18. małeho róžka 1939 zemrě w Berlinje pola swojeje dźowki hajnik, spisowaćel a narodny prócowar Jakub Lorenc-Zalěski. Wón bu w ródnym Radworju na kěrchowje w rowje pochowany, w kotrymž pozdźišo tež jeho mandźelska, jeho sotra Kata Čornakowa a jeje mandźelski posledni wotpočink namakachu. Po wotstronjenju narowneho kamjenja na Čornakec swójbnym rowje da Maćica Serbska w lěće 2009 za Jakuba Lorenca-Zalěskeho, kotryž bě wot 1907 z jeje čłonom, narownu taflu postajeć. Na njej steji w złotych pismikach: „Jakub Lorenc-Zalěski“, jeho žiwjenske daty a „narodowc a spisowaćel“.

Narodźi so 18. pražnika 1874 do žiwnosćerskeje swójby a bu chowanc Serbskeho seminara w Praze. Njestudowaše pak teologiju, ale rozsudźi so za wukubłanje na hajnika a dźěłaše jako tajki w kónčinach nad Rynom. Hižo w tutym času spisa Lorenc někotre mjeńše literarne dźěła za „Kwětki“ a za časopis „Łužica“, w kotrymž wozjewi tež 1898 wjetšu wuměłstwowu bajku „Wostašan“ a stawizniske powědančko „Serbscy rjekojo“ (1900 a 1922). 1920 nawróći so do Łužicy, zasydli so do Běłeje Wody a po tym do Slepoho, hdźež kupi sej rězak.

Stawizny prěnjeje serbskeje beatoweje skupiny z předłohu za aktualnu inscenaciju NSLDź na hłownym jewišću

Hudźba drje bě čerwjena nitka, kotraž so po nowej hornjoserbskej inscenaciji Němsko-serbskeho ludoweho dźiwadła na hłownym jewišću „Na tamnym boku měsačka – Hercy“ ćehnješe. To wšak njesměło nikoho zadźiwać, wšako wobswětluje hra z pjera Lubiny Hajduk-Veljkovićoweje stawizny prěnjeje serbskeje beatoweje skupiny. Ale što po skoro tři hodźiny trajacym kruchu zwostawa? Na kóždy pad hłubši dohlad do žiwjenja kónc 1960ych lět w Němskej demokratiskej republice. W „dole tych, kotřiž ničo njewědźa“ bydla młodźi Serbja a Serbowki, kiž chcedźa „won“. Won do swěta, ale tež won do swójskeho hudź­bneho orbita. Štož doma w pincy nastawa, je wjace hač jenož wotpowědowanje duchej časa – tu w cyle nowym žiwjenskim stilu. Tute žiwjenje je přewulke za krute hranicy małeho kraja. Teksty skupiny Hercy powědaja wo swobodźe, wo swěće a wězo tež wo lubosći.

Zetkanje z młodej delnjoserbskej spisowaćelku a basnicu Jill-Francis Ketlicojc

Wona je we mni wćipnosć zbudźiła, jako so z jeje prěničku-zběrku basnjow „Pyšpot procha“ zaběrach (hlej deleka). Nětko sedźi 32lětna Jill-Francis Ketlicojc, kotraž swoje lyriske ja „Źilka“ mjenuje, mi napřećo, na swojim dźěłowym městnje redaktorki delnjoserbskeho tydźenika „Nowy Casnik“ w Choćebuzu. Wona je so na naju rozmołwu přihotowała a chce mje najprjedy po serbskej hospodliwosći na skibku   samonapječeneho tykanca přeprosyć. Mje pak ćehnje hnydom do rozmołwy a zajimuju so, štó je tuta młoda žona, w kotrejž tči tajki spisowaćelski talent.

Čłowjek so dźiwa, kak so přitomnostna delnjoserbska literatura dale wuwiwa. Ju wo­bohaćachu dotal na přikład Jurij Koch, Christiana Piniekowa, Fryco Libo, Werner Měškank, Ingrid Hustetojc, Bernd Pittkunings a dalši. Nětko přidruža so jim nowa generacija, kotraž póčnje tež wuspěšnje tworić. Do njeje słuša Jill-Francis Ketlicojc (hlej horjeka), kotraž bě hižo lěta 2020 w Ludowym nakładnistwje Domowina knižce „Wuchack głupack a druge tšojeńka“ (mjeztym je pod titulom „Zaječk hłupačk a druhe powědki“ tež wersija w hornjoserbskim přełožku Jana Měškanka w LND wušła – přispomnjenje redakcije) z powědkami wo zwěrjatach a 2021 „Basnjeca banjawa“ ze žiwymi  štučkami za mjeńše dźěći wo­zjewiła.

Loni wuńdźe jeje prěnička-zběrka basnjow pod jeje lyrikarskim mjenom Źilka w delnjoserbšćinje, do kotrejež zapřija tež někotre swoje basnje w němčinje. Antologiju z titulom „Pyšpot procha“ (Šeptanje procha) lektorizowaše Janka Pěčkec de Lévano. Ilustratorka Isa Bryccyna budźi z modernym pismom a ze skromnej čerwjenej figuru na módrej podłožce z titulnej stronu lóšt do čitanja.