Jurij Chěžka
Freitag, 21. Juli 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
Jutře před sto lětami narodźi so basnik a přećiwnik hitlerskeho nadknjejstwa Jurij Chěžka w Hórkach swójbje skałarja a chěžkarja. Wón wopyta Arcybiskopski gymnazij w Praze studowaše po tym w čěskej stolicy bohemistiku, sorabistiku a germanistiku. 1937 załoži rukopisny časopis Gmejnska heja. Chěžka bě přećiwnik nacijow a nadarjeny młody serbski basnik, kotryž spisa tež někotre prozowe teksty. Sam je z čěskeje literatury do serbšćiny přełožował. Jako němske wójsko nalěto 1939 Prahu wobsadźi, zaja Gestapo Chěžku. Po pušćenju dyrbješe nazymu 1939 do Wehrmachty a jako wojak w Francoskej a Juhosłowjanskej słužić. Při pospyće, k partizanam přeběžeć, wón nazymu 1944 blisko serbiskeho Kragujevaca zahiny. Zawostajił je něhdźe 50 basnjow, zwjetša w rukopisu. Do jeho najznaćišich słuša antiwójnska „Fantazija-Solingen, Solingen, Krupp“. W LND wuńdźe 1971 kniha „Poezija małej’ komorki“ a čisło 22 rjadu Serbskeje poezije. W „Serbskej čitance“ je Chěžka tohorunja zastupjeny. Na ródnym domje basnika dopomina wopomjatna tafla na njeho. Manfred Laduš
Dr. Herman Šleca
Freitag, 07. Juli 2017
geschrieben von: Mikławš Krawc
7. julija 1892 narodźi so w Droždźiju pozdźiši wučer, wědomostnik, Sokoł a prěni serbski multifunkcionar dr. Herman Šleca. Jako wučer skutkowaše wón w Bukecach, w Großstädtelu pola Lipska a na Serbskim gymnaziju w čěskich Warnoćicach. Studij filozofije w Praze zakónči z promociju z dźěłom wo žiwjenju a skutkowanju Jana Pětra Jordana (bě to prěnja disertacija Serba w Čěskej). Wulke su zasłužby Šlecy za Serbski Sokoł: Z Markom Smolerjom jón 1920 w Budyšinje załoži, wutwori Sokołske Listy, w kotrychž wozjewi serbsku sportowu terminologiju, wuda 1926 Sokołski spěwnik a lěto pozdźišo spis Prěkuš, kmótřeše jednotam Sokoła, bu jednaćel Łužisko-serbskeho sokołskeho zwjazka, organizowaše sokołske zlěty a wuprawy. Scyła bě, kaž w biografiskim słowniku steji, „organizator serbskeho towarstwoweho žiwjenja“. Bě sekretar Domowiny, Serbskeje narodneje ludoweje rady, hłowny starši schadźowanki, starši Zwjazka serbskeho studentstwa. Přesćěhanja přez nacijow a njedźakownosće ze serbskeje strony dla skónči Herman Šleca 26. měrca 1948 swoje žiwjenje. Mikławš Krawc
Jurij Žur
Donnerstag, 29. Juni 2017
geschrieben von: Mikławš Krawc
25. junija 1967 zemrě w Ralbicach Sokoł a Domowinjan Jurij Žur. W delanskej wsy 10. apryla 1900 rodźeny ćehnješe po wuchodźenju ludoweje šule k buram. Hižo jako młodostny bu spěwar Lilije. W lěće 1923 załoži sobu wjesnu jednotu Serbskeho Sokoła. Jako bě duchowna wyšnosć 1926 jeho katolskim čłonam wobdźělenje na wšosokołskim zlěće w Praze zakazała, zwoła Žur 29. junija do Ralbic zhromadźiznu, na kotrejž so raznje za wobdźělenje zasadźowaše – a to z wuspěchom. (Do Prahi poda so potom w juliju 150 Sokołow!) Samsny kruty rjap měješe w lěće 1933, jako na wuradźowanju w Budyšinje wotšćěpjenje katolskich jednotow a wotpołoženje mjena Sokoł wotpokaza. W poslednich dnjach wójny bu Žurec statok zničeny, ale to wolu Jurja za natwar noweho žiwjenja a wozrodźenje Domowinskeho dźěła njezlemi. Wot 1954 do 1957 bě župan župy „Michał Hórnik“, a dźesać lět (1955–1965) přisłušeše Zwjazkowemu předsydstwu Domowiny. Za zajimy Delan zasadźowaše so tež w Kamjenskim wokrjesnym sejmiku (1954–1964). Mikławš Krawc
Mikławš Krječmar
Donnerstag, 22. Juni 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
