Załožba je třiceći
19. oktobra 1991 běchu zamołwići Zwjazka, Kraja Braniborskeje a Swobodneho stata Sakskeje we Łazowskej cyrkwi zakład za nastaće Załožby za serbski lud połožili. To podpisachu tam mjenujcy zastupnica Zwjazka Angela Merkel – wona bě tehdy zwjazkowa ministerka za žony a młodźinu –, tehdyšej ministerski prezident Sakskeje Kurt Biedenkopf (wobaj CDU) a ministerski prezident Braniborskeje Manfred Stolpe (SPD) wukaz wo prawnisce njesamostatnej Załožbje za serbski lud. Z tym woni přilubichu, Serbow při zachowanju a wuwiwanju maćeršćiny, kultury kaž tež swojich nałožkow a tradicijow podpěrać. Tak je so dźensniša załožba takrjec „narodźiła“. Porjadnje dźěłać započała je wona w aprylu 1992. 28. awgusta 1998 bu potom w Slepom statne zrěčenje wo wutworjenju Załožby za serbski lud podpisane.
K třicećinam so załožba sama wobdari. Wot dźensnišeho je jeje nowy kanal na Instagramje zarjadowany. W nim a po dalšich digitalnych pućach chce institucija z krótkimi widejemi swójske stawizny, sobudźěłaćerjow kaž tež swoje skutkowanje předstajić. Janek Wowčer
Serbska młodźina do Radworja wołała
Sobotu a njedźelu, 28. a 29. požnjenca před 75 lětami, schadźowaše so wjace hač 4 000 serbskich młodostnych a dalšich Domowinjanow w Radworju na prěnim zetkanju čłonow dźěłowych brigadow a Serbow po wójnje docyła. W lěću 1946 běchu so w serbskich wsach Kamjenskeho a Budyskeho wokrjesa wjesne jednotki Serbskeje młodźiny jako wobstatk narodneje organizacije Domowiny załožili, kotrež młodźinski sekretar třěšneho zwjazka Jurij Brězan jako předsyda cyłkownje nawjedowaše.
Domowinske dźěłowe brigady z Radworja, Šunowa a Pančic-Kukowa zahajichu njedźelu, 7. pražnika 1946, „Akciju Koslow“, z kotrejž su w dobrowólnym dźěle pomhali zakłady za nowotwar w poslednich dnjach wójny zničeneje wsy wotstronić. W přichodnych tydźenjach su tež brigady Serbskeje młodźiny z Jaseńcy, Dobrošic, Konjec, Budyšina a Baćonja a sydom dalšich brigadow zničene abo wobškodźene statoki zaso natwarili abo zwuporjedźeli. Koslowčenjo njech při swojim nowym wopomnišću sylnišo na to mysla!
13. awgusta 1961 hranicu zawrěli(4 a kónc)
Přiwótřenje zymneje wójny – přistup ZRN k NATO a załoženje Zwjazkoweje wobory 1955 – dowjedźe k reakciji Němskeje demokratiskeje republiki (NDR), zo přistupi Waršawskemu paktej a załoži Narodnu ludowu armeju (NLA) 1. měrca 1956. To pak ludowe hospodarstwo NDR sylnje wužadowaše. Wokoło lěta 1960 so hospodarske a nutřkopolitiske połoženje NDR přiwótři. Přewysoke, njerealistiske předewzaća w hospodarstwje a planach, přespěšne přetworjenje ratarstwa w běhu dweju měsacow nalěto 1960 na prodrustwa – hačkuli běchu za to štyri lěta planowane, wjedźechu k wosłabjenej ratarskej produkciji a tak k ćežam w zastaranju ludnosće z butru, zeleninu a mlokom.
W Zapadnym Berlinje dźěłaše nimale 65 000 staćanow NDR z Berlina a wokoliny, a wobydlerjo Zapadneho Berlina nakupowachu tunje zežiwidła we wuchodnym Berlinje. Nimale połojca w Błótach narosćenych kórkow, chrěna a dalšeje zeleniny předawachu burja w Zapadnym Berlinje. Sylne wotwabjenje młodych fachowych dźěłaćerjow, lěkarjow a technikarjow do ZRN kaž tež ćěkańca prodrustwownikow stej połoženje 1961 porno tamnym lětam chětro přiwótřiłoj.
