Wopismo biskopa Bruna II.
Dźensa před 800 lětami podpisa Mišnjanski biskop Bruno II. wopismo, kiž mjenuje 13 zwjetša serbskich sydlišćow w Hornjej Łužicy a k tomu sydom małych Božich domow, kotrež Budyskej cyrkwi swj. Pětra a 1221 załoženemu tachantstwu podstejachu. Wšitke we wopismje mjenowane wsy su tam prěni króć pisomnje naspomnjene. Z łaćonskorěčneho dokumenta zhonimy, zo ma wjes Bukewicz jednu tajku mjeńšu cyrkej. Serbja mjenuja swoju wjes Bukecy. Podate wjesne mjena běchu po tym ze serbskeho pomjenowanja wotwodźeli.
Nětčiše němske mjeno Hochkirch jewi so prěni raz hakle 1368 jako Hoynkirch, štož na wysoko stejacu a daloko widźomnu cyrkej pokazuje. Klukš jako tehdy hižo wosadna wjes rěkaše 1222 kaž nětko Klix. 60 lět pozdźišo rěka w dokumenće wo knježku nad Klukšom „Waltherus de Kluiz“, w lěće 1334 mjenuje wopismo knježka Jenchin von Clux. Pochad mjena je tohorunja staroserbske Klukuš, mjez kerčinami ležaca městnosć.
Dobyćerska Zymska wójna před Moskwu w decembru 1941
Kónc decembra před 80 lětami skónči so zapadnje Moskwy prěni dźěl dobyćerskeje Zymskeje wójny Čerwjeneje armeje. Bě to kónc lěta 1941 prěnje wulke dobyće sowjetskeho wójska přećiwo fašistiskim agresoram, kotřiž běchu rano 22. junija 1941 Sowjetski zwjazk złóstnisce nadpadnyli. Njewočakowany sylny nawal wójska z hoberskej techniku nuzowaše Čerwjenu armeju, so w běhu prěnich měsacow do kraja wróćo sćahnyć. Němskim fašistam a jich madźarskim, finskim, rumunskim, słowakskim a italskim zwjazkarjam poradźi so tuž, njehladajo sylneho wobaranja Čerwjeneje armeje a partizanow, Baltikum, Běłorusku, wulki dźěl Ukrainy a Ruskeje dobyć kaž tež Minsk, Kijew a Rigu wobsadźić, Leningrad wobkružić a w nowembru 1941 do směra na sowjetsku stolicu postupować.
Hłowni wójnscy złóstnicy zasudźeni
Srjedź winowca před 75 lětami skónči so w Nürnbergu proces přećiwo hłownym wójnskim złóstnikam nacistiskeje Němskeje před Mjezynarodnym wojerskim sudnistwom. Tribunal ze štyrjomi sudnikami dobyćerskeje aliancy – Sowjetskeho zwjazka, USA, Wulkeje Britaniskeje a Francoskeje – zahaji 11. nazymnika 1945 historiske sudniske jednanje.
Serbscy brigadnicy w Juhosłowjanskej
W septembrje a oktobrje před 75 lětami dźěłaše štyrnaće čłonow Serbskeje młodźiny jako dobrowólna brigada při powójnskim nowonatwarje w Juhosłowjanskej. Woni su železnisku čaru z Brčka do Banovićija we wotležanej kónčinje Bosniskeje sobu twarili. 62 000 młodostnych ze wšěch republikow Juhosłowjanskeje a dwaceći mjezynarodnych brigadow z mnohich krajow, na přikład Čěskosłowakskeje, Bołharskeje a Awstriskeje, bě tam zasadźenych. Serbska brigada pod komandantom Janom Nalijom z Małeho Wjelkowa bě jenička ze sowjetskeho wobsadniskeho pasma w Němskej. Jan Nalij bě syn 1887 w Židźinom rodźeneho pismikistajerja w Smolerjec knihićišćerni a ludoweho spisowaćela samsneho mjena. Poskitk předsydy Ericha Honeckera, z młodeje, 3. měrca 1946 załoženeje Swobodneje němskeje młodźiny brigadu dobrowólnikow za twar železniskeje čary pósłać, knježerstwo Juhosłowjanskeje wotpokaza. Wone nochcyše žanu pomoc wot młodostnych, kotřiž běchu snadź sami abo jich bratřa abo nanojo přećiwo Juhosłowjanskej wojowali abo Hitlerskej młodźinje přisłušeli.
