W Jalće powójnski porjad swěta postajili (2. dźěl a kónc)
Dale dojednachu so „wulcy třo“ na konferency w Jalće na wobsadniske pasma w Němskej a Awstriskej po skónčenju wójny. Roosevelt namjetowaše, Němsku do pjeć abo sydom statow rozdźělić a tak nowonastaće wulkokraja znjemóžnić, štož pak Stalin wotpokaza. Skónčnje dojednachu so na štyri wobsadniske pasma dobyćerjow w Němskej a Awstriskej a w stolicomaj Berlin a Wien po kapitulaciji Němskeje. W Berlinje měješe so kontrolna rada aliěrowanych mocow wutworić. Srjedźna Němska z krajemi Sakskej, Durinskej, Saksko-Anhaltskej, Braniborskej a Mecklenburgsko-Předpomorskej měła sowjetske wobsadniske pasmo być, Wulka Britaniska měła sewjerozapadne kraje dóstać, USA južne kraje kaž Bayersku a Hessensku, Francoska Posaarsku a Badensko-Württembergsku. Francosku su tak jako štwórtu wulkodobyćersku móc připóznali. Wobjim reparacijow postajichu na 200 miliardow dolarow, kotrež dyrbješe Němska přez wěcne hódnoty, z dźěłom swojich wójnskich jatych a ciwilnych nućenych dźěłaćerjow narunać.
Město so paliło
Powójnski porjad swěta postajeli
11. februara 1945 skónči so w Jalće na połkupje Krim wuznamna konferenca třoch wulkomocow wo powójnskim porjedźe w Europje a na swěće, kotraž bě so 4. februara zahajiła. Knježerstwowe delegacije hosćićelskeho Sowjetskeho zwjazka (ZSSR), USA a Wulkeje Britaniskeje pod nawodom předsydy knježerstwa ZSSR Józefa W. Stalina, prezidenta USA Franklina D. Roosevelta a jendźelskeho premiera Winstona Churchilla wuradźowachu w Liwadijowym palasće, bywšej lětnjej rezidency ruskich carow. Do stawiznow zapisana je konferenca jako wjeršk „wulkich třoch“.
Narodna zhromadźizna Delnjeje Łužicy so schadźowała
2. februara 1990 je so Serbska narodna zhromadźizna Delnjeje Łužicy w Choćebuskej Serbskej rozšěrjenej wyšej šuli „Marjana Domaškojc“ (SRWŠ) prěni raz schadźowała, a to ze zastupnikami narodneje zhromadźizny z Budyšina. Nimale 50 Serbow bě so zhromadźiło, zo bychu wo kročelach za zaručenje přichoda serbstwa po politiskim přewróće a wo zhromadnych zaměrach narodneju zhromadźiznow wobeju Łužicow wuradźowali. We wjace hač třihodźinskej diskusiji běchu sej wšitcy přezjedni, zo maja so Serbja – wšojedne, hdźe bydla, kotry swětonahlad a kotru politisku poziciju maja – zhromadnje za swój lud, za zachowanje a dalše wuwiće serbskeje rěče a kultury zasadźić.
Koncentraciske lěhwo Auschwitz wuswobodźene
27. januara 1945 wuswobodźichu sowjetscy wojacy 1. ukrainskeje fronty najwjetše němske zaničowanske lěhwo Auschwitz, kotrež dachu fašisća wot nalěća 1940 pola pólskeho města Oświęcim natwarić. Tam nadeńdźechu wuswobodźerjo hišće 9 000 wot esesowcow zawostajenych wosłabjenych jatych. Wjetšinu z nich pak běchu do toho na zapad ćěrili. Němske lěhwo Auschwitz wobsteješe z třoch kacetow. W Auschwitzu I dyrbješe w 20 blokach stajnje nimale 20 000 jatych pod nječłowjeskimi wobstejnosćemi tradać. W bloku 20 morichu jatych z chemiskimi injekcijemi, w dalšim přewjedowachu lěkarjo kaceta złóstniske medicinske eksperimenty ze smjertnym wuskutkom. Wot nazymy 1941 su tam dźesaćitysacy sowjetskich wójnskich jatych z cyanowodźikom (Blausäure) zamordowali.
