Moderny wobraz wo nas pokazać
Dr. Robert Lorenc wuhotuje prěnju zhromadnu pućowansku wustajeńcu štyrjoch awtochtonych narodnych mjeńšin a rěčnikow delnjoněmčiny. Cordula Ratajczakowa je so z europskim etnologom ze Serbskeho instituta rozmołwjała.
Kajke su wužadanja wustajeńcy?
R. Lorenc: Technisce dyrbiš so w pućowanskej wustajeńcy wjele bóle koncentrować, dokelž je městno jara wobmjezowane. Wobsahowje chcemy pjeć cyle rozdźělnych skupin předstajić – dansku a frizisku mjeńšinu, Sintow a Romow, Serbow a rěčnikow delnjoněmčiny. Woni njerozeznawaja so jenož mjez sobu, ale tež w swojej skupinje samej kaž Hornjo- a Delnjoserbja. Chcemy stereotypy a definicije wobeńć. K tomu přińdźe, zo je to prěni raz, zo chcedźa so zhromadnje prezentować. Tuž je hižo wuspěch, zo smy po cyłym lěće intensiwneje mjezsobneje wuměny a mnohich zetkanjach w Berlinskim mjeńšinowym sekretariaće w zwjazkowym ministerstwje nutřkowneho zhromadny koncept wobzamknyli.
Što je zakładna ideja koncepta?
Jeno dźesaćo Serbow znali
Towarstwo Škit Budyšin je na lětušej schadźowance za „1. serbsko-němske adwentne spěwanje na Wjacławskich wikach“ wabiło. Bosćan Nawka je so z Florianom Brězanom wo pozadkach akcije rozmołwjał.
Knježe Brězano, što je waše towarstwo pohnuło tajke spěwanje na dohodownych wikach wuhotować?
F. Brězan: Na lětušej Romantice smy so wopytowarjow prašeli, što jich z Budyšinom zwjazuje. Wuslědk bě wostrózbjacy: Žonop a wěže drje su často naspomnili, ale jeničce dźesaćo z cyłkownje sto naprašowanych mjenowachu Serbow. A wjetšina tychle dźesać procentow běchu turisća! To je nam pokazało, zo je serbstwo w měsće přemało prezentne. Po intensiwnej internej diskusiji, kak móhli na tym něšto změnić, smy so rozsudźili, serbsko-němske adwentne spěwanje jako jednu naprawu namjetować.
Kak je město na namjet reagowało?
Zwonka Łužicy lóšo sej respekt Serbow zdobyć
Na dalši literarny wječor „Zynki a linki“ štwórtk je Serbski ludowy ansambl Gabrielu Mariju Šmajdźinu do Röhrscheidtoweje bašty přeprosył. Z dźiwadźelnicu, kotraž w Hamburgu skutkuje, je so Cordula Ratajczakowa rozmołwjała.
Z čim so tuchwilu w Hamburgu zaběraće?
G. M. Šmajdźina: Mějach runje premjeru w tamnišim dźiwadle Thalia. Hra mjenuje so „Nóc wot Neila Younga morjenych“ a bazuje na knize Navida Kermanija „Das Buch der von Neil Young Getöteten“. Hrajemy sydom muži, kotřiž so za Neila Young horja, swoje žiwjenje na njeho nastaja a so w nocy w parku zetkawaja, zo bychu zhromadnje hudźili. To wjele wjesela wobradźa.
Što Was wabi w SLA čitać?
G. M. Šmajdźina: Wjeselu so, swoje powołanje stajnje zaso tež w serbskej rěči wukonjeć. Serbskim basnikam podij skićić je rjany nadawk. Wosebje so wjeselu twórbu Marje Krawcec w kombinaciji z hudźbu wuměłcow SLA předstajić směć.
Čehodla?
To swoje sej wuwědomić
Spěchowanske towarstwo za serbsku rěč w cyrkwi bu na 1. wubědźowanju „Serbski pśichod: Łužyca“ za planowane nowowudaće kěrlušow mytowane. Z jeho předsydu dr. Hartmutom Leipnerom je Milenka Rječcyna rěčała.
Z kotreje přičiny je so towarstwo na wubědźowanju wobdźěliło?
H. Leipner: Při pěstowanju serbskeje ewangelskeje zhromadnosće hraje zhromadne spěwanje wulku rólu: na bohosłužbach, na wosadnym kofejpiću, za chóry a dalše zjednoćenstwa. Spěwać z druhimi je dobry započatk rěč nawuknyć, w našim padźe delnjoserbšćinu.
Zwotkel bjerjeće iniciatiwu Duchowne kjarliže, to rěka spěwarske, znowa wudać?
H. Leipner: Wuznamnu rólu hrajachu při tym „Duchowne kjarliže“, wušłe lěta 2007 w Ludowym nakładnistwje Domowina. Wone su najwuspěšniša a najbóle předawana kniha w delnjoserbskej rěči. Na wulki wliw mjeztym rozebranych spěwarskich nawjazujo přihotujemy nowy nakład.
Budźe tež něšto nowe zapřijate?
Młody zapala stary duch
„Hdźež so spěwa, tam je rjenje – pola lózych ludźi mjenje!“. Takle němske přisłowo po swojim zeserbšćiwši na to myslu, zo w Serbach rady a horliwje spěwamy. Tole drje je ze słowjanskim wašnjom. Znaty braška je mi jónu přišeptał, zo z němskimi kwasnymi hosćimi zaměrnje jich ludowe spěwy spěwa. K tomu ma spěwniki radlubje sobu. Hrozy dźě strach, zo so rjane němske ludowe spěwy w žumpadle Mallorca-klamotow a podobnych idiotiskich šlagrow k sobuhewrjekanju při sněhakowanju a druhdźe zubja. Kóždemu to swoje!