Załožba je třiceći
19. oktobra 1991 běchu zamołwići Zwjazka, Kraja Braniborskeje a Swobodneho stata Sakskeje we Łazowskej cyrkwi zakład za nastaće Załožby za serbski lud połožili. To podpisachu tam mjenujcy zastupnica Zwjazka Angela Merkel – wona bě tehdy zwjazkowa ministerka za žony a młodźinu –, tehdyšej ministerski prezident Sakskeje Kurt Biedenkopf (wobaj CDU) a ministerski prezident Braniborskeje Manfred Stolpe (SPD) wukaz wo prawnisce njesamostatnej Załožbje za serbski lud. Z tym woni přilubichu, Serbow při zachowanju a wuwiwanju maćeršćiny, kultury kaž tež swojich nałožkow a tradicijow podpěrać. Tak je so dźensniša załožba takrjec „narodźiła“. Porjadnje dźěłać započała je wona w aprylu 1992. 28. awgusta 1998 bu potom w Slepom statne zrěčenje wo wutworjenju Załožby za serbski lud podpisane.
K třicećinam so załožba sama wobdari. Wot dźensnišeho je jeje nowy kanal na Instagramje zarjadowany. W nim a po dalšich digitalnych pućach chce institucija z krótkimi widejemi swójske stawizny, sobudźěłaćerjow kaž tež swoje skutkowanje předstajić. Janek Wowčer
Serbska młodźina do Radworja wołała
Sobotu a njedźelu, 28. a 29. požnjenca před 75 lětami, schadźowaše so wjace hač 4 000 serbskich młodostnych a dalšich Domowinjanow w Radworju na prěnim zetkanju čłonow dźěłowych brigadow a Serbow po wójnje docyła. W lěću 1946 běchu so w serbskich wsach Kamjenskeho a Budyskeho wokrjesa wjesne jednotki Serbskeje młodźiny jako wobstatk narodneje organizacije Domowiny załožili, kotrež młodźinski sekretar třěšneho zwjazka Jurij Brězan jako předsyda cyłkownje nawjedowaše.
Domowinske dźěłowe brigady z Radworja, Šunowa a Pančic-Kukowa zahajichu njedźelu, 7. pražnika 1946, „Akciju Koslow“, z kotrejž su w dobrowólnym dźěle pomhali zakłady za nowotwar w poslednich dnjach wójny zničeneje wsy wotstronić. W přichodnych tydźenjach su tež brigady Serbskeje młodźiny z Jaseńcy, Dobrošic, Konjec, Budyšina a Baćonja a sydom dalšich brigadow zničene abo wobškodźene statoki zaso natwarili abo zwuporjedźeli. Koslowčenjo njech při swojim nowym wopomnišću sylnišo na to mysla!
13. awgusta 1961 hranicu zawrěli(4 a kónc)
Přiwótřenje zymneje wójny – přistup ZRN k NATO a załoženje Zwjazkoweje wobory 1955 – dowjedźe k reakciji Němskeje demokratiskeje republiki (NDR), zo přistupi Waršawskemu paktej a załoži Narodnu ludowu armeju (NLA) 1. měrca 1956. To pak ludowe hospodarstwo NDR sylnje wužadowaše. Wokoło lěta 1960 so hospodarske a nutřkopolitiske połoženje NDR přiwótři. Přewysoke, njerealistiske předewzaća w hospodarstwje a planach, přespěšne přetworjenje ratarstwa w běhu dweju měsacow nalěto 1960 na prodrustwa – hačkuli běchu za to štyri lěta planowane, wjedźechu k wosłabjenej ratarskej produkciji a tak k ćežam w zastaranju ludnosće z butru, zeleninu a mlokom.