Narodna zhromadźizna a kongres Domowiny
Dźensa před 30 lětami zaběraše so tehdy třeće schadźowanje Serbskeje narodneje zhromadźizny z přihotami wurjadneho kongresa Domowiny 17. měrca 1990. Tachantski farar dr. Rudolf Kilank namjetowaše zdźěłać pjeć konkretnych předewzaćow, z kotrymiž měł so dźěłowy wuběrk zaběrać. Něhdźe sto wobdźělnikow zeńdźenja 20. januara 1990 je schwaliło, zo měli na wšěch serbskich a dwurěčnych wsach Hornjeje a Delnjeje Łužicy a w Domowinskich skupinach organizować serbske wječorki wo přichodźe našeho ludu a wo nowych wustawkach narodneje organizacije. Podate pokiwy měli zběrać a jako namjet nowych wustawkow Domowiny za schwalenje na kongresu zestajeć a wozjewić.
Hoberska sowjetska wulkoofensiwa na wuchodźe
12. januara před 75 lětami zahaji Sowjetska armeja na wuchodnej fronće sylnu wulkoofensiwu, kotraž sahaše wot Baltiskeho morja hač na Balkan. Wosom frontow Čerwjeneje armeje z 12,5 milionami wojakow nastupi do předposlednjeho wulkonadběha za wuswobodźenje a skónčenje Druheje swětoweje wójny w Europy. Poboku sowjetskeho wójska wojowachu 1. a 2. pólska armeja, 1. čěskosłowakski korps pod generalom Ludvíkom Svobodu, rumunske a bołharske wójsko, 600 000 bojownikow juhosłowjanskeje ludoweje armeje pod maršalom Jozipom Brozom-Titom a francoski lětarski połk „Normandie-Njemen.“ Jednotki sowjetskich a pólskich partizanow w Pólskej, słowakscy a čěscy wobrónjeni spjećowarjo w jich domiznje sowjetski nadběh mócnje podpěrachu.
Ofensiwa w Ardennach aliěrowane wójsko wohrozyła
16. hodownika 1944 zahaji němska Wehrmachta na zapadnej fronće w Ardennach mócnu napřećiwnu ofensiwu přećiwo ameriskemu a jendźelskemu wójsku. Ardenny su horiny na sewjeru wuchodofrancoskeje prowincy Elsaskeje a zapadnje Porynskich šćěpjelowych horin (Rheinisches Schiefergebirge) w Němskej. Wone rozpřestrěwaja so přewažnje w Belgiskej a Luxemburgskej. Po hórskej krajinje ćeče rěka Maas. Na sewjeru su Ardenny 200 do 300 metrow wysoke, na juhu něhdźe 450 metrow. W južnych Wysokich Ardennach je bahnojta krajina z wulkimi lěsami. Wjedro je po wšěch Ardennach jara krute, wosebje pak w zymskim počasu.
Wustajeńca a forum wo nas w Zapadnym Berlinje
Druhi decemberski kónc tydźenja 1989 wotmě so třidnjowska mjezynarodna konferenca „Serbja – narodna mjeńšina w NDR“ w Ewangelskej akademiji Berlin-Wannsee. Atribut „mjezynarodna“ bě trochu přehnaty, dokelž běchu jeje wobdźělnicy přewažnje Serbja z Łužicy, z wuchodneho a Zapadneho Berlina a dalši hosćo.
Kulojte blido republiki dźěłać započało
7. hodownika 1989 zahaji na iniciatiwu Zwjazka ewangelskich cyrkwjow NDR kulojte blido republiki w Berlinskim Dietricha Bonhoefferowym domje swoju jara wuznamnu skutkownosć. „Wažne za nas je, zo wšitke politiske mocy kraja móžnosć dóstanu, runoprawnje sobu dźěłać na zwoprawdźenju zakładnych prašenjow wobnowjenja towaršnosće. Čas chwata“, wuzběhny tehdy wyši cyrkwinski rada Martin Ziegler. Zhromadnje z ewangelskimi cyrkwjemi kraja běštej tež Berlinska biskopska konferenca romsko-katolskeje cyrkwje a Dźěłowe zjednoćenstwo křesćanskich cyrkwjow NDR na schadźowanje za kulojtym blidom přeprosyłoj. Kaž Martin Ziegler rjekny, ma mjeno schadźowanišća być symboliske za duch wuradźowanjow. Ewangelski farar a kěrlušer Dietrich Bonhoeffer zawjazuje, so politiskej a towaršnostnej zamołwitosći njewuwinyć.
