Demonstranća dyrbja čakać
Brutalnje zachadźaca policija, wodomjetaki a sylzopłun, zranjeni a zajeći demonstranća – wobrazy minjenych dnjow w Běłoruskej běchu dramatiske. Ludźo, předewšěm młodźi, nochcedźa so z wuslědkom prezidentskich wólbow wotnamakać a protestuja přećiwo staremu a nowemu prezidentej Aleksanderej Lukašenkej, kiž chce po 26 lětach hišće dalšu wólbnu dobu w zastojnstwje wostać. Demonstranća njewěrja, zo je kandidatka opozicije Swjetlana Tichanowskaja jeno dźesać procentow hłosow dóstała, a wumjetuja prezidentej Lukašenkej wólbne falšowanje.
Jako bywši staćenjo NDR wěmy, zo je knježacym w awtoritarnych režimach kóždy srědk luby – tež wólbne falšowanje – zo bychu na mocy wostali. Zo pak su w Běłoruskej wuslědk tak masiwnje změnili, zo je Tichanowskej runje dźesać procentow hłosow zwostało, so mi tak prawje wěrić njecha.
Kóždy dźeń za nawodnicu šule wulke wužadanje był
Tež Powołanskošulski centrum „Konrad Zuse“ we Wojerecach je po dołhim času wobmjezowanjow swoje durje zaso wotewrěł. Silke Richter je so ze šulskej nawodnicu Kathleen Stephan rozmołwjała a so wobhoniła, kajki bě wšědny šulski dźeń za čas koronapandemije.
Kajke wužadanje sće wšědnje zmištrowała?
K. Stephan: Njemějachmy žanu wšědnu rutinu. Tydźensce dóstachmy nowe wukazy a postajenja, kotrež smy bjez komdźenja zwoprawdźili. Na spočatku šulskeho lěta zestajany wučbny plan za kóždu rjadownju smy kóždy dźeń přiměrili. Tuž bě kóždy dźeń wulke wužadanje.
Kak su šulerjo a wučerjo minjene tydźenje přetrali?
K. Stephan: W času, jako běchu šule zawrjene, su mnozy wučerjo a wšitcy šulerjo doma wostali. Wučba bě wuknjenski čas doma, za čož wužiwachmy wšelake komunikaciske puće, kaž na přikład platformu Lernsax. Poněčim su so šulerjo a wučerjo zaso nawróćili.
Je powołanskošulski centrum tež swoje hranicy docpěł?
Lěto w žiwjenju rysować
„365/2021 abo jedne lěto w žiwjenju“ rěka mjezynarodny wuměłski projekt pólskich iniciatorow, kotřiž tež Serbow namołwjeja so wobdźělić. Cordula Ratajczakowa je so ze Szymonom Wiatrom z iniciatiwy „Czytelnia Szkicowników“ rozmołwjała.
Što je ideja projekta „365/2021“?
S. Wiatr: Ideja pochadźa z łaćonskeho prajidma „nulla dies sine linea“ – žadyn dźeń bjez linije. Myslimy sej, zo je tež hišće na modernym swěće wažne kóždy dźeń rysować. Namołwjamy tuž wuměłcow, přez cyłe lěto 2021 skicy zhotowjeć, znajmjeńša dwě wob tydźeń. Nastać ma tak skicowy dźenik. Chcemy wuměłcow pohnuć, swět kaž tež sebje samych a swoje wuměłstwo hłubšo dožiwić a dodnić. Tohodla by derje było, bychu-li swoje skicy z wosobinskimi noticami měšeli. Chcemy z projektom wuměłcow z Pólskeje, Słowakskeje, Čěskeje kaž tež z Łužicy zwjazać. Budu-li jenož Polacy a Serbja, je tež derje. Pytamy něhdźe dźesać ludźi, wjace nic.
Kak sće na Serbow přišli?
Mała skupinaz wulkej ideju
Přećeljo domizny a kultury Njeswačidło su pomnik za Koslow do nadawka dali. Cordula Ratajczakowa je so z čłonku towarstwa Wóršu Pašcynej rozmołwjała.
Kak sće mysličku pomnika zrodźili?
