Zemja budźe zaso serbska
Směmy jako Serbja při temje brunica na něšto druhe myslić hač na wotbagrowanje serbskich wsow spominać? Něhdyša briketownja w Hórnikecach je nětko industrijny pomnik, spominacy na dźěl procesa zmilinjenja brunicy, kotrež je nimale połdra lětstotka stawizny Łužicy postajało. A štož běchu tu po zawrjenju briketownje hižo 1993 skónčili, so nětk po cyłej Łužicy nachila: 2038 budźe kónc wudobywanja a zmilinjenja wuhla, tohodla smy hižo dźensa wosrjedź změny strukturow. Tež z tutym wužadanjom nas Hórnikečanski muzej konfrontuje.
Ratarstwu čas žiwjenja swěrny wostał
Wjele lět hižo so na Ralbičanskim Čóškec statoku z ludźimi mjerwi, hdyž tam swinjo rězaja. Dźensa pak njejsu ludźo po słódnu domjacu kołbasu přišli, ale zo bychu Benej Čóšce k 80ćinam zbožo a Bože žohnowanje wupřeli.
Jubilar narodźi so 16. winowca 1940. Jeho kolebka steješe w drjewjano-hlinjanym statoku njeposrědnje za wěžu Ralbičanskeje cyrkwje, kotraž bu kónc Druheje swětoweje wójny 27. apryla 1945 zničena. Tež Čóškec statok so tehdy wotpali. Hakle jako so nan jubilara 1948 z wójnskeje jatby wróći, započachu sej Čóškecy na kromje wsy za kěrchowom nowy třistronski statok twarić. Tehdyši farar Jakub Žur so wo to postara, zo na bywšej Čóškec ležownosći kěrchow powjetšichu a tam pozdźišo ćěłownju natwarichu.
„Tróšku nostalgije je tež pódla“
Njedawno je CD „Hory módre, ja was znaju“ wušła. Z jeje zestajerjom, z bywšim hudźbnym redaktorom Serbskeho rozhłosa Šćěpanom Brankačkom, je so Cordula Ratajczakowa rozmołwjała.
Što bě Wam najwjetše wužadanje projekta?
Š. Brankačk: Loni w meji dóstach mejlku wot Katrin Čornakec z LND, kotrež chcyše wudać CD z woblubowanymi serbskimi spěwami, a to na zakładźe hudźbnych nahrawanjow z archiwa Serbskeho rozhłosa. Zynkonošak bě wosebje mysleny za srjedźnu a staršu generaciju tež nakromnych kónčin serbskeho teritorija a měješe zapřijeć wulki wuběr serbskich chórow, solistow a dalšich hudźbnych cyłkow. Wobroćichu so na mnje, dokelž rozhłosowy archiw ze swojeho powołanskeho časa dosć derje znaju. Nadawk mje zajimowaše, a tak připrajich. Jedne z prěnich wužadanjow běše, zo dyrbjach mejlce připowěsnjenu lisćinu wjac hač 60 popularnych spěwow wo něhdźe połojcu skrótšić. Wšako ma tajka CD jenož wobmjezowane městno.
Pod kotrymi kriterijemi sće CD zestajił?
Domowina zastupjena
Prěnja směrnica wo sakskim strukturnym wuwićowym planje w brunicowych rewěrach předwidźi, zo Domowina w přewodźacym wuběrku za łužiski rewěr sobu dźěła. Axel Arlt je z jeje jednaćelom Markom Kowarjom porěčał.
Kajke maće předstawy wo sobudźěle Domowiny we wuběrku za łužiski rewěr?
M. Kowar: Domowina měła tam serbske naležnosće nastupajo zastupjena być. Za sobudźěło zastupjerja w gremiju to woznamjenja, zo zamóže fachowje posudźować zapodate/planowane projekty, je zarjadować, kak daloko słuža wone serbskim naležnosćam a kotre wuskutki změja na serbske žiwjenje. Nimo toho ma zastupjer Domowiny politisce wobhonjeny być, kak tajke projekty tež na cyły region wuprudźeja.
Budźetej Budyski a Zhorjelski wokrjes w jednym wuběrku hromadźe dźěłać?
