Nowe mjezy na wuchodźe postajili
Wažne dojednanje na Podstupimskej konferency bě, zo ma kóžda z třoch wulkomocow – USA, Wulka Britaniska a Sowjetski zwjazk – w swojim wobsadniskim pasmje połnu jednansku móc. Tak bě rozdźělne politiske wuwiće w jednotliwych pasmach nimale předwidźomne.
Podstupimske zrěčenje wo rjadowanju Němskeje
2. awgusta 1945 skónči so konferenca „wulkich třoch“ – reprezentantow USA, Sowjetskeho zwjazka (ZSSR) a Wulkeje Britaniskeje – na Podstupimskim hrodźe „Cecilienhof“. Započeli běchu so historisce wuznamne jednanja 17. julija 1945 (hlej Róčnicu w SN ze 16. julija). Hłowna tema konferency bě dojednanje wo połoženju we wobsadźenej Němskej, wo jeje přichodźe, kaž tež wo rjadowanju powójnskeje Pólskeje, Awstriskeje a dalšich krajow Europy, kotrež běchu poboku němskeho fašistiskeho stata wojowali. Jednanje w Podstupimje bě zdobom prěnja kročel k zymnej wójnje, kotraž so hakle lěto pozdźišo zahaji.
Za prawa Serbow demonstrowali
Po skónčenju Druheje swětoweje wójny běchu we wjacorych čěskich městach manifestacije pod hesłom „za swobodu Łužicy a sprawne hranicy“. Najwjetše tajke zarjadowanje bě w Praze wutoru, 24. julija 1945. W rozhłosu a nowinach z lětakami namołwjachu wobdźělić so na manifestaciji „wšeho Praskeho ludu“. Zarjadowarjo běchu Towarstwo přećelow Serbow, Słowjanski wuběrk w Čěskosłowakskej a Łužiskoserbski narodny wuběrk. Serbski wuběrk běchu hakle 9. meje załožili a přemjenowachu jón pozdźišo na Łužiskoserbsku narodnu radu. Jeje předsyda bě farar Jan Cyž.
Depeša 1870 wójnu zawiniła II. dźěl
W Pruskej knježeše dynastija Hohenzollerow, wobstejaca z dweju linijow – wjetša knježeše pod kralom Wylemom I. Mjeńša šwabska linija Hohenzollern-Sigmaringen sydaše w Badenskej na wulkim hrodźe, bě katolska a měješe prawo na španisku krónu. Wona bě wokoło lěta 1870 wakantna, a přisłušnicy španiskeho parlamenta Cortes chcychu z rodu Hohenzollern, princa Leopolda ze Sigmaringena, za noweho krala Španiskeje měć. Francoska čuješe so w tym padźe z juha a wuchoda wot Pruskeje wohrožena.
Depeša 1870 wójnu zawiniła
19. julija před 150 lětami wozjewi francoski kejžor Napoleon Bonaparte III. pruskemu kralestwu wójnu. Z toho wuwi so Němsko-Francoska wójna 1870/1871, kotraž je so jara rozsudnje na stawizny Němskeje a z tym tež Serbow wuskutkowała. Sta serbskich wojakow padny. Jako rezultat krawneho wojowanja nasta přez dobyće němskeje strony 18. januara 1871 proklamowany Němski reich pod kejžorom Wylemom I.
Tajke wojerske rozestajenje bě wot wobeju stron hižo lěta dołho přihotowane, dokelž so hospodarske a politiske poměry mjez woběmaj krajomaj přiwótřachu. Z Pruskej nasta w Europje nowa wulkomóc, kotraž chcyše na 30 krajow rozdźělenu Němsku a hospodarstwo zjednoćić.