W. Pašcyna: Projekt koncipować započach ze sobuwobydlerku Koslowa Luciju Grelertowej, kotraž je jako dźěćo hišće wójnu we wsy sobu dožiwiła. Bórze smój pytnyłoj, zo trjebamoj zwólniwe wosoby, kotrež z namaj projekt sobu přihotuja. Tak wutworichmy mału skupinku štyrjoch wosobow z Bosćijom Měršom, kiž je so wosebje wo zjawnostne dźěło a wšelake organizatoriske nadawki starał, a Rafaelom Vcelichom. Wón měješe dobre ideje, wosebje tež nastupajo wuhotowanje ležownosće při pomniku. A wón je tež ze swojimaj sobudźěłaćerjomaj Tobiasom Vcelichom z Koslowa a Pětrom Vcelichom z Radworja twarske dźěła na ležownosći přewzał.
Što ma pomnik zajimcam rjec?
Cuzy posměwk a kumštne słowa
Najprjedy wšak mje tróšku huškaše, jako sedźach minjenu wutoru we wotstawku k tamnym wobdźělnikam nowinarskeje konferency we Wojerowskej chorowni. Dźěše wo bórzomne a spěšne dalewuwiće klinikuma, kotryž ma so z medicinskim centrumom, campusom regiona stać. Bjeztoho zo bychu mjeńše chorownje, kaž tu w Kamjencu, šlapnyli, chcedźa tajke runja lěkarskim praksam a dalšim medicinskim zarjadnišćam do swojeho digitalneho koncepta zapřijeć.
Njewěm, a tuž so wospjet prašam
Docent, kiž wučeše nas prawniske zakłady na polu medijow, je nam studentam do pruwowanja rozłožił, zo njetrjebamy wšitko z hłowy wuknyć, ale zo mamy jeničce wědźeć, hdźe su wotmołwy na prašenja napisane – to rěka, w zakonskich předpisach. Na to minjene dny myslach, zaběrajo so ze zakonjom wo dlěšim zhromadnym wuknjenju w Sakskej.
15. julija je so Sakski krajny sejm z wjetšinu hłosow za nowy zakoń wuprajił, kotryž je do płaćiweho šulskeho zakonja zapřijaty. Wot lońšeho bě wot Zwjazka 90/Zelenych, Lěwicy a SPD podpěrana iniciatiwa zajimcow wo to wojowała, zo móhli tež w Sakskej šulerjo dlěje na swojej šuli zhromadnje wuknyć. Hač k wothłosowanju njeje předołho trało. Dokument, to rěka zakoń, kiž dyrbjał nětko kóždy z někajkej zamołwitosću we wobłuku kubłanja w ruce měć, pak sćežka namakaš. Z podpěru fachowcow, politikarjow a kolegow sym dokumenty zběrała, zo móhła sej přehlad tworić wo wudospołnjenju sakskeho šulskeho zakonja.
Na žadyn pad „mjelčiši hłós“
Dr. Annalena Schmidt, stawiznarka mjez druhim na Budyskim Serbskim instituće (SI), sprjewine město wopušći. Zdobom złoži mandat měšćanskeje radźićelki, kotryž bě sej loni na lisćinje Zwjazka 90/Zelenych zdobyła. Bosćan Nawka je so z njej rozmołwjał.
Knjeni dr. Schmidt, čehodla Budyšinej božemje prajiće?
A. Schmidt: Najwažniša přičina je, zo chcu prosće bliže swojemu dźěłowemu městnu bydlić. Nažel njedóstach po wuběženju zrěčenja z SI žadyn poskitk, kotryž so mi jara spodobaše. Rozšěrich tuž pytanski radius a nańdźech naposledk dźěło w Radebeulu, hdźež za Diakoniju Sakskeje skutkuju. Po měsacach dojězdźowanja – ze zjawnym wosobowym bliskowobchadom traje jednotliwa čara rady dlěje hač połdra hodźiny – sym zwěsćiła, zo njemóžu tak ani hłowno- ani čestnohamtskim nadawkam tak wotpowědować, kaž bych to chcyła.