M. Kowar: W Sakskej wutworja za łužiski rewěr prawdźepodobnje jedyn přewodźacy wuběrk za wokrjesaj Zhorjelc a Budyšin. Tak informowaše nas šef sakskeje agentury za strukturne wuwiće Jörg Mühlberg.
Nowe kwasy – tajke a hinaše
Nětko wučerjo ze serbskich do swobodnych šulow ćěkaja – aktualnje z Ralbic kaž tež hižo dwaj z wonych čěskich wučerjow, kotřiž běchu přez statnej programaj do Serbow přišli.
Před 19 lětami sej nichtó njeje předstajić móhł, abo smy kaž prewentiwnje na tym dwělowali, zo bychu serbscy wučerjo na swobodnej šuli dźěłali – wěstoty a mzdy dla. Tehdom, po Chróšćan zběžku, su so nam hłowy kurili z rozmyslowanja, kajke serbske šule chcemy měć.
Swobodne serbske šulstwo, wot pěstowarnje hač do abitury – to bě tehdy wulki són. A ze słowjanskim profilom, wjercholacym w abiturje, kotraž je w Čěskej kaž w Němskej připóznata. Rjady na gymnaziju bychu čěscy šulerjo pjelnili. Tónle cil zdawaše so mi realny, wšako je nam čěske knježerstwo hnydom po Chróšćan zběžku jako naprawu solidarity wučerja čěšćiny financowało – mjeztym čini to hižo 18. lěto. Prěnja wučerka w tutym statnym čěskim programje běše Jana Štillerová, jeje naslědnik bě Pavel Šlechta a nětko je to Jan Breindl.
Ma-li SSW wotpowědne temy, potom tež zwjazkarjow nańdźe
Mjeńšinowu radu štyrjoch awtochtonych mjeńšin w Němskej nawjeduje tuchwilu Dawid Statnik, předsyda Domowiny. Axel Arlt porěča z nim wo wobzamknjenju zjězda Južnoschleswigskeho wolerskeho zwjazka (SSW), klětu k wólbam zwjazkoweho sejma nastupić.
Zwěsćeće w nowinskej zdźělence Domowiny k wobzamknjenju SSW nowe sebjewědomje. W čim so wone pokazuje?
D. Statnik: Za mnje zwuraznja so wone w tym, zo su w stronje SSW wjacore lěta wospjet wo tym diskutowali, hač znowa k wólbam zwjazkoweho sejma nastupja abo nic. Wšako bě wona hižo jónu tam zastupjena. A nětko su so zmužili, zo to zaso činja. To je pokazka sebjewědomja SSW, so na tónle puć podać.
Su zastupjerjo SSW w mjeńšinowej radźe swoje předewzaće tematizowali?
D. Statnik: Smy w radźe wo nim zhonili, wšako smy stajnje we wuměnje a informowani. To je bazowodemokratiski rozsud SSW samoho.
Njemóže ideja jenak- abo podobnje myslacych druhdy tola zamylić?
Ćišinskeho dźěćom zbližić
Wot dźensnišeho hač do štwórtka wotměwaja so w Pančicach-Kukowje projektne dny za serbske zakładne šule na temu „Jakub Bart-Ćišinski“. Milenka Rječcyna je so z Katharinu Jurkowej, regionalnej rěčnicu za teritorij župy „Michał Hórnik“, rozmołwjała.
Z kotreje přičiny sće wospjet projekt na nohi stajili, kotryž wěnuje so Jakubej Bartej-Ćišinskemu?
K. Jurkowa: Loni smy tajki wuhotowali za šulerjow serbskich wyšich šulow, ze a zwonka našeje župy. Pozitiwny wothłós je nas pohnuł mysličku dale plesć a so z projektom požadać za wubědźowanje „Čiń sobu!“. Běchmy mjez mytowanymi, štož nas jara zwjesela. Tak móžemy na přikład zaručić šulerjam trěbny transport do Pančic-Kukowa a zaso wróćo.
Na koho so projekt lětsa měri?
