Kniha
Anton Nawka
„Kniha“ je jara wažny instrument kulturneho a dźensa poprawom wšeho dźěła. Tuž ju jara trjebamy a trjebajmy! Ale nic wopaki, kaž husto słyšu (zo mje hižo wuši bolitej!) a čitam (zo so mi před wočomaj pisanić póčnje). Haj, psejskorženo, z „knihami“ so přewjele hrěši. Na přikład rěči něchtó wo tym, kak rjane knije my dźensa mamy. Ma pak rěkać: Mamy rjane „knihi“! (Zmylk je z toho nastał, zo je „i“ w pluralu přeměniło swojeho susoda „h“ na „j“: potom knije ...; podobnje stawa so, hdyž něchtó njerodnje rjeknje, zo pojědźe bórze „do Praj“ – město: „do Prahi“; tu je tež kónčne „i“ skutkowało na předchadźace „h“.)
Tu nětko wšě prawe formy „knihi a knihow“: Singular: Nowa „kniha“ je wušła. – Płaćizna tuteje „knihi“ njeje wysoka. – „Knize“ su wobrazy přidate. – Kup sej tež „knihu“! – Spřećel so „z knihu“! – Změješ „w knize“ dobru přećelku.–
Plural: „Knihi“ njejsu wšě jenak wažne. – Tajkich „knihow“ mamy mało. – Njedaj tutym „kniham“ plěsniwić! – Ale hladaj sej tele „knihi“ derje. – Štó so nad tajkimi „knihami“ radował njeby? – W tajkich „knihach“ namakaš wjele zajimaweho. –
Drohoćinka bibliskich citatow
Něhdźe dwanaće centimetrow wulka knižka „Słoty Schaz-Kaschcżik Tych Božich Džecži Kotrychż Schaz Wnjebjeßachje“ wuńdźe 1737 jako přełožk jara rozšěrjeneho „Güldene Schaz-Kästlein der Kinder Gottes“ (1. nakład 1718). Wudał bě němsku knižku Karl Heinrich Bogatzki, ze Šleskeje pochadźacy dušepastyr Hallesko-pietistiskeho razu a awtor wjacorych pozbudźacych spisow.
Witani a njewitani wobydlerjo we Łužicy
Miłe zymy a ćopłe lěća so tež na łužisku přirodu wuskutkuja. Tak nachadźamy tu dale a wjace zwěrjatow a rostlinow, kotrež maja swoju domiznu poprawom druhdźe. Handrij Baumgärtel kónčinu jara derje znaje a je wšědnje po puću. Tu a tam je tež hižo nowych wobydlerjow nadešoł.
Běłe čaple (Silberreiher) hakle wot lěta 2012 prěni raz w Němskej lahnu. Poprawom ptački z južneje Europy pochadźeja, hdźež su w Madźarskej a při awstriskim Nowosydlerskim jězorje doma. We Łužicy móžemy druhdy wjac hač 100 běłych čaplow naraz wobkedźbować. W miłych zymach zašłych lět běchu zdźěla tež jednotliwe ptaki na łukach, hdźež podobnje kaž znate šěre čaple za myšemi łójachu. Wone su jara spłóšiwe. Hdyž so jim něchtó bliži, to hnydom wotleća.
Njewopisajomny dyrdomdej
Pjeć přećelow z Róžanta a wokoliny na smilny Triglav krosnowało
„Hvala, Juliske Alpy; hvala, Słowjenska; hvala, Triglavje!“. Hvala rěka słowjensce „dźakuju so“ a bě posledni tydźeń julija za pjeć Serbow najčasćišo wužiwane słowjenske słowo. To mjenujcy poradźi so jim dyrdomdej, kotryž měješe swój wjeršk na wjeršku najwyšeje hory Słowjenskeje Triglav.
Druhi pospyt
Před 19 lětami běštaj dwaj čłonaj lětušeje skupiny zhromadnje z dalšim přećelom hižo raz spytałoj so na wjeršk 2 864 metrow wysokeho Triglava dóstać. Tehdy pak běchu Juliske Alpy njesmilne a pósłachu na wysokosći 2 000 metrow njewjedro z błyskami. A tajke njewjedra w horinach su chětro strašne. Nimo toho so na lětušej turje wukopa, zo njebě trójka w lěće 2001 dosć derje přihotowana.
Kolije železniskeje čary měli po přećach Serbow za Chrósćicami ...
Stare pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nimale pozabyli.
Před 130 lětami bu železniska čara wot Kamjenca do Halštrowa dotwarjena. Dwanaće lět bě tam stacija z dwórnišćom. Železnisku čaru běchu hižo kónc 19. lětstotka planowali. Jako kónčna stacija hač do lěta 1902 kaž tež po tym zo nawjazachu čaru hač do Biskopic, měješe jeničce Halštrowske dwórnišćo masiwny twar. Kóšty wučinjachu swój čas 20 083 hriwnow.
