Štó ma koho před kim škitać?
Rjana słužbna jězba njedawno do Lejnoho (Geierswalde), wo čimž w Předźenaku pisach, we mni přeco hišće někotre prašenja zbudźa. Tak mi nastajnosći we hłowje chodźi, čehodla njesmědźach so w hosćencu a hotelu „K swětłowni“ personal při tejce a pinčnikow za ničim, ale woprawdźe ničim prašeć. „Naš šef je nam kazał, datoweho škita dla medijam ničo njeprajić“, mi jedna z přećelnych žonow w srjedźnej starobje přišeptny.
Zo njesměš so dźensa z kameru a mikrofonom cyle jednorje na hosći w tajkim lokalu měrić, je jasne. Ale zo nětko tež hižo personal ničo rjec njesmě, je mi nowe. Štó da koho před kim a za čo škita? Nochcych tola scyła wědźeć, kajki maja tam wobrot a kak su wuknihowani. Prašam so, čehodla njesmě mi pinčnica abo kuchar rjec, zo rady swoje dźěło wukonjataj a što so jimaj na tym najbóle lubi. Haj, što da scyła směm?
Demonstracije su wažny srědk
Minjenu wutoru wopominachmy 30. róčnicu poslednich komunalnych wólbow w bywšej NDR. Tehdy běchu so někotři wobydlerjo zmužili, wuličenje hłosow po zawrjenju lokalow přewodźeć a dokumentować. Při tym so wukopa, zo su mócnarjo tež najebać tute kontrole wuslědki wólbow falšowali. Na to dóńdźe spontanje k prěnim demonstracijam za swobodne wólby, štož bě spočatk kónca NDR. Rozsudne na tym wšak bě, zo su ludźo swój strach přewinyli a so zmužice do wólbnych lokalow a pozdźišo na dróhu stupili. Tale zmužitosć wjedźeše k masowym protestam, kaž w Lipsku w oktobru 1989, a k powalenju murje.
Z ŁužicyŠlarafiju sčinić
Što byšće činili, byšće-li přichodne dwaceći lět stajnje dwě miliardźe eurow k dispoziciji měli, kotrež byšće do regiona inwestować dyrbjeli? Zaměr ma być, Łužicu inwestoram atraktiwnu wuhotować, tak zo so tu zawody zasydla a ludźom wěste dźěłowe městno a žiwjenjahódny přichod skića. Wo tym sonić smě sakske knježerstwo, kotrež ma čestny nadawk, Łužicu jako Šlarafiju za předewzaća wuhotować. Jako prěnje wěnuja so zamołwići ministerstwow infrastrukturje, štož je bjezdwěla logiske. Hižo w Sewjernej Americe twarjachu najprjedy železnicu, prjedy hač su so tam ludźo a znimi wobchodnistwo zasydlili.
Na kotre wašnje zajim zbudźić?
Chwalba sobuskutkowacym na projekće Serbšćinu online wuknyć (SOL) běše srjedu na prezentaciji poslednjeho hornjoserbskeho schodźenka B1 wutrobna, wosebje pak woprawnjena. Comicowe powědančko wužiwać za to, rěč z pomocu interneta sej přiswojić, njeje runjewon wšědny koncept. Wosebje, hdyž wjedźe swojich protagonistow po zašłosći, tučasu a trochu tež přichodźe Serbow. To je naročny a putacy puć. Nimale 1 400 ludźi poskitk mjeztym wužiwa, zo by sej hornjo- a/abo delnjoserbšćinu přiswojiło.
Spjelńće waše domjace nadawki
Byrnjež jutře wulki, najskerje pak nic ćichi pjatk był, chcedźa šulerki a šulerjo znowa stawkować – hačrunjež swjateho dnja dla docyła šulu nimaja. Snano tónle fakt tomu polěkuje, wuwzaćnje zaso raz wo poprawnym wotmysle w tym nastupanju kedźbyhódnje wutrajnych dźěći a młodostnych rěčeć, město toho zo so wo tym diskutuje, hač woni na tele wašnje docyła protestować smědźa. Fenomen „Fridays for future“ eksemplarisce pokazuje, kak towaršnostny diskurs tele dny wjedźemy: Wobsahi zdadźa so přiběrajcy njetrjebawši balast być, ze strukturami a zwiskami so zaběrać je přenapinace, kompleksne temy zhusćimy na jakne hesła a hotowo!
Poskitki mjeńšinam
Za šěsć tydźenjow zahaji so w Sakskej kaž tež w Braniborskej lětuši wólbny marathon. 26. meje budu komunalne wólby, při čimž rozsudźa wolerjo wo zestawje wokrjesnych sejmikow, gmejnskich parlamentow a wjesnych radow. Samsny dźeń wolimy na zwučene wašnje tež němskich zastupjerjow za Europski parlament. Hač do 1. septembra, hdyž budu w Sakskej a Braniborskej wólby noweju krajneju sejmow, wabjenje stron wo hłosy wolerkow a wolerjow traje.