13. awgusta hranica zawrjena(3)
Swobodne města běchu rědke w mjezynarodnych poćahach, ale eksistowachu. Lětdźesatki měješe marokkanske přistawne město Tanger tajki status. Spočatk 20. lětstotka bu Marokko wot Francoskeje a Španiskeje okupěrowane a Tanger bě dołho jendźelsce wobsadźene. W lěće 1923 podpisachu tele tři kraje zrěčenje wo neutralnym demilitarizowanym měsće ze swobodnym přistawom.
Lěta 1940 wobsadźi fašistiska Španiska Tanger, kiž bě wot 1945 hač do 1956 zaso swobodne město, po tym přińdźe zaso k nětko samostatnymu krajej Marokko. Tohorunja bu přistawne město Danzig, pólsce Gdańsk, po Prěnjej swětowej wójnje 1919 přez Versailleske měrowe zrěčenje jako swobodne město deklarowane z wosebitymi prawami za Pólsku kaž pólski přistaw, pólsku póštu, swójske wonkownopolitiske prawa a wojerske zepěranišćo Westerplatte. 1. septembra 1939 wobsadźichu němscy fašisća swobodne město Gdańsk.
13. awgusta hranica zawrjena(2)
Wobě železnicy Berlina słušeštej Němskej železnicy NDR, a přistajeni tež w Zapadnym Berlinje jej posłužowachu. Hnydom po połnocy 13. awgusta ćahi, kotrež do zapadneho dźěla města jězdźachu, hižo za přistup njedźeržachu, hač na wuwzaće dwórnišća Friedrichska dróha. Bojownicy wobrónjenych stotkow, policisća a wojacy hranicy kaž tež Narodneje ludoweje armeje zašlahachu z kałatym grotom hranicu, nastajichu kamjentne bloki a započachu pozdźišo wysoku murju twarić. Wobrónjene mocy NDR njedachu so wot ludźi mylić, kotřiž spytachu jich ze Zapadneho Berlina prowokować. Wobydlerjow wuchodneho Berlina, kiž běchu dotal w zapadnym dźělu Berlina dźěłali, abo chcychu tam swojich přiwuznych wopytać, při bliženju k hranicy wotpokazowachu a domoj pósłachu, někotrych agresiwnje wustupowacych tež zajachu.
To sta so 13. awgusta a w přichodnych dnjach. Někotrym Wuchodoberlinjanam, kotřiž direktnje na mjezy bydlachu, so hišće poradźi přez hranicu ćeknyć. Wokna a durje tajkich twarjenjow su na to na stronje k mjezy zamurjowali.
13. awgusta hranica zawrjena
Z historiskim wuznamnym dnjom sta so 13. awgust 1961. Wot toho dnja bu hranica mjez wuchodnym a Zapadnym Berlinom zawrjena a wojersce škitana. Krótko do połnocy na njedźelu, mjenowaneho datuma, před 60 lětami alarmowachu přisłušnikow bojowych skupin w stolicy NDR a we wokolnych městach a sydlišćach kołowokoło Berlina we wobwodomaj Podstupim a Frankfurt nad Wódru a skazachu jich na zepěranišća. Wojersku drastu woblečeni a wobrónjeni pochodowachu abo jědźechu woni z nakładnymi awtami k mjezy ze Zapadnym Berlinom. W połnocy podachu so tam tohorunja z třělbami a mašinskimi pistolemi wobrónjeni ludowi policisća, přisłušnicy armeje a namjezni wojacy. Tež tanki Narodneje ludoweje armeje a sowjetskeho wójska su blisko hranicy stacionowali.
