Dr. Jan Pětr Jordan
Freitag, 20. Mai 2016
geschrieben von: Manfred Laduš
Dźens před 125 lětami zemrě we Wienje publicist, lektor, nakładnik a spěchowar słowjanskeho narodneho wozrodźenja dr. Jan Pětr Jordan. Po nim je dróha při Budyskim dwórnišću pomjenowana. 15. februara 1818 narodźi so Jordan burskej swójbje w Čěškecach. Pozdźišo jako chowanc Praskeho Serbskeho seminara studowaše filozofiju a słowjanske rěče. Čěski wótčinc Václav Hanka zbudźi w nim hordosć na serbstwo a wšosłowjanstwo. W Praze wuda Jordan 1841 gramatiku serbskeje rěče. Doprědkarskich słowjanskich aktiwitow dla jeho rakuska policija z Čěskeje wupokaza. Lěta 1842 wuda časopis Jutrnička. Na Lipšćanskej uniwersiće promowowaše 1843 na doktora filozofije a bě tam lektor za słowjanske rěče a literaturu. Wudawaše časopis Slavische Centralblätter kaž tež Lětopis za słowjansku literaturu, wuměłstwo a wědomosć, w lětomaj 1848 a 1849 zhromadnje z Janom A. Smolerjom. Jordan přełožowaše ruskeho spisowaćela Belinskeho a Čecha Palackeho do němčiny, bě nakładnik a knihikupc. Po lěće 1855 bě jenož hišće wuspěšny předewzaćel. Manfred Laduš
Jurij Winar
Mittwoch, 11. Mai 2016
geschrieben von: Manfred Laduš
Dźens před 25 lětami zemrě zasłužbny dirigent, komponist, spisowaćel, lawreat Narodneho myta NDR a Myta Ćišinskeho Jurij Winar. Wón bě so 20. nowembra 1909 w Radworju swójbje žiwnosćerja a listonoša narodźił. Po studiju pedagogiki a hudźby w Drježdźanach sta so z wučerjom, kotrehož nacije 1934 z Łužicy wuhnachu. Po wójnje dirigowaše wón Radworsku Meju, tak tež jeje historiski koncert ze sowjetskimi oficěrami 12. awgusta 1945 w Budyskim dźiwadle, a serbski wučerski chór. 1952 załoži Serbski ludowy ansambl a bě hač do lěta 1960 jeho prěni intendant. Po tym nawjedowaše Budysku hudźbnu šulu, kotraž wutwori wotnožku w Chrósćicach. Winar skomponowa hudźbu za mnohe masowe, žortne a dźěćace spěwy, kaž „Naša chorhoj“, ale tež hudźbu za filmy DEFY ze serbskej tematiku. W LND wuńdźechu z jeho pjera knihi kaž „Farar a Mathilda“, „Šerjenja a błudnički“, „Hrěšna wjes“, „Kisy kał a w mlóce jahł’“. Wón zestaja na 20 spěwnikow, kaž „Młoda garda smy našeho ludu“, „Naš spěw“, „Z młodej mocu“, „Wjasele spěwajmy“. Manfred Laduš
Filip Jakubaš
Dienstag, 10. Mai 2016
geschrieben von: Mikławš Krawc
9. meje 1966 zemrě w Šěrachowje wučer, słownikar a Sokoł Filip Jakubaš, młódši bratr fararja dr. dr. Józefa Jakubaša. 27. apryla 1895 w Bójswecach rodźeny Filip sta so po wuchodźenju Tachantskeje šule a Katolskeho wučerskeho seminara w Budyšinje wučer na wjacorych městnach, najdlěje wot 1919 do 1933 w Njebjelčicach. Tam załoži 16. měrca 1924 sobu jednotu Serbskeho Sokoła a bu jeje starosta. 