We wysokej starobje doma hišće ratari
Ratar z ćěłom a dušu, horliwy Serb a wěriwy křesćan z přeswědčenja Jurij Domanja swjeći dźensa w Kulowcu 80. narodniny. Mnozy, kotřiž jemu dźensa wutrobne zbožopřeća wuprajeja, so jemu tak zdobom za jeho stajne sprawne a njebojazne wustupowanje dźakuja.
Jubilar narodźi so 16. januara 1939 w Němcach. Z třomi bratrami a sotru je wón w serbskej ratarskej swójbje wotrostł. Njeposrědnje po zakónčenju Druheje swětoweje wójny, z kotrejež so nan hižo z jendźelskeje wójnskeje jatby njenawróći, zastupi Jurij Domanja w ródnej wsy do šule. Derje dopomina so hišće na swoju wučerku Katu Brězanec, pola kotrejež mějachu wón a jeho sobušulerjo serbšćinu. Po 8. lětniku dźěłaše doma, hdźež mějachu dwanaćehektarske ratarstwo.
Kapała Horjany wobsteji štwórć lětstotka
Dujerjo kapały Horjany budu tež lětsa zaso tójšto we Łužicy a za jeje mjezami po puću. Na kotre wjerški so runje přihotuja a što jich z Berlinom zwjazuje, wo tym je Janek Wowčer ze Sonju Hejdušcynej porěčał.
Kapała Horjany wobdźěli so wospjet z programom na Mjezynarodnym Zelenym tydźenju w Berlinje. Kak je k tomu dóšło?
S. Hejdušcyna: Smy lětsa druhi króć na Zelenym tydźenju. Kaž při kóždym kulturnym abo swjedźenskim programje dyrbjachmy so wo wustup požadać, a smy jón loni tež dóstali. Lětsa su so organizatorojo na nas wobroćili, hač njemóhli na dwěmaj dnjomaj hudźić. To nam pokazuje, zo je so naš lońši wustup poradźił.
Hdy a hdźe na Berlinskim Zelenym tydźenju dokładnje hrajeće?
S. Hejdušcyna: 19. a 27. januara sej tam dojědźemy. Piskać budźemy wobaj razaj na jewišću w hali Swobodneho stata Sakskeje 21 b. Tam móža so hosćo a zajimcy tež posydnyć, sej něšto k jědźi a piću popřeć a sej program lubić dać. Wustupimy tam trójce wob dźeń, prěni raz něhdźe w 11 hodź.
Pojědźeće z busom a zhromadnje z fanami do Berlina.
Kubłacy měli wjacerěčnosć spěchować
„Kóžde dźěćo ma swoju maćeršćinu“ rěka brošurka, wudata wot města Budyšina. Milenka Rječcyna je so z iniciatorku a awtorku dr. Beatu Brězanowej rozmołwjała.
Na koho so brošurka wusměrja?
B. Brězanowa: Informacije su spisane za kubłarki a kubłarjow, skutkowacych w dźěćacych dnjowych přebywanišćach, kotrež njejsu na wjacerěčne poskitki wusměrjene, byrnjež tam dźěći z druhimi maćeršćinami hač němčinu měli.
Što bě přičina, tajku brošurku zestajeć?
B. Brězanowa: Migracija tež w Budyšinje a wokolinje přiběra. Wobkedźbujemy pak, zo starši ze swojimi dźěćimi husto němsce rěča, město toho zo bychu jim maćeršćinu posrědkowali. To wuchadźa mjez druhim z pokiwow kubłarkow a kubłarjow, kotřiž staršim praja, zo měli dźěći hač do zastupa do šule dobre němskorěčne znajomosće měć.
A njeje tomu tak, zo maja dźěći ze zastupom do šule němčinu wobknježić?
Z „managerami kraja“ hromadźe dźěłać, nic hinak
Krajni radojo, měšćanosća a wjesnjanosća su ći poprawni managerojo Zwjazka a krajow. Štož politikarjo teoretisce wupjeku, maja woni w praksy zwoprawdźić. Runje na tej runinje pak so rozsudźa, hač wobydlerjo politiku akceptuja, abo jako ludnosći njeblisku wotpokazuja. Słowa politikarjow, kaž „my to zhromadnje zdokonjamy“, ničo njepomhaja, jeli komunalni zastupjerjo na kóncu sami „politisku teoriju“ zwoprawdźeja a konfliktow dla často zadwěluja.