Přeco hišće přesłapjeny
Dopomnjenki na Margarećinu hětu w muzeju žiwe dźerža
Cyle prawje zrozumić Siegfried Zahrodnik hač do dźensnišeho njemóže, zo je tehdy tak spěšnje šło z wotwiwanjom jeho tehdyšeho zawoda, z Margarećinej hětu we Wulkej Dubrawje. Najwjetši dźěl swojeho powołanskeho žiwjenja – cyłe 33 lět – bě wón w zawodźe za zhotowjenje elektropórclina skutkował, naposledk jako skupinski nawoda w konstrukciji dźěłowych srědkow. A potom bu tež wón wot jednoho dnja na druhi na krótkodźěło nul sadźeny.
Tola wšitko nimo było
Kobłarnja, pomnik a „němska kolonija“ we Wudworju
Hakle njedawno čitachmy w kónctydźenskej přiłoze SN Předźenaku zajimawy nastawk wo wuwiću kobłarnje we Wudworju kaž tež wo rozsudnej róli kublerja Alfonsa Poraka při tym. Runje tak je tam na kromje naspomnjene, zo běše Porak po lěće 1933 čłon NSDAP. Zo mějachu znajmjeńša někotři Serbja hižo dobry lětdźesatk do toho swoje ćeže z Wudworskim kublerjom, pak nastawk njepřeradźa.
Mjeztym zo bě nan Alfonsa Poraka, w 1870tych lětach z Čech do Łužicy přićehnjeny wobsedźer fabriki w Hajnicach pola Budestec, zamołwity za załoženje tamnišeje katolskeje wosady, w kotrejž skutkowaše angažowany serbski farar Jan Cyž-Hajničanski, njeměješe jeho syn – znajmjeńša po tehdyšich serbskich žórłach – žadyn zajim za serbskosć, skerje nawopak. Tematizowane bu skutkowanje Poraka we Wudworju w serbskich medijach předewšěm w zwisku z poswjećenjom tamnišeho wojerskeho pomnika za padłych Prěnjeje swětoweje wójny w septembrje 1921.
Šula za žiwjenje
Lara Kralisch bě wuměnjenska šulerka a so nětko sama w powšitkownowužitnej organizaciji za wuměnu šulerjow „Youth for Understanding (YfU)“ angažuje, zo by zajimowanych šulerjow poradźowała. Silke Richter je so z 18lětnej wo nazhonjenjach we wukraju rozmołwjała. Nimo toho je jej Brětnjanka dalše zaměry rozłožiła, kotrež nochce tež w času korony z wočow zhubić.
Čehodla sy so rozsudźiła z wuměnjenskej šulerku so stać?
L. Kralisch: Moji swójbni běchu wina. Dokelž smy jako hóstna swójba šulerki z wukraja witali, mějach z nimi wězo wjele kontakta, a tak chcych so tuž raz sama na puć podać. Mějachmy dwě holcy z Mexika na tři tydźenje pola nas doma, pozdźišo hišće dalšu na poł lěta. Mějach hižo přeco wulki zajim na cuzych rěčach a kulturach. Sym so za Chile rozsudźiła, dokelž je mje španišćina fascinowała a dokelž njebě to typiski kraj za wuměnu, kaž na přikład USA.
Indoneska
Z ćěšenkom po Aziji (3/4)
Fota: Fabian Bejma
Fabian Bejma, pochadźacy z Ralbic, bydli dźensa ze swójbu w Drježdźanach. Wot nowembra 2019 do februara 2020 pak njebě w domiznje docpějomny, ale je z mandźelskej a dźěsćom po Aziji pućował. W prěnim a druhim dźělu rozprawješe młody Serb wo Indiskej a Malajziji. Dale dźěše za młodu swójbu do Indoneskeje. Što tam dožiwichu, čitaće w dźensnišim wudaću njewšědneje tury.
Cocktail při chowanju słónca sej popřeć
Fota: Matej Dźisławk, Beno Brězan (2)Kaž je hižo z minjenych lět znate, móžeš sej tež lětsa zaso po swjatoku na zahrodźe SLA tón abo tamny słódny napoj popřeć. „Sundowner“-bara je hišće hač do kónca awgusta wotewrjena. Beno Brězan, kiž ma tam wotežki w rukomaj, je najebać chabłace wjedro spočatk julija z lětušej sezonu dosć spokojom. „Ludźo tu stajnje běchu, hdyž mějachmy wotewrjene. Nadźijam so, zo nětko tež hišće měsac ćopłe wostanje, tak zo njetrjebamy baru wjac přehusto začinić.“ Wot srjedy do njedźele su tam wot 17 hodź. durje wotewrjene. Nic jenož słódne napoje, ale tež tu abo tamnu mału jědź tam poskićeja. Pod sundowner.bar móžeće so tež wo temowych wječorkach a zarjadowanjach informować, kotrež tam přewjeduja – wězo wěstotny wotstawk wobkedźbujo. Jurij Bjeńš