1930 wuzwolichu jeho za župana noweje sokołskeje župy „Ćišinski“, do kotrejež słušeše sydom jednotow z katolskich stron. Antifašistiskeho wustupowanja dla bu Jakubaš hižo 1933 ze Serbow wupokazany. Wučerješe w Häslichu, Šěrachowje a Schmiedebergu. Za čas Druheje swětoweje wójny bě wojak. 1945 a 1946 měješe wučerske městno w Budestecach, 1. septembra 1947 powołachu jeho na Serbski gymnazij w čěskich Warnoćicach. W lětach 1951 do 1960 bě wědomostny sobudźěłaćer Instituta za serbski ludospyt. Tam dźěłaše na wulkim Hornjoserbsko-němskim słowniku, kotryž je 1954 wušoł. Tónle słownik bě wjele lět njeparujomna pomoc w kubłanišćach a institucijach. Mikławš Krawc
Kata Malinkowa
Dienstag, 03. Mai 2016
geschrieben von: Manfred Laduš
Wučerka, přełožowarka literatury a wuběrna znajerka našeje maćeršćiny Kata Malinkowa by zawčerawšim 85. narodniny swjećiła, njeby-li 10. septembra 1998 zemrěła. 1. meje 1931 bě so wona zhromadnje z dwójnikom Hanu swójbje Baćońskeho kantora Mikławša Cyža narodźiła. Sotra Hana Žurowa w Baćonju je njedźelu 85ćiny swjećiła. Po maturiće 1951 na Budyskej Serbskej wyšej šuli bě Kata Cyžec tam něšto lět wučerka. 1953 wuda so na kolegu Pětra Malinka. Swójbje narodźi so wosom dźěći (jedne zemrě), kotrež so k narodnje wědomym Serbam kubłachu. Mać je po wječorach a po nocach wučbnicy serbšćiny a rušćiny zestajała, swětowu a słowjansku literaturu zeserbšćiła, tak wot Gorkeho, Dostojewskeho, Turgenjewa, Ajtmatowa, Cervantesa, Klicpery a Dra. Wot lěta 1968 bě Malinkowa rěčewědna sobudźěłaćerka Noweje doby, wot 1978 hač do 1991 zamołwita za wuměłske słowo a dźiwadło Doma za serbsku ludowu kulturu. Wulke zasłužby zdoby sej jako nawodnica Róžeńčanskeho kružka pisacych a za wubědźowanja „Młode pjero“. Manfred Laduš
Jarmila Pátová
Montag, 02. Mai 2016
geschrieben von: Sieghard Kozel
29. apryla 1926 narodźi so w Praze Jarmila Vrchotová-Pátová, čěska wuměłča a přećelka Serbow. Nan František Páta kaž tež jeje wuj – slawistaj a spisowaćelej – buštaj za čas fašistiskeje okupacije wotprawjenaj. Jarmila Patová studowaše na Praskej Karlowej uniwersiće hudźbnu pedagogiku, zdoby sej doktorat filozofije a zahaji spěwnu karjeru. Wona sta so z wuběrnej interpretku twórbow čěskeje, ale tež serbskeje wokalneje hudźby. Na mnohich koncertach we Łužicy a Praze wědźeše publikum zahorjeć. Ze Serbami bě wusko zwjazana, tež w Praskim Towarstwje přećelow Serbow je aktiwnje sobu dźěłała. Pedagogiske skutkowanje wjedźeše ju na pedagogisku fakultu uniwersity w Praze, hdźež je hač do lěta 1987 katedru za spěw a hudźbnu režiju nawjedowała. Zasłužby zdoby sej we Wuběrku narodneje kultury wot jeho załoženja. Pátová zasadźeše so za to, zo móhli wuměłcy w zakładnych, srjedźnych a wysokich šulach wustupować. Tež po politiskim přewróće wosta swojim antifašistiskim idealam swěrna. 28. nowembra 2012 Jarmila Vrchotová-Pátová zemrě. Sieghard Kozel
Pawoł Kmjeć
Montag, 25. April 2016