Tak mam postupowanje tuchwilneho sakskeho ministerskeho prezidenta Michaela Kretschmera (CDU) za dobre, so rozmołwjeć z wobydlerjemi swobodneho stata – z tak mjenowanym dialogom na jednej runinje, hdźež móža jemu swoje problemy přednjesć. Wón wšak zdobom přiznawa, zo je ćežko w běhu jenož mało časa dobre wuslědki prezentować. Tomu bě na přikład tež w Konjecach tak, hdźež je so Kretschmer z plahowarjemi wowcow zetkał a z nimi wo ćežach z wjelkom rěčał. Po něšto měsacach předleži skónčnje naćisk wjelčeho managementa. Byrnjež hišće ničo rozsudźene njebyło, drje so pomałku něšto hiba.
Rjemjesło a dwě stronce medalje
Kaž kóžde lěto bě tež Zwjazk serbskich rjemjeslnikow a předewzaćelow (ZSRP) loni jara aktiwny. Bianka Šeferowa je so pola předsydki Moniki Cyžoweje wobhoniła, što ZSRP tuchwilu zaběra. A kaž so wujewi, ma rjemjesło kaž wšo druhe dwě stronce medalje.
Kak posudźujeće połoženje serbskich rjemjeslnikow a předewzaćelow? Hdźe maće ćeže?
M. Cyžowa: Tuchwilu maja wšitcy dosć a nadosć nadawkow. Maja derje pjelnjene knihi a nimaja přičinu skoržić. Přiwšěm je jim ćežko kwalifikowanych fachowcow a docyła wučomnikow nańć. Naše lońše prócowanja njeběchu dotal bohužel wuspěšne.
Zwjazk je w zašłosći zaměrnje na šulach za powołanje w rjemjesle wabił.
M. Cyžowa: Loni so nam to bohužel poradźiło njeje. Planowanu ekskursiju ze šulerjemi Radworskeje wyšeje šule njemóžachmy organizatoriskich přičin ze stron kubłanišća dla přewjesć. Tež zwólniwosć rjemjeslnikow, do šulow hić a wabić, woteběra. Wšako wopruja cyły dźěłowy dźeń. Wulke płody dźě z toho dotal žnjeli njejsu.
Sće loni nowych čłonow w serbskim zhromadźenstwje witać móhli?
Najebać krótku hłownu sezonu dosć ludźi přišło
Lěto 2018 bě turistikarjam, tak je znajmjeńša ze wšelakich stron słyšeć, spomóžne. Tež we łužiskej jězorinje zhladuja zamołwići na wuspěšne lěto. Bianka Šeferowa je so pola jednaćelki turitiskeho zwjazka Łužiska jězorina Kathrin Winkler za bilancu wobhoniła.
Kak hódnoćiće ličby hosći, kotřiž su jězorinu loni wopytali?
K. Winkler: Doskónčne daty statistikarjow hakle w měrcu předleža. Zakładnje pak wuchadźamy z toho, zo mějachmy tež w lěće 2018 stopnjowanje ličby přenocowanjow. Za to smy so prawidłownje w přebywanišćach regiona naprašowali. Problematiske pak bě, zo běchu w Sakskej a Braniborskej w samsnym času lětnje prózdniny. Dokelž stej wobaj krajej ze swojimi wulětnišćemi wažnej ćežišći, bě hłowna sezona tuž chětro krótka. Pozitiwnje wuskutkowało je so horce lěćo we wobłuku campingownišćow, kotrež běchu jara derje wućežene. Na tamnym boku pak je horcota wulětnišćam, kaž wuwuznemu mostej F 60, mjenje wopyta wobradźiła.
Je znate, kelko pjenjez turist we łužiskej jězorinje přerěznje wudawa?
Zymny wichor hosći wottrašił
Slepjanski Serbski kulturny centrum móže za lěto 2018 dobru bilancu sćahnyć. Přiwšěm mějachu so tam z njeluboznosćemi bědźić, kaž Jost Schmidtchen w rozmołwje z nawodnicu SKC Sylwiju Panošinej zhoni.
Knjeni Panošina, jutrowne wiki su kóžde lěto wjeršk w dźěle Serbskeho kulturneho centruma. Loni pak sće z nimi chětro ćeže měli.
