Dobyće Němcow nad Sedanom
2. septembra před 150 lětami bě za němske staty, předewšěm za pruske kralowstwo, historisce wuznamny dźeń. Jich wójska dobychu w Němsko-Francoskej wójnje 1870/1871 swoju najwjetšu bitwu nad francoskim wójskom. Wot 1. septembra 1870 pola Sedana wobkružena armeja maršala Maurice de Mac-Mahona, w kotrejž bě tež 62lětny francoski kejžor Napoleon III., dyrbješe kapitulować. Napoleon III. pósła pruskemu kralej Wylemej I. swój tesak jako symbol podwolenja. Něhdźe 17 500 francoskich wojakow bě padnyło, a wjace hač 100 000 dyrbješe do wójnskeje jatby. Na němskej stronje bě 9 000 wojakow žiwjenje přisadźiło.
50 lět sportowe komentary
24. awgusta 1970 měješe dźenik Nowa doba na 3. stronje horjeka naprawo rubriku z napismom „1. hrajny dźeń wyšeje ligi w kopańcy komentuje Józef Kilank“. Tydźeń pozdźišo bě na samsnym městnje komentar Pětra Šołty. 14. septembra rěkaše mjeno awtora Mikławš Krawc.
W lěće 1970 ćišćachu póndźelne wudaće Noweje doby hižo pjatk popołdnju! Tak móžachu přećeljo sporta wuslědki z kónca tydźenja hakle wutoru čitać. Njespokojaca to praksa. Potom pak bě změna, zo dyrbjachu so sportowe přinoški hač do njedźele wječora redakciji spřistupnić. Nowinu ćišćachu nětko wječor pozdźe, tak zo mějachu abonenća póndźelu rano abo dopołdnja wudaće ze sportowymi powěsćemi. Tak čerstwe přinoški spisać a je redakciji do Budyšina dać, tehdy woprawdźe lochko njebě. Moderne komunikaciske srědki kaž dźensa njemějachmy, w NDR tež lědma něchtó telefon dósta. Tak pytachu awtorow najprjedy w měsće, tych z krótkim pućom. Běchu to spočatnje mjenowani Józef Kilank (†), Pětr Šołta (†) a Mikławš Krawc.
Před 20 lětami we Łužicy wo Formuli 1 sonili
Dźeń do wulkeho dnja wotewrjenja w awgusće 2000 je jednaćel tehdyšeje zawodoweje a managementoweje towaršnosće „Łužiske koło“ kontakt z Berniejom Ecclestoneom nawjazał. Štó, hdyž nic wony aktiwny Brita, móhł Formulu 1 do małeho Klěśišća w hornjobłótowsko-łužiskim wokrjesu přinjesć, bě sej wón tehdy myslił. Ecclestone bě swój čas wulki manager Formule 1. Tuž běchu sej wěsći, zo móhła Formula srjedźodobnje tež na Łužiskim kole startować. „Smy w stajnych jednanjach ze zaměrom, wot lěta 2002 wubědźowanja Formule 1 na Łužiskim kole přewjesć, rjekny jednaćel Hans-Jörg Fischer. Tehdy wšak fanojo hišće ze syłami k wubědźowanišćam přichadźachu. Bě to tež wulki čas Michaela Schumachera, kiž zběraše jedyn titul swětoweho mištra po druhim.
Zamołwići Łužiskeho koła so nadźijachu, wubědźowanišćo Hockenheimring w sewjernej Badiskej narunać. Tam dyrbjachu nuznje twarske dźěła přewjesć, zo njebychu zamołwići Formule 1 čaru ze swojeho kalendra šmórnyli.
Atomowej bombje nad Hiroshimu a Nagasakijom
6. awgusta 1945 lećeše nad japanskim wulkoměstom Hiroshima ameriske lětadło, kotrež wotćisny jeničku bombu, wuskutkowacu njewšědnje sylnu detonaciju ze 6 000 stopnjemi horcoty a hoberskemu hribej runacy so kur. Rozbuchnyła bě nad Japanskej prěnja atomowa bomba USA, z kotrejž USA wot lěta 1941 wójnu wjedźeše.
Kejžorska Japanska bě hižo 1938 na aziskim kontinenće wulkokraj Chinu z najsylnišim wobydlerstwom swěta nadpadnyła. Dalše staty kaž francoske kolonije Vietnam, Kambodźa a Laos, nižozemsku koloniju Indonesku, Malajziju, Burmu, kotraž bě pod jendźelskim nadknjejstwom, běchu Japanjenjo nadběhowali. Ze Singapurom, Awstralskej a Nowoseelandskej japanske wójsko tohorunja wójnu wjedźeše, wottřělejo jich wójnske łódźe a lětadła. Lětadołhe krawne wojowanja we wuchodnej a juhowuchodnej Aziji a w Pacifiku njeběchu hišće skónčene, jako zwjazkar Japanskeje, hitlerska Němska, 8. meje 1945 kapitulowaše.