„Wulcy třo“ w Podstupimje so schadźowali
17. julija 1945 započa so w Podstupimje zetkanje „wulkich třoch“, kotrež traješe hač do 2. awgusta na hrodźe „Cecilienhof“. Hižo dwaj dnjej do kapitulacije fašistiskeje Němskeje 8. meje 1945 bě jendźelski premier Winston Churchill wuradźowanje knježerstwowych šefow wulkomocow antihitlerskeje koalicije Wulke- je Britaniskeje, USA a Sowjetskeho zwjazka (ZSSR) namjetował. Churchill sej žadaše, zo měli so bórze schadźować, USA a Jendźelska pak chcychu swoje dalše wojerske jednanje na bój přećiwo Japanskej a w Pacifiku koncentrować, a šef jendźelskeho knježerstwa chcyše so do toho z reprezentantom USA w Londonje zetkać. Dotalny prezident USA Franklin Delano Roosevelt, kiž bě so na konferencomaj 1943 w Teheranje a w februaru 1945 w Jalće wobdźělił, je 12. apryla 1945 nahle zemrěł. Politikar Demokratiskeje strony USA bě wot 1933 prezident a bě hišće w samsnym lěće poćahi ze ZSSR zaso nawjazał. Za čas wójny dźěłaše wusko ze ZSSR hromadźe a je so za jeho podpěru sprawnišo hač Churchill zasadźał. Nowy prezident USA bě nětko Harry S. Truman, kiž bě so hakle spočatk lěta 1945 z wiceprezidentom stał. Parlament USA 15.
Zjězd Serbow z Wilhelmom Pieckom
Wot 8. do 10. julija 1950 bě Budyšin hosćićel třidnjowskeho Zjězda Serbow, na kotrymž so něhdźe 150 000 ludźi wobdźěli. Ličba wšak dopokazuje, zo njeběchu jeno Serbja přichwatali, ale zo běchu wjetšina hosći Němcy z Łužicy. Na němskim plakaće, kotryž za wopyt zjězda wabješe, steješe tuž w němskej rěči: „Kulturne zetkanje Serbow w znamjenju Nacionalneje fronty“. Plakat rysował bě Měrćin Nowak-Njechorński. Na nim widźeć běchu młoda Serbowka we Wojerowskej drasće z młodym pioněrom, starši Serb z typiskej čapku z přityknjenymi kwětkami a pachoł z mejskej žerdźu. Zjězd Serbow organizowała je narodna organizacija Domowina zhromadnje z Nacionalnej frontu.
Zjězd w Slepom
Zazběh wulkeho folklorneho rjadu
Kónc smažnika 1995 bu nowy rjad kulturnych wjerškow w dwurěčnej Łužicy zahajeny – 1. mjezynarodny folklorny festiwal „Łužica ’95“. 8 000 wulce spokojenych hosći dožiwi na štyrjoch dnjach w Chrósćicach pisane programy dwanaće folklornych ćělesow předewšěm słowjanskich narodnych mjeńšin ze šěsć krajow. 400 spěwarjow, rejwarjow a hudźbnikow bě krasne estrady a programy w metropoli katolskich Serbow na statokach poskićiło. Kulturny swjatk wuklinči 25. junija po połnocy z finalom ludowuměłskich skupin a z rejwanskej estradu Serbskeho ludoweho ansambla „Podłu Sprjewje“, štož 4 000 přihladowarjow na Fulkec hórce wulkotnje zahori. Z trójnej „Sławu“ dźakowaše so publikum sobuskutkowacym.
Pawoł Nedo Domowinje po wójnje znowa předsydował
Wučer a hač do lěta 1937 předsyda Domowiny Pawoł Nedo je so kónc meje 1945 do łužiskeje domizny wróćił. Spočatk junija přewza wón w Budyšinje zaso čestnohamtske zastojnstwo předsydy třěšneho zwjazka Serbow. Nacije běchu jeho z Łužicy wuhnali a w nowembru 1939 w Uckermarce zajeli.
Pozdźišo bydleše Nedo w Groß Rietzu w braniborskej Marce, hdźež bě domjacy wučer a dohladowar na knježim dworje braniborskeje zemjanskeje swójby. W Groß Rietzu fararješe tehdy tež Jurij Malink, kotrehož běchu nacije z Łaza wuhnali. W nowembru 1944 jeho fašisća znowa wulkopřerady dla zajachu.
27. apryla 1945 su sowjetscy wojacy 4. gardoweje tankoweje armeje Podstupim a tam zajatych, mjez nimi Pawoła Neda, wuswobodźili. „27. apryl su wot toho časa moje druhe narodniny“, Pawoł Nedo pozdźišo praji. Wón poda so najprjedy domoj k žonje Marce a synej w Groß Rietzu a wottam kónc meje 1945 z kolesom do Łužicy.
