Koncentraciske lěhwo Auschwitz wuswobodźene
27. januara 1945 wuswobodźichu sowjetscy wojacy 1. ukrainskeje fronty najwjetše němske zaničowanske lěhwo Auschwitz, kotrež dachu fašisća wot nalěća 1940 pola pólskeho města Oświęcim natwarić. Tam nadeńdźechu wuswobodźerjo hišće 9 000 wot esesowcow zawostajenych wosłabjenych jatych. Wjetšinu z nich pak běchu do toho na zapad ćěrili. Němske lěhwo Auschwitz wobsteješe z třoch kacetow. W Auschwitzu I dyrbješe w 20 blokach stajnje nimale 20 000 jatych pod nječłowjeskimi wobstejnosćemi tradać. W bloku 20 morichu jatych z chemiskimi injekcijemi, w dalšim přewjedowachu lěkarjo kaceta złóstniske medicinske eksperimenty ze smjertnym wuskutkom. Wot nazymy 1941 su tam dźesaćitysacy sowjetskich wójnskich jatych z cyanowodźikom (Blausäure) zamordowali.
Narodna zhromadźizna a kongres Domowiny
Dźensa před 30 lětami zaběraše so tehdy třeće schadźowanje Serbskeje narodneje zhromadźizny z přihotami wurjadneho kongresa Domowiny 17. měrca 1990. Tachantski farar dr. Rudolf Kilank namjetowaše zdźěłać pjeć konkretnych předewzaćow, z kotrymiž měł so dźěłowy wuběrk zaběrać. Něhdźe sto wobdźělnikow zeńdźenja 20. januara 1990 je schwaliło, zo měli na wšěch serbskich a dwurěčnych wsach Hornjeje a Delnjeje Łužicy a w Domowinskich skupinach organizować serbske wječorki wo přichodźe našeho ludu a wo nowych wustawkach narodneje organizacije. Podate pokiwy měli zběrać a jako namjet nowych wustawkow Domowiny za schwalenje na kongresu zestajeć a wozjewić.
Hoberska sowjetska wulkoofensiwa na wuchodźe
12. januara před 75 lětami zahaji Sowjetska armeja na wuchodnej fronće sylnu wulkoofensiwu, kotraž sahaše wot Baltiskeho morja hač na Balkan. Wosom frontow Čerwjeneje armeje z 12,5 milionami wojakow nastupi do předposlednjeho wulkonadběha za wuswobodźenje a skónčenje Druheje swětoweje wójny w Europy. Poboku sowjetskeho wójska wojowachu 1. a 2. pólska armeja, 1. čěskosłowakski korps pod generalom Ludvíkom Svobodu, rumunske a bołharske wójsko, 600 000 bojownikow juhosłowjanskeje ludoweje armeje pod maršalom Jozipom Brozom-Titom a francoski lětarski połk „Normandie-Njemen.“ Jednotki sowjetskich a pólskich partizanow w Pólskej, słowakscy a čěscy wobrónjeni spjećowarjo w jich domiznje sowjetski nadběh mócnje podpěrachu.
Ofensiwa w Ardennach aliěrowane wójsko wohrozyła
16. hodownika 1944 zahaji němska Wehrmachta na zapadnej fronće w Ardennach mócnu napřećiwnu ofensiwu přećiwo ameriskemu a jendźelskemu wójsku. Ardenny su horiny na sewjeru wuchodofrancoskeje prowincy Elsaskeje a zapadnje Porynskich šćěpjelowych horin (Rheinisches Schiefergebirge) w Němskej. Wone rozpřestrěwaja so přewažnje w Belgiskej a Luxemburgskej. Po hórskej krajinje ćeče rěka Maas. Na sewjeru su Ardenny 200 do 300 metrow wysoke, na juhu něhdźe 450 metrow. W južnych Wysokich Ardennach je bahnojta krajina z wulkimi lěsami. Wjedro je po wšěch Ardennach jara krute, wosebje pak w zymskim počasu.
Wustajeńca a forum wo nas w Zapadnym Berlinje
Druhi decemberski kónc tydźenja 1989 wotmě so třidnjowska mjezynarodna konferenca „Serbja – narodna mjeńšina w NDR“ w Ewangelskej akademiji Berlin-Wannsee. Atribut „mjezynarodna“ bě trochu přehnaty, dokelž běchu jeje wobdźělnicy přewažnje Serbja z Łužicy, z wuchodneho a Zapadneho Berlina a dalši hosćo.