geschrieben von: Manfred Laduš
K našim wuznamnym kulturnikam słuša lajski dźiwadźelnik, režiser, awtor, składnostny basnik a wučer Pawoł Kmjeć z Chrósćic, kiž by 19. apryla stoćiny swjećił, njeby-li 14. meje 1990 zemrěł. Narodźił bě so wón małoratarskej swójbje w Chrósćicach. Hižo jako młodźenc wěnowaše so serbskemu lajskemu dźiwadźelenju. Dale w Praze studować jemu nacije zakazachu a po lěće 1945 jemu tole strowotny staw hižo njedowoli. Sta so tuž z wučerjom serbšćiny. 1945 je Chróšćanskich dźiwadźelnikow zaso zhromadźił a so z nimi hižo nazymu jako režiser a sobuhrajer wo prěnje powójnske serbske předstajenja starał. Lěta 1956 je Pawoł Kmjeć ze swojimi hrajerjemi činohru Ćišinskeho „Na hrodźišću“ inscenował a sam sobu hrał. Wo wosudźe Rachlowskeje roboćanskeje holcy Hańže Hernaštec, kotraž bu 1769 jako wopor feudalneje justicy we Wojerecach na šćěpowcu spalena, bě hru spisał a 1960 ju wuspěšnje inscenowaše. Dohromady je wón z Chróšćanskimi hrajerjemi 36 kruchow přewažnje nabožneje tematiki nastudował a wjace hač sto razow předstajał. Manfred Laduš
Farar Herbert Nowak
Freitag, 22. April 2016
geschrieben von: Manfred Laduš
Mnozy Serbja spominaja jutře na spisowaćela, wuběrneho znajerja delnjoserbšćiny a čestneho maśicarja fararja Herberta Nowaka, kotryž bě so před sto lětami w Gołynku pola Choćebuza swójbje serbskeho wučerja narodźił. Cyrkwinska wyšnosć serbskemu duchownemu farske městno mjez Delnimi Serbami zapowě. Wón dyrbješe daloko wotsaleny wot domizny skutkować. Župny sekretar Domowiny Herbert Funka, z kotrymž zwosta čas žiwjenja wusko spřećeleny, pak jemu zmóžni, delnjoserbske kemše na župnych zjězdach swjećić. Farar Nowak je tež 1952 hornjoserbskich wučerjow za Choćebusku serbsku wyšu šulu w delnjoserbšćinje kubłał. Za njesprócniwe dźěło za serbski lud přepoda jemu braniborski ministerski prezident dr. Manfred Stolpe 1997 Myto Ćišinskeho. Zeznach fararja Nowaka na serbskich cyrkwinskich dnjach a na zetkanjach Maćicy Serbskeje. W mojej bibliotece steja knihi z jeho pjera kaž „Moje pocynki a njepocynki“, „Mjadwjeź w Lubosćańskej goli“, „Powědamy dolnoserbski“ a „Dolnoserbske prjatkowanja“. 6. apryla 2011 wón zemrě. Manfred Laduš
Vladimír Zmeškal
Freitag, 08. April 2016
geschrieben von: Serbske Nowiny
Dźensa je tomu runje 50 lět, zo zemrě w Praze načolna wosobina čěsko-serbskich kulturnych zwiskow w dobje mjez wójnomaj a po Druhej swětowej wójnje Vladimír Zmeškal. Syn čěskeho cyhelerskeho dźěłaćerja bě wot lěta 1919 z aktiwnym čłonom wjednistwa Čěsko-serbskeho zjednoćenstwa w Praze, kotrež 1932 na Towarstwo přećelow Serbow (Společnost přátel Lužice) přemjenowachu. W mjezywójnskej dobje bě Zmeškal soburedaktor Česko-lužickeho věstnika, pozdźišeho Lužickosrbského věstnika. Mjez druhim zestaji antologiju serbskich