanja. A k tomu njesłušeja jenož daty, fakty a ličby, ale tež rjane duchapołne poskitki.
Perspektiwu změnić
W kinje postara so kinowy film „Barbie“ z protagonistku samsneho mjena a jeje podwólnym mužom Kenom wo nowe rekordy wopytowarstwa w tutym lěću. W filmje wopušćitaj wobaj swój přewšo rjany, rjadowany, pink-barbny, plastikowy klankacy swět a dóńdźetaj do realneje – mazaneje a chaotiskeje dimensije. Za wobeju je to šok, kotryž jimaj woči wotewrje a jeju dotalne žiwjenske paradigmy dospołnje na hłowu staji ... Podobnje to w našim serbskim swěće dožiwjamy, kiž so mnohemu wobkedźbowarjej idylka być zdawa. A sami smy wězo přeswědčeni, zo rěča naše nałožki a wobrjady, swjedźenje a wjerški wo wosebitych hódnotach.
Pačić, šćěpića rozkoćować
Pačenje. Kajke to wulke słowo za fenomen, kotryž so tele dny po wšěm zdaću přiběrajcy wšudźe, haj samo w serbskej Łužicy jewi. Pačenski potencial přicpěwachu a přicpěwaja na nadal njerozrisanemu konfliktej Domowiny a Serbskeho sejma, hdyž nic hižo wutworjenju parlamenta samoho. Film wo tradiciji/nałožku/nyšporje jutrowneho jěchanja, kotrež žony wuzamkuje, je runje tak horce diskusije wuskutkował kaž rozmyslowanje wo „změnje“ serbskeje hymny. A hakle tele dźenderowanje! A je da z připadom, zo móžetej „pačić“ a „šćěpić“ samsnu činitosć wopisować? Najnowše šerjenje je pječa sakrosanktna serbska narodna drasta – štož tola trochu zadźiwa, wšako buchu nowe designy mjez druhim Wurlawow abo Serbskeho konsuma dotal skerje witane dyžli zatamane. Kaž woprawnjeny strach wěsteho rozkoćenja snano był: Wjetšinje ludźi su tajkele debaty prosće: smorže. To płaći za Łužicu runje tak kaž za Němsku a za wulki dźěl Europy. Čim wótřišo někajka skupinka swoje často wšo druhe hač wěcowne měnjenje do swěta trubi, ćim mjeńša wona husto je.
Z chatbotom do dowola?
Zahubne lěsne wohenje, powodźenja a julij, kiž bě globalnje z wotstawkom najhorcyši dotal měrjeny měsac. Klimowi fachowcy su mnohe aktualne wuwića wěsćili, tola nětko su přiwšěm wot jednotliwych podawkow překwapjeni. Minjeny pražnik bě po podaćach EU-programa za wobkedźbowanje zemje Copernicus w globalnym přerězku 16,95 stopnjow ćopły a z tym něhdźe 0,33 stopjeń horcyši hač julij 2019 (16,63 stopjenjow). Tuž je to nowy rekord. Zawěsće sće w zašłym dowolu tohorunja tón abo tamny wjedrowy ekstrem dožiwili.
Dopóznaća drje nowe njebudu
Serbski sejm pyta wuměnu nazhonjenjow nastupajo kulturnu a kubłansku awtonomiju we wuchodnej Belgiskej. Kónc septembra chcedźa sej sejmarjo na přeprošenje Załožby Slavonic Europe hromadźe z dalšimi łužiskimi zajimcami tam dojěć. Wupruwowanaj rozmołwnaj partneraj nastupajo samozarjadnistwo etniskeje mjeńšiny budźetaj znowa Němskorěčna zhromadnosć a Oliver Paasch, jeje ministerski prezident, w Eupenje.
Mjeno Olivera Paascha někotrym Serbam njeje njeznate. W septembrje 2008 wužichu čłonojo Zwjazkoweho předsydstwa Domowiny a sobudźěłaćerjo jeje zarjada – hromadźe z dźěłarnikami a zastupjerjomaj Budyskeho wokrjesa – składnosć, na přeprošenje Němskeho zwjazka dźěłarnistwow (DGB) Sakskeje so wo połoženju Němcow we Waloniskej wobhonić. Paasch běše skupinu tehdy z předsydu Domowiny Janom Nukom, Budyskim krajnym radu Michaelom Harigom a šefom DGB Sakskeje Hanjom Lucassenom na čole jako minister Němskorěčneho zhromadźenstwa za wučbu a wědomostne slědźenje witał.
Direktor něhdy prawje wěšćił
Młodźi ludźo, kotřiž chcedźa powołanje nawuknyć, su w tutym tydźenju swoje wukubłanje zahajili. Po rjanym šulskim času rěka za nich nětko wšědnje na dźěło chodźić respektiwnje powołansku šulu wopytować. Zwjetša móžachu sej woni swoje powołanje, kotrež chcedźa rady nawuknyć, wupytać, runje tak kaž wukubłanski zawod. W tym nastupanju su woni w jara zbožownym połoženju. To bě před lětami hišće cyle hinak. Dopomnju so derje na nowinarske rozmołwy na Budyskim dźěłowym zarjedźe kónc 1990tych lět. Tehdyši direktor dr. Günter Irmscher lěto wob lěto ličby wozjewješe, kelko młodostnych žane wukubłanske městno njeměješe, dokelž bě prosće přewjele ludźi za přemało městnow. Runočasnje wón wěšćeše, zo so to za 20 lět změni a zo budźe potom nawopak, mjenujcy zo budźe přemało zajimcow za poskićene městna. Tak prawje předstajić sej to tehdy lědma štó móžeše. Dźensa je tale situacija realita. Wšudźe pytaja wukubłanych fachowcow runje tak kaž wučomnikow.
Prózdniny su tež dobry čas za rěč
Rěč wutroby mojeje wowki z nanoweje strony běše platt. We wysokej starobje pak hižo nikoho njeměješe, z kotrymž by platt bjesadować móhła. Ja běch jedyn z poslednich, kotrymž móžeše wona znajmjeńša platt powědać, wšako wšo rozumjach – dźakowano prawidłownym lětnim prózdninam jako dźěćo pola přiwuznych we westfalskej wjesce, hdźež bě moja wowka wotrostła. Jich rěč so mi najprjedy jako měšeńca z nižozemšćiny a jendźelšćiny zdawaše. Woni drje twjerdźachu, zo so prócuja, z tym Hamburgskim hólcom „ryzy němsce“ rěčeć, ale tajki jazyk ze sewjeroněmskeje metropole njeznajach.
