Nóc kultury bjez serbskeje?
„To je prosće křiwje běžało“, bě prěni inoficialny komentar, kotryž sym ze stron Muzeja Budyšin na swoje prašenje słyšała, čehodla njejsu za Budysku Dołhu nóc kultury termin namakali, na kotrejž móhł so tež Serbski muzej wobdźělić. Haj, druhdy so něšto nimokuli, štož płaći wosebje tež za terminy kulturnych zarjadowanjow. Kak často so mjerzamy, zo samo ani serbske institucije kmane njejsu terminy za wjetše podawki mjez sobu tak wotrěčeć, zo so wone njekryja a zo njetrjeba so zwjetša samsny wobmjezowany kruh zajimcow roztorhać, zo by so na dwěmaj městnomaj wobdźělił – kaž na přikład loni nazymu, jako wotmě so w dźiwadle na Budyskim hrodźe serbska premjera a napřećo w Serbskim muzeju bě zdobom hudźbna prapremjera komponista Jura Mětška.
Zamołwići ze zbožownej ručku
Štóž je zawčerawšim, srjedu, na zjězdźe katolikow w Lipsku „serbski dźeń“ sobu dožiwił, tón drje to tak spěšnje njezabudźe. Žiwjenska radosć a narodne sebjewědomje Serbow stej mjez wopytowarjemi hłuboki zaćišć zawostajiłoj. Hač chór Meja, skupina Con-tact, Smjerdźečanska rejwanska skupina abo saksofonist Daniel Matka – wšitcy běchu pósłancy Serbow a su swoju misiju derje spjelnili. Nic naposledk pokaza so zajim ludźi w mnohich rozmołwach ze spěwarkami chóra Meja, kotrež běchu katolsku swjedźensku drastu woblečene. Wulku zasłužbu na jara poradźenym podawku maja tež serbscy studenća w Lipsku a tam bydlacy Serbja. Woni su „partyjowu atmosferu“ při jewišću wuraznje přisporjeli.
Dopominam so hišće derje na Dźeń Saksow před lětami we Wojerecach. Serbja mějachu tam swoje jewišćo na kromje města, hdźež bě so lědma štó „zabłudźił“. Wšo druhe hač pozbudźace to połoženje. Wotpowědnje bjezlóštnje a njemotiwowane tam serbske skupiny swoje kulturne programy pokazachu.
Dźiwadło jako politiske jewišćo
Jako nawuknych žurnalistiske rjemjesło, rěkaše jedna mojich prěnich lekcijow, zo je wšitko, štož do kulturneho wobłuka słuša, luksus. Chutne informacije su z politiki a hospodarstwa, za nje su prěnje městna rozprawnistwa rezerwowane. Feuilleton zady namakaš, quasi jako desert. Móžno, zo bě tomu w NDRskim času hinak a snano je to tež dźensa w Serbach tróšku hinak, wšako je kultura runje ta wosebitosć a wažna za zhromadnosć a identitu. Zo pak ma dźiwadło hladajo na dźensniše towaršnostne połoženje wulku politisku wahu, wo tym swědči tele dny wotměwace so 9. zetkanje sakskich dźiwadłow w Budyskim Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle.
Statistika je jedna stronka
Daty a fakty su to, štož statistikarjow zajimuje. W zwisku z naćiskom nowelěrowaneho sakskeho šulskeho zakonja tež daty a fakty njepomhaja, postupowanje ministerstwa za kultus (SMK) zrozumić. Te bě spočatk lěta zjawnosć namołwjało wo zakonju diskutować. Nimale tysac ludźi je so na dźewjeć tajkich diskusijnych kołach wobdźěliło, mjez druhim w Budyšinje. Tam su pomocnicy z agentury, kotruž bě SMK angažowało, ideje a namjety napisali. Ministerka Brunhild Kurth (CDU) bě napominała wužiwać nastajene kašćiki. Do nich móžachu ludźo swoje namjety k polěpšenju naćiska pisomnje podać, tež anonymnje. 430 tajkich je ministerstwo dóstało. Přidatna onlinowa konsultacija je 570 stejišćow wunjesła. Wjace hač tysac na kóncu zličichu, 660 z konkretnymi pokazkami. Šwarna to ličba. Hač do zańdźeneho tydźenja, jako druhi naćisk zakonja předpołožichu, je jón SMK w 40 dypkach změniło. Te pak su po wjetšinje jenož redakcionelneho razu, ministerka přizna. Njeběchu namjety domyslene dosć? Běchu wone snano přezastarske, předoprědkarske abo překritiske?