basnjow. Po wuswobodźenju 1945 měješe wulke zasłužby na pohłubšenju čěsko-serbskich kulturnych zwiskow. Wot lěta 1959 hač do 1966 bě Zmeškal předsyda Sekcije za studij serbskeje kultury při Towaršnosći Narodneho muzeja w Praze a redaktor jeje buletina Přehled lužickosrbského kulturního života. Wón bě awtor mnohich nastawkow, w kotrychž čěsku zjawnosć ze serbskim žiwjenjom zeznajomi. Hižo wot lěta 1921 bě Zmeškal čłon Maćicy Serbskeje. Po smjerći 1966 spožčichu jemu Čestne znamješko Domowiny. SN
Jan Korla Smoler
Mittwoch, 10. Februar 2016
geschrieben von: Manfred Laduš
Dźensa před 225 lětami narodźi so w Złyčinje Jan Korla Smoler do swójby žiwnosćerja a wjesnjanosty. Jeho ródny statok z tykowanym domom steji hišće wosrjedź wsy pola Łaza. Smoler wukubła so na wustawomaj we Wulkim Wjelkowje a Delnim Wujězdźe na wjesneho wučerja. Najprjedy wučerješe wot lěta 1809 w Złyčinje, 1812 přewza wučerske městno we Łuću, wosadnej wsy na sewjeru Delnjeho Wujězda. Tam narodźi so jemu 3. měrca 1816 najstarše dźěćo Jan Arnošt Smoler, wubudźićel serbskeho naroda a wudawaćel Serbskich Nowin. Wot 1821 skutkowaše Jan Korla Smoler dwě lěće w Delnim Wujězdźe, doniž njebu 1823 wučer a kantor we Łazu. Wučerješe a bydleše tam z mandźelskej Marju, ze synomaj Janom Arnoštom a Janom Korlu a dźowkomaj Marju a Hanu w dwuposchodowym twarjenju při nawsy, kotrež je nětko Dom Zejlerja a Smolerja, hač do swojeje zažneje smjerće 3. januara 1848. Z fararjom a basnikom Handrijom Zejlerjom bě wusko spřećeleny a je jeho w narodnym prócowanju podpěrał. Druhi syn Jan Korla bě pomocny wučer a naslědnik nana, ale bórze młody zemrě. M. Laduš
Wučer serbskeho ludu
Freitag, 05. Februar 2016
geschrieben von: Alfons Wićaz
Před 25 lětami, 2. februara 1991, zemrě serbski wučer, spěchowar delnjoserbskeje literatury a pućrubar zhromadnosće mjez Hornimi a Delnimi Serbami Józef Frencl. Wón bu na Ralbičanskim kěrchowje pochowany. 18. měrca 1909 rodźeny syn Róžeńčanskeho małoratarja maturowaše 1928 na Budyskej natwarnej šuli, studowaše štyri lěta w Lipsku wučerstwo na polu filologije a filozofije a skrótka na Wienskej uniwersiće. Po tym zo bě w Serbach jako wučer dźěłał, přesadźichu jeho do Lipska a pósłachu jeho 1939 do wójny. Po njej bě wot lěta 1950 přistajeny Serbskeho zarjada a sta so docent na Serbskej ludowej uniwersiće w Chrósće. Józef Frencl słušeše k prěnim wučerjam 1952 załoženeje Serbskeje wyšeje šule Choćebuz, wuda něhdźe 30 wučbnicow a gramatikow, přełožowaše hornjoserbsku literaturu do delnjoserbšćiny, spisa literarnu reportažu „Mjez palmami a pyramidami“ a dźěłaše sobu na „Wučbnicy serbskeje stenografije“. Wot 1955 do 1971 bě naměstnik direktora Serbskeje rozšěrjeneje wyšeje šule Choćebuz. Zasadźał je so za natwar Muzeja delnjoserbskeho pismowstwa. Alfons Wićaz