K. Jurkowa: Mysleny je wón za wuknjacych 4. lětnika kubłanišćow, kotrež su na terenje našeje župy zasydlene. Dźensa bě tu 13 šulerjow z Chrósćic, jutře přijědźe 36 z Worklec a srjedu 27 z Ralbic. Štwórtk přewjedźe 20 šulerjow z Pančic-Kukowa projekt.
Z čim so šulerjo zaběraja?
Spokojić so scyła njepomha
30 lět jednoty Němskeje wotbłyšćuje zdobom tři lětdźesatki prócowanja wo sobupostajowanje a zawěsćenje zajimow serbskeho ludu. Štož wobhladowachmy jónu jako rozrisanje w poslednim wokomiku, je mjeztym připóznaty zakład wšeho dalšeho wuwića nastupajo zakonske zakótwjenje serbskich prawow. A protokolowa notica k artiklej 35 zjednoćenskeho zrěčenja mjez bywšimaj němskimaj statomaj dale płaći.
Měznik mjeńšinopolitiskeho wuwića w zjednoćenej Němskej bě braniborski Serbski zakoń 1994, swój čas jedyn z najmodernišich w Europje. W Sakskej njejsu tak chětře zwólniwi byli wzdać so dawno zestarjeneho Serbskeho zakonja, wobzamknjeneho wot Sakskeho krajneho sejma 1948. Ale 1999, lěto po jeho 50. róčnicy, je so tež to poradźiło. Frakcija PDS bě naćisk zakonja zapodała, wužadanaj běštaj nětko tehdyši minister Hans-Joachim Meyer a jeho ministerstwo.
Ale hižo dwě lěće pozdźišo zwrěšći Chróšćan zběžk, statnje postajenemu zawrjenju tamnišeje srjedźneje šule zadźěwać. Serbski zakoń a artikl 6 sakskeje wustawy njeběštej so docyła jako škit wopokazałoj.
Zawostajenstwo zjawnosći spřistupnić
Zawostajenstwo Bogumiła Šwjele (1873–1948) steji w srjedźišću noweho projekta, kotryž su dźensa w Serbskim instituće zahajili. Cordula Ratajczakowa je so z koordinatorku projekta a archiwarku instituta dr. Annett Brězanec rozmołwjala.
Poprawom sće při tym, dźenik Bogumiła Šwjele wudać. Nětko zaběraće so z dalšim projektom w zwisku z nim. Wo čo dźe?
A. Brězanec: Loni sym próstwu na Němsku slědźersku zhromadnosć (DFG) stajiła, zo bychu tam digitalizaciju zawostajenstwa Šwjele spěchowali. Smy sej dobre šansy za projekt wuličili, hewak sej tajku wulku prócu njenačiniš. Projekt eksaktnje tomu wotpowěduje, štož chcedźa woni ze spěchowanskim programom docpěć – digitalizaciju a wopisowanje žórłow z archiwa. Mamy mjeztym dobre nazhonjenja, štož infrastrukturu techniskeje digitalizacije nastupa.
Što je wosebitosć zawostajenstwa Šwjele?
Skónčnje pitna woda ze syće
W gmejnje Pančicy-Kukow kładu syć za pitnu wodu. Měrćin Weclich je so wo tym a dalšim z wjesnjanostu Markusom Kreuzom (CDU) rozmołwjał.
W Swinjarni, Jaworje a Kanecach kładu tuchwilu syć za pitnu wodu. Dalše wjeski maja sćěhować.
M. Kreuz: Wosebje w mjeńšich wsach našeje gmejny njeje w zašłosći potrjeba za tajku syć wobstała. Tam bydlacy čerpachu pitnu wodu ze swójskich studnjow, štož njebě tež problem. Dźensa pak woda w tych studnjach wšelakich přičin dla, za kotrež wobydlerjo ničo njemóža, hižo wotpowědnu kwalitu nima, a tójšto žórłow je tež trajaceje suchoty dla wusaknyło.
Što ma gmejna z tym činić?
M. Kreuz: Gmejna přisłuša Kamjenskemu zaměrowemu zwjazkej za pitnu wodu, kotryž zastaranje gmejnow z pitnej wodu zawěsća. Přizamknjenje na centralnu syć je Sakska hač do lěta 2005 pjenježnje spěchowała.
Čehodla pak po wusadźenju dźensa zaso?