22. junija 1967 zemrě w Čěskej PhDr. Mikławš Krječmar. 6. septembra 1891 bě so wón chěžkarskej swójbje w Chasowje narodźił. Studowaše na Karlowej uniwersiće teologiju, slawistiku a germanistiku. Wot lěta 1922 bě lektor serbšćiny na uniwersiće. Po 1945 wuwučowaše serbskich gymnaziastow w Českej Lípje a Varnsdorfje a bě lěto direktor tamnišeho gymnazija. 1948 habilitowaše wo serbsku rěč a literaturu a bě hač do lěta 1953 lektor serbskeho rěčespyta na Praskej uniwersiće. Wón slědźeše wobšěrnje wo dźěłach serbskich katolskich spisowaćelow a wědomostnikow. Spisa tak monografiji wo Jakubje Barće-Ćišinskim a Mikławšu Andrickim, wuda 1958 zběrku wo listowanju Ćišinskeho z Arnoštom Muku a Adolfom Černym kaž tež dokumentaciju wo studentskim towarstwje Lipa Serbska. Wobšěrnje skutkowaše Krječmar jako serbski rěčespytnik a je našu literaturu w Čěskej propagował. Přełožowaše čěskich spisowaćelow kaž Nerudu, Jiráseka a Němcovu a jako prěni je Komunistiski manifest zeserbšćił. 1956 spožčichu Krječmarjej Myto Ćišinskeho. Manfred Laduš
Złota doba Energije
Mittwoch, 07. Juni 2017
geschrieben von: Mikławš Krawc
W Choćebuskim Stadionje přećelstwa knježeše 5. junija 1997 wulka zahoritosć: Koparjo Energije běchu sej z dobyćom 3:1 nad Hannoverom 96 postup do druheje zwjazkoweje ligi zawěsćili. Tydźeń do toho při prěnjej hrě w Hannoveru běchu chowancy trenarja Eduarda Geyera bjezwrotowe 0:0 docpěli a sej dobre wuchadźišćo stworili. Před dwaceći lětami zahaji so tak złota doba kopańcy w stolicy Delnjeje Łužicy. Energija hraješe tři sezony w 2. zwjazkowej lize, potom zešlachći so jej samo postup do prěnjeje ligi. Po poražkach na prěnich třoch hrajnych dnjach poradźi so 10. septembra 2000 w domjacej hrě přećiwo Frankfurtej z 2:0 prěnje dobyće. Wulka euforija knježeše w měsće, wokolinje a drje tež druhdźe nawječor 14. oktobra 2000, jako poradźi so wuspěch 1:0 nad Bayern Mnichowom. Po třoch sezonach dyrbješe Energija zaso zestupić. W znowa třoch sezonach w druhej zwjazkowej lize přisłušeše Choćebuz wot 2006 do 2009 hišće raz k najwyšej hrajnej klasy, potom bě złota doba Energije ke kóncej, dokelž wjedźeše puć dele hač do regionalneje ligi. Mikławš Krawc
Jan Lajnert
Montag, 29. Mai 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
Wučer a spisowaćel Jan Lajnert narodźi so 22. meje 1892 chěžkarskej swójbje w Rakecach. Po studiju wučerstwa w Rychbachu bě wón mjez druhim wot lěta 1922 do 1934 wučer a kantor w Delnim Wujězdźe. Tam załoži sobu sokołsku jednotku Delni Wujězd a towarstwo Zahrodka. W narěči při poswjećenju chorhoje Zahrodki 1923 wón zhromadźenym přiwoła: „Poslednja hodźinka je, zo so tale kupa wobtwjerdźi, hdyž nochce póžrěta być. Tej twjerdźiznje stej serbska rěč a serbske wašnje.“ Lajnert dirigowaše chóry Zahrodki a towarstwow Handrij Zejler we Łazu a Statok w Minakale. 1928 wuńdźe zběrka jeho lyriki „Wyskow sapy, sylzow kapy“. 1934 nacije Lajnerta z Łužicy wuhnachu. Wot lěta 1946 bě docent a po Michale Nawce druhi direktor Serbskeho wučerskeho wustawa. Wot 1951 nawjedowaše šulu w Bošecach. W LND wuńdźe jeho dźěćaca kniha „Žana chójna přewysoka“, zběrka basnjow „Šěrik, měrik, bałdrijan“ a čisło 13 „Serbskeje poezije“. Wón zestaja słownik „Rostlinske mjena serbske-němske-łaćonske“. Lajnert zemrě 14. nowembra 1974. Manfred Laduš
Dr. Rudolf Kilank
Dienstag, 23. Mai 2017
geschrieben von: Serbske Nowiny
Wjelelětny Budyski tachantski farar dr. Rudolf Kilank by wčera 80. narodniny swjećił. Wón bě so 22. meje 1937 jako syn skałarja narodźił. Po maturiće na Budyskej Serbskej wyšej šuli rozsudźi so rodźeny Kanečan, pohnuty wot Wotrowskeho fararja Mikławša Justa, za studij bohosłowstwa. 1963 jeho Mišnjanski biskop dr. Otto Spülbeck w Budyšinje na měšnika wuswjeći. Najprjedy bě Kilank z kapłanom w Šěrachowje, na to w Chrósćicach a w Budyskej serbskej wosadźe Našeje lubeje knjenje. 1984 bu jako tachantski farar zapokazany a přewza hač do lěta 1993 zamołwitosć za najwjetšu wosadu biskopstwa. Za čas přewróta angažowaše so za wozrodźenje demokratije a wušiknje kulojte blido Budyskeho wokrjesa nawjedowaše. Wumjetowachu pak jemu tež zwiski k stasi. Zamołwići Serbskich Nowin móžachu so na njeho jako hibićiweho předsydu čitarskeje přirady zepěrać. Wot lěta 1991 zastupowaše dr. Kilank Serbow w sakskim medijowym wuběrku, hdźež je sej stajnje zaso wobkedźbowanje kubłanskich zaměrow a serbskich zajimow žadał. Wón zemrě 1. měrca 2012. SN