S. Panošina: Dyrbju přiznać, zo su nam lońše jutrowne wiki najwjetši deficit wopytowarjow wšěch časow wobradźili. Mjeztym zo mějachmy w lěće 2017 rekordny wopyt něhdźe 3 500 ludźi, bě jich loni přewšo chłódnych temperaturow a zymneho wětřika dla jenož 1 800, potajkim jenož něhdźe połojca. Z tajkimi zjawami dyrbimy žiwi być. W běhu lěta pak mějachmy tež lěpše časy.
Móžeće to dokładnišo rjec?
S. Panošina: Za zarjadowanja na žurli bě zajim dosć wulki. Tak bě wustup telewizijneho lěkarja dr. Carstena Lekutata runje tak wupředaty kaž wustupaj Slepjanskeho folklorneho ansambla k zapustej a w adwenće. Dźeń do patoržicy běchu tohorunja wšitke městna wobsadźene, jako pokazachu dźěćom bajku wo Čerwjenawce.
Lěpše hač jutrowne bě potom kermušne wjedro.
Skała domicil wuměłstwa
Hubert Lange je čłon předsydstwa towarstwa Kamjenjak. Mjez druhim organizuje wón hodźinske wodźenja po Miłočanskej skale. Měrćin Weclich je so z nim rozmołwjał.
Kak hódnoćiće lěto 2018 nastupajo wuwiće Miłočanskeje skały?
H. Lange: Móžu rjec, zo bě to wuspěšne lěto, w prěnim rjedźe wšak hladajo na 12. mjezynarodnu rězbarsku dźěłarničku. K tomu přińdźe jako nowe předewzaće našeho 25čłonskeho towarstwa, zo so za socialnje słabych towaršnosće zasadźamy a jim pomhamy. Čestnohamtsce smy tež wukrajnikam poboku.
Su tež lětsa wodźenja po skale móžne?
H. Lange: Haj, wodźenja po Miłočanskej skale dale poskićam. To je w zajimje Kamjenjaka a runje tak w zajimje permakultury, kotruž chcemy tule nimo domjacym, pućowacym kaž tež turistam znazornić. To rěka, zo chcu ju zajimcam cyle wědomje spřistupnić. Skała a permakultura słušatej na kóždy pad hromadźe.
Wodźenja pak njejsu jenož we wobłuku rězbarskeje dźěłarnički. Kak su je wopytowarjo w běhu lěta hewak přiwzali?
Na wažne temy njezabyć
Dwaj dnjej do patoržicy je powěsć wo rozbuchnjenju wulkana Anak Krakatoa a wo naslědnym tsunamiju tež we mni dopomnjenki na hrózbny podawk lěta 2004 wubudźiła. Tehdy bě w Indoneskej, Indiskej, Thailandźe a druhdźe něhdźe 230 000 ludźi žiwjenje přisadźiło, po tym zo bě podzemske zemjerženje tsunami wuskutkowało. Tydźenje dołho su wobrazy wo wulkich žołmach a njesměrnych škodach medije postajowali.
Nastork za žiwu dwurěčnosć
Wot lětušeho płaći Serbski komunalny program w Sakskej. Z njeho dóstanje kóžda komuna w dwurěčnym sydlenskim rumje njewobmjezowanu lětnu podpěru 5 000 eurow, zo by serbšćinu spěchowała. Z Marju Michałkowej, předsydku Rady za serbske naležnosće Sakskeje, je Andreas Kirschke wo tym porěčał.
Na čo je program wusměrjeny?
M. Michałkowa: Wotnětka přewostaja swobodny stat kóžde lěto njeběrokratisce 300 000 eurow. Pjenjezy su wjazane na spěchowanje dwurěčnosće, słuža aktiwnemu nałožowanju serbskeje rěče. Tak komuny lětnje pawšalnje 5 000 eurow dóstawaja, njetrjebaja próstwu stajić a wužiwanje dokumentować. To płaći za 29 komunow w Budyskim a 15 dalšich w Zhorjelskim wokrjesu.
Što budźe ze zbytnej sumu pjenjez?
M. Michałkowa: Chcemy serwisowy běrow zarjadować, kotryž komunam přełožki zaruča. Tam maja na přikład přeprošenja za zarjadowanja, posedźenja a schadźowanja kaž tež mustrowe wustawki w serbšćinje zestajeć.
Što to konkretnje rěka?