Što pak poskićeja strony přisłušnikam narodnych mjeńšin – kaž su to Frizojo, Danojo, Sintojo a Romojo a wězo Serbja – w swojich wólbnych programach? Čitamy tam docyła něšto? Europske wólby su Łužičanam snano najzdaleniše. Tohodla je zajimawe, programy w sakskim a braniborskim sejmje zastupjenych stron za Europske wólby po hesle „mjeńšiny“ přelistować. Runje z widom na zwoprawdźenje wobsahow europskeje wobydlerskeje iniciatiwy Minority SafePack je trjeba zhonić, kotru poziciju němskich parlamentownikow w Brüsselu a Strasbourgu móžemy wočakować.
Z małymi krokami do cila
Tak, kaž ma kóždy z nas swoje mjeńše a wjetše cile, kotrež chce prjedy abo pozdźišo zwoprawdźić, njemóže tež škodźeć, hdyž ma wosada swójski plan, z kotrymž chce to abo tamne docpěć. To je mi do mysli přišło, jako sćěhowach wutoru w Chrósćicach prezentaciju wuslědkow studentskeje studije. Přichodni krajinowi architekća běchu so z tym zaběrali, kak móhli w Chrósćicach kěrchow, tamniša fara ze zahrodu a Hatki jónu wupadać. Woni zrodźichu ideje, što hodźało so krótkodobnje a dlěšodobnje zwoprawdźić: kěrchowej jednotniši napohlad dać, farski dwór bóle jako žiwjenski rum a nic jenož jako parkowanišćo wužiwać a skónčnje Hatki wurjedźić, bjeztoho zo by z toho hnydom park nastał.
Wojuja za swój přichod
Z hesłami, kaž Čas ćěka, wy spiće! Wupadnjene šulske hodźiny znjesemy, klimowu změnu nic!, skedźbnichu minjeny pjatk statysacy šulerjow na globalnej akciji „Fridays for future“ na wopačnu klimowu politiku. Po cyłym swěće přewjedźechu wjac hač 2 000 šulerskich stawkow, mjez druhim tež w Choćebuzu.
Naše dźěći přewozmu nowu rólu. Dawno su hižo započeli so z politiku dorosćenych rozestajeć. Tež naše dźěći doma wšědnje ze mnu powěsće w telewiziji abo w radiju sćěhuja, wo pozadkach zhonja a so za tajkimi prašeja. Runje hladajo na klimowu změnu maja samo hižo swoje nazhonjenja a paruja zymu ze sněhom.
Tež dźěći chcedźa zamołwitosć přewzać, něšto abo někoho wolić dźě hišće njemóža. Runje tohodla su puć protesta wolili, zo bychu za swój žiwjenjahódny přichod na swěće wojowali.
Historiski zmylk a tragedija
Dopominaće so poprawom hišće na to, kak sće před třomi lětami wo brexiće, wo wustupje Wulkeje Britaniskeje z Europskeje unije, zhonili? My sedźachmy w kruhu swójby na campingownišću w Južnym Tirolu při snědani a hotowachmy so na wopyt koparskeje hry europeady, jako něchtó rjekny: „Zapiń tola raz radijo, wčera su Britojo wothłosowali.“ Hišće wječor do toho běchmy wo tym rěčeli a wšitcy běchu přeswědčeni, zo wobydlerjo britiskeje kupy dale w EU wostanu. Wšako wědźa, kotre lěpšiny z njej maja. Ćim wjetši bě šok, jako wo wuslědku zhonichmy. Snadna wjetšina ludźi bě so za brexit wuprajiła. Wěšćenja slědźenskich institutow, po kotrychž je wjetšina přećiwo brexitej, njeběchu so jako prawe wopokazali.
Hinaše časy – hinaše wašnja
Před 50 lětami bě w Błótach z wašnjom, zo su mać resp. mandźelska, wučerka a druhdy tež wowka k dnjej žonow kwěćel dóstali. To njebě za muži jednory nadawk, dokelž bě jenož mały wuběr němsko-demokratiskich kwětkow. Dźensa je zahrodnistwo na wsy bankrot a zahrodnica předawa wukrajne kwětki na tankowni. Prajiš-li nětko jako muž předawarce: „Wšo dobre k dnjej žonow!“ wotmołwa zwjetša rěka: „Wam tež!“, abo wječor: „Wy sće dźensa prěni, kiž na to mysli.“