Nowe mjezy na wuchodźe postajili
Wažne dojednanje na Podstupimskej konferency bě, zo ma kóžda z třoch wulkomocow – USA, Wulka Britaniska a Sowjetski zwjazk – w swojim wobsadniskim pasmje połnu jednansku móc. Tak bě rozdźělne politiske wuwiće w jednotliwych pasmach nimale předwidźomne.
Podstupimske zrěčenje wo rjadowanju Němskeje
2. awgusta 1945 skónči so konferenca „wulkich třoch“ – reprezentantow USA, Sowjetskeho zwjazka (ZSSR) a Wulkeje Britaniskeje – na Podstupimskim hrodźe „Cecilienhof“. Započeli běchu so historisce wuznamne jednanja 17. julija 1945 (hlej Róčnicu w SN ze 16. julija). Hłowna tema konferency bě dojednanje wo połoženju we wobsadźenej Němskej, wo jeje přichodźe, kaž tež wo rjadowanju powójnskeje Pólskeje, Awstriskeje a dalšich krajow Europy, kotrež běchu poboku němskeho fašistiskeho stata wojowali. Jednanje w Podstupimje bě zdobom prěnja kročel k zymnej wójnje, kotraž so hakle lěto pozdźišo zahaji.
Za prawa Serbow demonstrowali
Po skónčenju Druheje swětoweje wójny běchu we wjacorych čěskich městach manifestacije pod hesłom „za swobodu Łužicy a sprawne hranicy“. Najwjetše tajke zarjadowanje bě w Praze wutoru, 24. julija 1945. W rozhłosu a nowinach z lětakami namołwjachu wobdźělić so na manifestaciji „wšeho Praskeho ludu“. Zarjadowarjo běchu Towarstwo přećelow Serbow, Słowjanski wuběrk w Čěskosłowakskej a Łužiskoserbski narodny wuběrk. Serbski wuběrk běchu hakle 9. meje załožili a přemjenowachu jón pozdźišo na Łužiskoserbsku narodnu radu. Jeje předsyda bě farar Jan Cyž.
Depeša 1870 wójnu zawiniła II. dźěl
W Pruskej knježeše dynastija Hohenzollerow, wobstejaca z dweju linijow – wjetša knježeše pod kralom Wylemom I. Mjeńša šwabska linija Hohenzollern-Sigmaringen sydaše w Badenskej na wulkim hrodźe, bě katolska a měješe prawo na španisku krónu. Wona bě wokoło lěta 1870 wakantna, a přisłušnicy španiskeho parlamenta Cortes chcychu z rodu Hohenzollern, princa Leopolda ze Sigmaringena, za noweho krala Španiskeje měć. Francoska čuješe so w tym padźe z juha a wuchoda wot Pruskeje wohrožena.
Depeša 1870 wójnu zawiniła
19. julija před 150 lětami wozjewi francoski kejžor Napoleon Bonaparte III. pruskemu kralestwu wójnu. Z toho wuwi so Němsko-Francoska wójna 1870/1871, kotraž je so jara rozsudnje na stawizny Němskeje a z tym tež Serbow wuskutkowała. Sta serbskich wojakow padny. Jako rezultat krawneho wojowanja nasta přez dobyće němskeje strony 18. januara 1871 proklamowany Němski reich pod kejžorom Wylemom I.
Tajke wojerske rozestajenje bě wot wobeju stron hižo lěta dołho přihotowane, dokelž so hospodarske a politiske poměry mjez woběmaj krajomaj přiwótřachu. Z Pruskej nasta w Europje nowa wulkomóc, kotraž chcyše na 30 krajow rozdźělenu Němsku a hospodarstwo zjednoćić.
„Wulcy třo“ w Podstupimje so schadźowali
17. julija 1945 započa so w Podstupimje zetkanje „wulkich třoch“, kotrež traješe hač do 2. awgusta na hrodźe „Cecilienhof“. Hižo dwaj dnjej do kapitulacije fašistiskeje Němskeje 8. meje 1945 bě jendźelski premier Winston Churchill wuradźowanje knježerstwowych šefow wulkomocow antihitlerskeje koalicije Wulke- je Britaniskeje, USA a Sowjetskeho zwjazka (ZSSR) namjetował. Churchill sej žadaše, zo měli so bórze schadźować, USA a Jendźelska pak chcychu swoje dalše wojerske jednanje na bój přećiwo Japanskej a w Pacifiku koncentrować, a šef jendźelskeho knježerstwa chcyše so do toho z reprezentantom USA w Londonje zetkać. Dotalny prezident USA Franklin Delano Roosevelt, kiž bě so na konferencomaj 1943 w Teheranje a w februaru 1945 w Jalće wobdźělił, je 12. apryla 1945 nahle zemrěł. Politikar Demokratiskeje strony USA bě wot 1933 prezident a bě hišće w samsnym lěće poćahi ze ZSSR zaso nawjazał. Za čas wójny dźěłaše wusko ze ZSSR hromadźe a je so za jeho podpěru sprawnišo hač Churchill zasadźał. Nowy prezident USA bě nětko Harry S. Truman, kiž bě so hakle spočatk lěta 1945 z wiceprezidentom stał. Parlament USA 15.