Rjadowanja to dowoleja
Transparenca je kaznja towaršnosće, kotraž móže dowěru ludnosće do skutkowanja wosebje politiskich gremijow jara wobwliwować. To bywa ćim wočiwidniše, maš-li konkretne přirunowanje z druhim zwjazkowym krajom. Prašenje tuž rěka: zjawnje abo njezjawnje wuradźować? Přikład za to je zhromadne posedźenje sakskeje Rady za serbske naležnosće a braniborskeje Rady za naležnosće Serbow minjenu póndźelu w krajnym sejmje w Drježdźanach.
Chodojtypalenje a jěry přisłód
Chodojtypalenje chcyjo nochcyjo fascinuje. Hdyž jutře wječor zaso płomjenja k njebju sapaja, začuwa čłowjek wěstu móc stwórby, zo wšo nastawa a wšo zańdźe. Dźěći maja swoje wjeselo runje tak kaž dorosćeni a derje, zo mjeztym na mnohich městnach k tomu słódnu kapku a praženu kołbasku poskićeja.
Jěry přisłód pak nastawa, zo tu a tam chodojtypalenje znjewužiwaja, zo bychu swój stary čapor wotbyli (hlej 4. stronu). Zo raz něhdźe wobarbjenu desku na hromadźe wuhladaš, njeje hišće tón najwjetši problem, byrnjež tež ta dowolena njebyła. Hórje je, hdyž něchtó kaž w Lejnje prosće swoje zbytki wobnowjenja bydlenja na hromadu zmjeta, njestarajo so wo to, zo je styropor ryzy chemija. Cyłe wobarbjene dźěle balkona tam runje tak mało słušeja kaž dźěle křesłow, někajke folije a podobne wěcy. A cyle spodźiwne začuće maš, hdyž wuhladaš na Žuričanskej hromadźe dźěl wabjenskeje tafle, kotraž bě po wšěm zdaću raz při pomniku swjateju Cyrila a Metoda pola Stróžišća přičinjena.
Olympiada z perspektiwu
Wot lěta 1965 so serbscy šulerjo w serbšćinje wubědźuja, najprjedy we wobłuku swjedźenjow serbskeje rěče a kultury. 1967 wužiwachu za nje prěni króć zapřijeće olympiada serbskeje rěče. Tehdy, jako prěnju přewjedźechu, běše zapřijeće olympiada, dźensa bychmy prajili, inflacionarne. Mějachmy za čas NDR sportowu a matematisku olympiadu kaž tež rěčne, na přikład tu rušćiny. Serbscy šulerjo pak mějachu swoju centralnu olympiadu serbšćiny. Na to smy dźensa hišće hordźi. Přetož wobdźělenje na njej je, tež hdyž to wjetšina wěrić nochce, bjezdwěla žiwjenski puć někotryžkuli młodeho wobdźělnika wobwliwowało. Mnozy něhdyši serbscy olympionicy wukonjeja mjenujcy dźensa dźěło na dobro Serbow. Mjez nimi su kubłarjo a wučerjo. Dźěl z nich su dźensa hižo dźěd a wowka a kubłuja přichodne generacije za kóždolětnje so wotměwace wubědźowanje, lětsa hižo połstate. Mnozy dźensniši serbscy wučerjo su něhdy prěni króć na olympiadźe zjawnje swoje znajomosće w serbskej rěči dopokazali.