Sće serbšćinu nawuknyła a rěčnica dźěłoweho kruha za serbske naležnosće. Wot lonšeho sće měšćanska radźićelka ...
Chcedźa klanki twarić
Koronakriza wuskutkuje so mjez druhim tež na wuhotowanje prózdninskeho časa w hortach. Milenka Rječcyna je so z Helenu Kralec, nawodnicu Chróšćanskeho horta, kotryž je w nošerstwje Serbskeho šulskeho towarstwa, rozmołwjała.
Prěni tydźeń poskitkow w Chróšćanskim horće je hižo zakónčeny. Koncentrujeće so w swojich poskitkach na něšto wosebite?
H. Kralec: Ně, to nic. Přemyslujemy pak sčasom wo tym, što móhli wobdźělnikam poskićeć. Tak mějachmy zańdźeny tydźeń mjez nami fachowču, kotraž je nam rozłožowała, kak maš postupować, hdyž něchtó znjezboži a so zrani. Dalše dny smy zwučowali plester na ruki zlěpić abo dźěle ćěła, samo hłowu zawobalić.
Móža tež dźěći same při planowanju sobu rěčeć?
H. Kralec: Haj, hišće za čas šule su wone prajili, zo chcedźa wjele w sportowej hali być, so zabawjeć a sportować. Zańdźeny pjatk smy w sportowni prózdninsku party swjećili.
Dźěći wšitkich starobow móža wotnětka zaso zhromadnje prózdniny dožiwić. Wotbłyšćuje so koronapandemija na někajke wašnje na jich swět?
Pola nas je dowol tež rjany
Hdyž njemóžemy do dalokeho swěta na dowol jěć, da wostanjemy w swojim kraju. Pola nas dźě je tež rjenje. Tale žiwjenska wěrnosć wurosće wězo z tuchwilneje koronapandemije, dopomina pak mje tež chětro na časy, jako steješe w Berlinje hišće murja a wokoło NDR do směra na zapad wulki płót, abo lěpje prajene hnydom wjacore. Štož tehdy politiski system postajowaše, je dźensa takrjec nuzowa warianta w dowolowym času. Někotři drje so přiwšěm ze škitnym nahubnikom něšto hodźin do lětadła sydnu a sej na někajku kupu w Srjedźnym morju doleća. Toho bych so ja na přikład dobrowólnje wzdał, dokelž dyrbju dla płatoweho dźěla hižo po něšto mjeńšinach we wobchodźe za dychom hrabać. A tola mějach njedawno rjane dowolowe dny. Su-li dźěći ze šule, směš dźě sej luksus dowola zwonka lětnich prózdnin popřeć.
Kajku róluhraje bibliotekaza Serbow?
Historikarka dr. Kate Hiepko z britiskeho Manchestera slědźi tuchwilu wo Serbskej centralnej bibliotece (SCB). Cordula Ratajczakowa je so z wědomostnicu rozmołwjała.
Čehodla zaběraće so ze serbskej tematiku?
K. Hiepko: Počach so hižo jako dźěćo za serbsku kulturu zajimować, zhoniwši, zo bě mój pradźěd Serb. Wón narodźi so 1892 w Baršću, swójba pochadźeše z Jemjelicy (Jämlitz). Jako šulerka hornjeho schodźenka pisach referat wo žiwjenju Serbow w NDR, to bě w lěće 2010. Trěbnych informacijow dla lećach w lětnich prózdninach do Němskeje a wopytach w Budyšinje Serbski institut z biblioteku, Smolerjec kniharnju atd. Běch hnydom fascinowana, što wšo wo serbskej kulturje a historiji zhonich. W samsnym dowolu wopytach tež dalše serbske městna, mjez druhim Jemjelicu, Slepo kaž tež Serbski muzej w Choćebuzu. Jako mějach we wobłuku studija stawiznow na Bristolskej uniwersiće seminarske dźěło wo dźěćatstwje za čas nacijow pisać, wědźach hnydom, zo chcu wo dóńće serbskich dźěći pod Hitlerom slědźić. Sym tuž znowa w Budyšinje trěbnych knihow dla přebywała.