Kulojte blido republiki dźěłać započało
7. hodownika 1989 zahaji na iniciatiwu Zwjazka ewangelskich cyrkwjow NDR kulojte blido republiki w Berlinskim Dietricha Bonhoefferowym domje swoju jara wuznamnu skutkownosć. „Wažne za nas je, zo wšitke politiske mocy kraja móžnosć dóstanu, runoprawnje sobu dźěłać na zwoprawdźenju zakładnych prašenjow wobnowjenja towaršnosće. Čas chwata“, wuzběhny tehdy wyši cyrkwinski rada Martin Ziegler. Zhromadnje z ewangelskimi cyrkwjemi kraja běštej tež Berlinska biskopska konferenca romsko-katolskeje cyrkwje a Dźěłowe zjednoćenstwo křesćanskich cyrkwjow NDR na schadźowanje za kulojtym blidom přeprosyłoj. Kaž Martin Ziegler rjekny, ma mjeno schadźowanišća być symboliske za duch wuradźowanjow. Ewangelski farar a kěrlušer Dietrich Bonhoeffer zawjazuje, so politiskej a towaršnostnej zamołwitosći njewuwinyć.
Modrow knježerstwo wutworił
14. nowembra 1989 započa nowy ministerski prezident NDR dr. Hans Modrow nowe knježerstwo republiki zestajeć. Dźeń do toho bě Ludowa komora NDR dotalneho 1. sekretara Drježdźanskeho wobwodneho wjednistwa SED za šefa noweje ministerskeje rady wuzwoliła.
Nowy forum w Budyšinje k reformam namołwjał
Pod třěchu ewangelskeje cyrkwje bě Nowy forum 16. oktobra 1989 w Budyšinje w přepjelnjenej Marje-Marćinej cyrkwi dwójce informaciske zarjadowanje přewjedł, wo čimž minjeny štwórtk hižo pisachmy. Stejnišćo cyrkwinskich kruhow a rozprawa wo synodźe w Eisenachu žněještej mjez přisłucharjemi rozdźělny wothłós. Naměstnik Budyskeho superintendenta, Klukšanski farar Wolfgang Leßmann, rozprawješe tak wo „jara konstruktiwnej rozmołwje z předsydu Budyskeje wokrjesneje rady Lotharom Müllerom“. Farar Leßmann wuzběhny, zo žada sej cyrkej a tež Nowy forum wjace tajkich dialogow wo rozrisanju problemow a wo přichodźe našeho kraja z jeho reprezentantami. Na nócnym forumje w „čerwjenej cyrkwi“ chcychu podate pokiwy, namjety, žadanja a kritiki hnydom statnym organam wokrjesa zapodać. Tute přilubjenje Leßmanna pak njewuwabi mjez wšěmi přitomnymi přihłosowanje.
Prěnje zetkanja Noweho foruma dwójce w Budyšinje
Z Berlina, Lipska a Drježdźan bě so w oktobru 1989 žołma žadanjow za reformami, demokratiju a swobodu po cyłej NDR rozpřestrěła a 16. oktobra z dwójnym forumom tež Budyšin docpěła. Hłownje z kruhow ewangelskeje Młodeje wosady bě do toho Budyski Nowy forum nastał. Tehdyši młodźinski katechet Christian Schramm, po přewróće wjelelětny wyši měšćanosta, a nětčiši měšćanski radźićel Zelenych Klaus Gruhl słušeštaj k załožićelam foruma.
Egon Krenz Ericha Honeckera narunać měł
Na prěnim schadźowanju politběrowa po Lipšćanskej wulkodemonstraciji zwurazni Erich Honecker: „Nětko hižo kapitulanća we wobwodnych wjednistwach SED sedźa.“ Wón měnješe z nimi třoch sekretarow Lipšćanskeho wobwodneho wjednistwa, kotřiž běchu zakročenju policije přećiwo demonstrantam sobu zadźěwali. W NDR so w běhu lěta 1989 tójšto změni. Dźěl opozicije bě so do Noweho foruma zjednoćił, swoju namołwu wozjewił a ludźi prosył ju podpisać. Dźesaćitysacy su namołwu Noweho foruma podpisali. 7. oktobra 1989 je horstka opozicionelnych na farje zwonka Berlina socialdemokratisku stronu w NDR załožiła.