Korla A. Fiedler
Montag, 22. Mai 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
16. meje 1917 zemrě wyši wučer Korla Awgust Fiedler w Budyšinje, hdźež je dróha po nim pomjenowana. „W lubosći k serbskemu ludej a w dźěławosći za Serbow wotpočowaše zbožo jeho žiwjenja“, pisaše dr. Adolf Černý. 15. nowembra 1835 bě so Fiedler w Njezdašecach swójbje korčmarja narodźił. Po wuchodźenju Budyskeho Krajnostawskeho wučerskeho seminara podawaše na nim 43 lět serbšćinu a hudźbu. 1857 přistupi Maćicy Serbskej, bě jeje wuběrkownik, knihownik a předsyda přirodospytneho wotrjada. W lěće 1861 załoži Fiedler chór Lumir, kotryž tež dirigowaše. Zhromadnje z Kocorom wuhotowaše serbske spěwanske swjedźenje. 1878 wuda „Towaršny spěwnik za serbski lud“ ze 163 spěwami (tři nakłady) a 1880 spěwnik „Spěwna radosć“. Jeho wulka lubosć bě solistka Mathilda Stangec, kotraž w třećim lěće mandźelstwa 1871 nahle zemrě. Fiedler přełožowaše basnje Goethy, Heiny a Uhlanda, pěsnješe erotisku a nabožinsku lyriku, spisa mnohe nastawki a powědančka za Serbske Nowiny, za časopisaj Łužičan a Pomhaj Bóh a bě z jeju redaktorom. Manfred Laduš
Stanisław M. Nawka
Montag, 15. Mai 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
13. meje 1992 zemrě zasłužbny narodnonabožny prócowar a Zdźěrjanski farar na wuměnku, pater Stanisław Marija Nawka SJ, we Worklečanskej chorowni. 8. hodownika 1911 bě so wón swójbje Radworskeho wučerja, spisowaćela a rěčespytnika Michała Nawki narodźił. Studowaše teologiju a bu 27. awgusta 1939 w Berlinje na měšnika wuswjećeny. Pater Nawka přisłušeše zhromadnosći jezuitow a je na wjele městnach w Němskej jako měšnik słužił. Jeho wulke přeće pak bě, doma mjez Serbami skutkować. Jeho kuzenk, Budyski kanonik Jan Andricki, zapokaza patra Nawku 5. januara 1964 skónčnje za fararja Zdźěrjanskeje wosady. Tam měješe so nimo dušepastyrstwa wo jara wobćežny twar noweho Božeho domu swojeje wosady starać. Cyrkej bu 27. awgusta 1968 poswjećena. Jara sylnje angažowaše so pater Nawka wo křesćanske a narodne kubłanje dźěćiny a wo zachowanje serbstwa we wosadźe. Wulce zasłužbnje je so zhromadnje ze serbskim superintendentom Gerhardom Wirthom wot 1966 za ekumenu w Serbach zasadźał a so wo to starał ekumeniske bohosłužby swjećić. Manfred Laduš
Helena Nawcyna
Donnerstag, 11. Mai 2017
geschrieben von: Manfred Laduš
Helena Nawcyna bě so 8. meje 1917 w Berlinje-Steglitzu pólskej swójbje Juraszek narodźiła. Nan bě krawski mišter a wobchodnik. Dźowka nawukny powołanje sekretarki. Na zeńdźenju Zwjazka Polakow w Němskej zezna wona 1934 serbskeho studenta žurnalistiki Antona Nawku z Radworja a wonaj so zalubowaštaj. Nalěto 1939 wuhnachu nacije Juraszekec swójbu do Pólskeje, dokelž njebě so jako němska zapisała. W Beskidach je dźowka Helena tež za čas němskeho wobsadnistwa w komunalnym zarjedźe dźěłała a tajnje pólskich spjećowarjow z informacijemi zastarała. Nazymu 1945 poda so młoda Pólka do Łužicy, wuda so na Antona Nawku a přiswoji sej perfektnu serbšćinu. Helena Nawcyna porodźi a kubłaše štyri dźěći a bě přistajena prawiznika Jurja Rjenča. Za serbske institucije wotpisowaše wona tohorunja literarne twórby a přełožki mandźelskeho Antona. Sama je tež pisała, kaž powědku „Slawina – dźowka Wjeletow“ w antologiji LND „Zabyte hrodźišća“. 23. septembra 2010 zemrě Helena Nawcyna w Budyšinje. Manfred Laduš