22 lět je serbskemu towarstwu předsydarił
W Budyšinje-Třělanach swjeći jutře jara angažowany ewangelski Serb a Maćicar Měrćin Wirth swoje pjećašěsćdźesaćiny. 23. nazymnika 1954 běštaj so wón a jeho sotra Madlenka jako dwójnikaj fararja a pozdźišeho serbskeho superintendenta Gerharda Wirtha w Njeswačidle narodźiłoj. Zhromadnje chodźeštaj do Njeswačanskeje šule a Měrćin Wirth chcyše po tym Serbsku rozšěrjenu wyšu šulu (SRWŠ) wopytać. Hinak hač jeho bratřa pak bu wón wotpokazany. Rozsudźi so tuž za powołanje zamkarja za ratarske mašiny, kotrež wón w Lutobčanskim zawodźe za ratarsku techniku nawukny. Zdobom fachowu maturitu złoži. Po tym słužeše w Narodnej ludowej armeji (NLA), bě šofer nakładneho awta we wukubłanišću Wuskidź/Hola. Jeho sotra Madlenka sta so z dźěćacej chorobnej sotru, kotraž je wjele lět jako tajka w Allgäuju dźěłała.
Zwyša přiražku
Berlin/Zhorjelc (SN). Etatowy wuběrk zwjazkoweho sejma je we wobłuku swojeho wčerawšeho wurunanskeho posedźenja wo doskónčnym budgetowym planje za lěto 2020 namjetej knježerskeje koalicije CDU, CSU a SPD přihłosował, serbske projekty přidatnje pjenježnje podpěrać.
Zwjazkowa přiražka za Załožbu za serbski lud zwyši so klětu wo cyłkownje 165 000 eurow na potom dohromady něhdźe 9,5 milionow eurow. Z přidatnymi srědkami ma so „serbskimaj wubrankomaj žonow resp. muži zmóžnić so na europskich koparskich mišterstwach awtochtonych, narodnych mjeńšin ‚Europeada 2020‘ w Korutanskej wobdźělić.“ To pisa zapósłanc zwjazkoweho sejma Thomas Jurk (SPD) ze Zhorjelca w zdźělence našemu wječornikej. Za turněr je 90 000 eurow předwidźanych. Nimo toho „je za koncepciju a wuwiwanje serbskeho portala jako marketingowy instrument přidatnych 75 000 eurow k dispoziciji“, zapósłanc dale wuwjedźe.
Thomas Jurk komentuje: „Wjeselu so jara, zo móžach jako čłon wuběrka k tomu přinošować, kulturnu wjelorakosć w Němskej a Europje sylnić a prócu narodnych mjeńšin na polu dorozumjenja ludow mytować.“
Wudobytk za wobě stronje
Su sej Kocor a Ketlicy runje tak bliscy kaž staj to snano Zejler a Łaz? To sym so po koncerće „Serbskeho rekwiema“ minjenu njedźelu w Ketličanskej cyrkwi prašał.
Demokratija jekaž žiwy organizm
Składnostnje dnja ludoweho žarowanja wotmějetej so njedźelu we wopomnišću Budyšin komorny koncert a čitanje pod hesłom „Je so stało, tuž móže so znowa stać“. Roman Knižka rozłoži prawicarsku namóc něhdy a dźensa w Němskej, a Berlinski kwintet Opus 45 hudźi. Christina Wittich je so z dźiwadźelnikom Knižku rozmołwjała.
Štó wočakuje publikum na zarjadowanju?
R. Knižka: Syn města, kiž dawno hižo w Budyšinje njebydli a sej přiwšěm mysle čini. Něchtó, kiž hromadźe z dalšimi wuměłcami přijědźe a ze swojeho wida wěcy wotkryje, konkluzije a paralele sćehnje, zo by w připosłucharju dopóznaća budźił.
Titul programa je citat Prima Levija, kiž je Auschwitz přežiwił. Čeje teksty čitaće?
Swoboda měnjenja wažna
W třećej generaciji bydla Cechecy na třistronskim statoku w Miłorazu. Po Hansu Rulce a Paulu Cechu wobsedźi jón nětko Günter Cech. „Moje dźěći a wnučki dyrbjeli dale tu bydlić móc“, wón podšmórny. Na zahrodźe měješe protestnu taflu instalowanu, kotraž bu wotłamana a pokradnjena. Wo sćěhach a reakcijach je so z nim Andreas Kirschke rozmołwjał.
Što je dokładnje na protestnej tafli stało?
G. Cech: Na njej bě napisane: „Žane wosebite polo Miłoraz! Žane přesydlenje Miłoraza! Žane dalše mylenje mortwych na kěrchowje! Zachowanje dróhow do Miłoraza! Wuchowajće naš rjany Miłoraz!“ W nocy wot 21. na 22. oktober bu tafla pokradnjena. To smy hnydom policiji přizjewili.
Kak pad začuwaće?
G. Cech: Wězo běch perpleksny, to je zachribjetne. Moja prěnja mysl bě, zo móhł to jenož něchtó ze wsy być, kiž so boji, zo njebudźe Miłoraz tola přesydleny. Sam njejsym nihdy ničo přećiwo taflam we wsy činił, kotrež za přesydlenje rěča. Tohodla sym přesłapjeny. Tajki pad je wohańbjacy a nima ničo ze swobodu měnjenja činić. Nas, kotřiž chcemy tu wostać, praktisce wumocuja.