W Zapadnym Berlinje dźěłaše nimale 65 000 staćanow NDR z Berlina a wokoliny, a wobydlerjo Zapadneho Berlina nakupowachu tunje zežiwidła we wuchodnym Berlinje. Nimale połojca w Błótach narosćenych kórkow, chrěna a dalšeje zeleniny předawachu burja w Zapadnym Berlinje. Sylne wotwabjenje młodych fachowych dźěłaćerjow, lěkarjow a technikarjow do ZRN kaž tež ćěkańca prodrustwownikow stej połoženje 1961 porno tamnym lětam chětro přiwótřiłoj.
13. awgusta hranica zawrjena(3)
Swobodne města běchu rědke w mjezynarodnych poćahach, ale eksistowachu. Lětdźesatki měješe marokkanske přistawne město Tanger tajki status. Spočatk 20. lětstotka bu Marokko wot Francoskeje a Španiskeje okupěrowane a Tanger bě dołho jendźelsce wobsadźene. W lěće 1923 podpisachu tele tři kraje zrěčenje wo neutralnym demilitarizowanym měsće ze swobodnym přistawom.
Lěta 1940 wobsadźi fašistiska Španiska Tanger, kiž bě wot 1945 hač do 1956 zaso swobodne město, po tym přińdźe zaso k nětko samostatnymu krajej Marokko. Tohorunja bu přistawne město Danzig, pólsce Gdańsk, po Prěnjej swětowej wójnje 1919 přez Versailleske měrowe zrěčenje jako swobodne město deklarowane z wosebitymi prawami za Pólsku kaž pólski přistaw, pólsku póštu, swójske wonkownopolitiske prawa a wojerske zepěranišćo Westerplatte. 1. septembra 1939 wobsadźichu němscy fašisća swobodne město Gdańsk.
13. awgusta hranica zawrjena(2)
Wobě železnicy Berlina słušeštej Němskej železnicy NDR, a přistajeni tež w Zapadnym Berlinje jej posłužowachu. Hnydom po połnocy 13. awgusta ćahi, kotrež do zapadneho dźěla města jězdźachu, hižo za přistup njedźeržachu, hač na wuwzaće dwórnišća Friedrichska dróha. Bojownicy wobrónjenych stotkow, policisća a wojacy hranicy kaž tež Narodneje ludoweje armeje zašlahachu z kałatym grotom hranicu, nastajichu kamjentne bloki a započachu pozdźišo wysoku murju twarić. Wobrónjene mocy NDR njedachu so wot ludźi mylić, kotřiž spytachu jich ze Zapadneho Berlina prowokować. Wobydlerjow wuchodneho Berlina, kiž běchu dotal w zapadnym dźělu Berlina dźěłali, abo chcychu tam swojich přiwuznych wopytać, při bliženju k hranicy wotpokazowachu a domoj pósłachu, někotrych agresiwnje wustupowacych tež zajachu.
To sta so 13. awgusta a w přichodnych dnjach. Někotrym Wuchodoberlinjanam, kotřiž direktnje na mjezy bydlachu, so hišće poradźi přez hranicu ćeknyć. Wokna a durje tajkich twarjenjow su na to na stronje k mjezy zamurjowali.
13. awgusta hranica zawrjena
Z historiskim wuznamnym dnjom sta so 13. awgust 1961. Wot toho dnja bu hranica mjez wuchodnym a Zapadnym Berlinom zawrjena a wojersce škitana. Krótko do połnocy na njedźelu, mjenowaneho datuma, před 60 lětami alarmowachu přisłušnikow bojowych skupin w stolicy NDR a we wokolnych městach a sydlišćach kołowokoło Berlina we wobwodomaj Podstupim a Frankfurt nad Wódru a skazachu jich na zepěranišća. Wojersku drastu woblečeni a wobrónjeni pochodowachu abo jědźechu woni z nakładnymi awtami k mjezy ze Zapadnym Berlinom. W połnocy podachu so tam tohorunja z třělbami a mašinskimi pistolemi wobrónjeni ludowi policisća, přisłušnicy armeje a namjezni wojacy. Tež tanki Narodneje ludoweje armeje a sowjetskeho wójska su blisko hranicy stacionowali.