Złóstniski nadpad na Sowjetski zwjazk (2. pokročowanje a kónc)
Načolnistwo Čerwjeneje armeje njebě to do nadpada wobkedźbowało, a armeje Sowjetskeho zwjazka běchu 200 hač do 500 kilometrow wot zapadneje hranicy kraja zdalene, čehoždla jeničce namjezne jednotki hranicu zmužiće zakitowachu. Njehladajo na to přikaza sowjetski zakitowanski minister, maršal Semjon Konstantinowič Timošenko, 22. junija wječor Čerwjenej armeji, njepodać so do kruteho zakitowanja nadpadnjeneho kraja. Po jeho přikazu dyrbjachu sowjetske jednotki město toho do napřećiwneho nadběha nastupić a němske wójsko přez hranicu wróćo tłóčić. To pak njewotpowědowaše hižo realnemu połoženju.
Načolnicy fašistiskeje Němskeje a jeje wójsko běchu sylnosć sowjetskeho hospodarstwa, krutosć sowjetskeje towaršnosće a zmužitosć a rjekowstwo wojakow Čerwjeneje armeje podhódnoćili. Rjekowstwo domiznu zakitowacych wopokaza so hižo w prěnich dnjach nadpada, jako namjezni wojacy hač do nimale poslednjeho muža přećiwo agresoram wojowachu. Hraničnu twjerdźiznu Brjest je na přikład mała wobsadka 29 dnjow dołho zakitowała.
Złóstniski nadpad na Sowjetski zwjazk (1. pokročowanje)
22. junija 1941 dopołdnja wozjewi němski wonkowny minister Joachim von Ribbentrop wo nadpadźe fašistiskeho kraja na Sowjetski zwjazk (ZSSR) tole: „Němska chce swět před smjertnym strachom bolšewizma wuchować a je tohodla wójnu započała, zo by hrožacemu nadpadej Čerwjeneje armeje na Němsku a z njej zwjazane staty zadźěwała.“ Hišće 22. junija stej knježerstwje fašistiskeje Italskeje a Rumunskeje Sowjetskemu zwjazkej wójnu přizjewiłoj. Tomu přizamkny so hišće 23. junija satelitny kraj Němskeje Słowakska, 26. junija Madźarska a dźeń po tym Finska. Ze 40 armejemi podpěrachu zwjazkarjo Němsku při nadpadźe na ZSSR.
Złóstniski nadpad na Sowjetski zwjazk
Dźensa před 80 lětami rano w pjećich Moskowskeho časa započa fašistiska Němska ze złóstniskej agresiju přećiwo Sowjetskemu zwjazkej. Z njej dósta 1. septembra 1939 z nadpadom hitlerskeje Němskeje na Pólsku zahajena Druha swětowa wójna nowu dimensiju. W 3.15 hodź. překročichu fašistiske jednotki hranicu Sowjetskeho zwjazka (ZSSR) z wot fašistow wobsadźeneje Pólskeje, z Narańšeje Pruskeje, Słowakskeje, Madźarskeje a Rumunskeje a zdobychu so do wulkeho kraja: 190 němskich diwizijow z dohromady 5,5 milionami wojakow.
Naj(nje)wobstajniši zwjazk
Zwjazk serbskich studowacych (ZSS) je drje mjez wšitkimi towarstwami, kotrež su dźensa pod třěchu Domowiny aktiwne, drje najnjewšědniše zjednoćenstwo. Po wutworjenju najprjedy jako njezapisane towarstwo w aprylu 1991 přisłušachu jemu studentske skupiny „Bjarnat Krawc“ z Drježdźan a „Pawoł Nedo“ z Berlina kaž tež Sorabija Lipsk. Přez na kóncu naspomnjenu organizaciju směł so ZSS někak tež najstarša serbska, kontinuitu wopokazowaca institucija mjenować.
Wotpowědnje strukturam tohorunja runje hakle (nowo)załoženych, skerje informelnje organizowanych čłonskich cyłkow bě – a zdźěla je – chětro měnjate sobustawstwo wot najwšelakorišich faktorow wotwisne. Wustawki z lěta 2015 hodźa so wšako tak rozumić, zo słuša mjenje abo bóle kóždy přichodny serbski akademikar w jednym z mjenowanych městow takrjec awtomatisce k tomu. Přiwšěm wutworješe ZSS poněčim poměrnje krutu strukturu, wosebje w Drježdźanach a Lipsku.
