Jan Z. B. Šyndlaŕ
štwórtk, 18. awgusta 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 175 lětami zemrě w Picnju wyši farar Jan Zygmunt Bjedrich Šyndlaŕ, załužbny spisowaćel a spěchowar serbstwa w Delnjej Łužicy. 8. junija 1758 narodźi so wón swójbje Wjerbnjanskeho fararja. Studowaše w Halle teologiju a běše po tym šěsć lět domjacy wučer a dźewjeć lět wučer na Choćebuskim gymnaziju. Swoje prěnje farske městno dósta 1796 w Picnju, hdźež běše 43 lět z horliwym serbskim duchownym. Wyšnosć jeho kritizowaše, zo w šulach pod jeho dohladowarstwom wokoło Picnja dźěći přewjele serbšćinu nałožowachu a wuknjechu. Šyndlaŕ protestowaše 1807, hdyž přeńdźe pruski Choćebuski wokrjes k Sakskej, doraznje přećiwo pospytam sakskeho kralestwa, serbsku rěč w šulach a cyrkwi wotstronić. Pěsnješe serbske spěwy a kěrluše, pisaše, přełožowaše a wudawaše nabožinske a powučne knihi kaž „Prjatkarske knigli w dwě źelach“, dwuzwjazkowe „Historije z togo Starego a Nowego testamenta“ a „Te knigli za serbske luźe“. Měješe tež wudawanje delnjoserbskeje biblije a spěwarskich kaž „Źekowne Karliźe ....“ na starosći. Dr. Pětr Kunca je wo nim pisał. Manfred Laduš
Korla H. R. Rjeda
pjatk, 05. awgusta 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 200 lětami narodźi so prěni serbski protykar Korla Herman Robert Rjeda ewangelskej farskej swójbje w Smělnej. Dźakowano serbskemu stipendijej móžeše Mišnjansku Wjerchowsku šulu wopytać. Po tym studowaše w Lipsku teologiju a bě tam z čłonom Serbskeho prědarskeho towarstwa. Štyri lěta běše z domjacym wučerjom Rakečanskeje zemjanskeje swójby von Rabenau, wot 1843 dwaj lětdźesatkaj farar w Hućinje a po tym 27 lět duchowny w Barće. Wot załoženja Maćicy Serbskeje 1847 hač do smjerće 14. januara 1900 bě farar Rjeda ze swěrnym Maćicarjom. Wón bě wuběrny sadar a pčołar, staraše so jara wo wuwiće ratarstwa na serbskich wsach. Załoži tak 1844 Klukšanske ratarske towarstwo, 1854 Pčołarske towarstwo w dole Sprjewje a Bartske ludowe towarstwo, přednošowaše w nich a organizowaše 1856 w Hućinje prěnju skótnu wustajeńcu w Serbach. Najwjetšu zasłužbu sej zdoby, wudawajo wot 1855 do 1890 prěnju serbsku protyku Předźenak. Za nju pisaše zwjetša sam politiske a stawizniske přinoški kaž tež krótkoprózu. Manfred Laduš
Olympiske hry 1936
srjeda, 03. awgusta 2016
spisane wot: Mikławš Krawc
1. awgusta 1936 zahajichu so w Berlinje XI. olympiske lětnje hry. Po 16 wubědźowanskich dnjach wobsadźichu atleća hosćićelskeho kraja w cyłkownym hódnoćenju prěnje městno z dobytymi 33 złotymi, 26 slěbornymi a 30 bronzowymi medaljemi. Slědowachu sportowcy z USA (24 – 20 – 12) a Madźarskeje. Mjez jednotliwcami wusahowaše lochkoatlet ćmoweje barby z USA. Jesse Owens doby hnydom štyri razy złoto: w běhu na 100 metrow (10,3 sek.) a 200 metrow (20,7 sek.), w dalokoskoku ze swětowym rekordom 8,07 metrow a w stafli 4x100 metrow (39,8 sek.). Tole nacionalsocialistow wosebje mjerzaše. Olympisku atmosferu smědźeše tež młody Alojs Andricki jako student teologije dožiwić: Ducy pěši domoj z Budyšina do Radworja kiwaše w Chelnje čěskemu busej. Tón zasta a wza jeho sobu. W Berlinje dósta Alojs samo funkciju w čěskosłowakskej delegaciji. Negatiwny wuslědk hrow bě, zo spytachu nacionalsocialisća zetkanje sportowcow cyłeho swěta za propagowanje swojeje ideologije znjewužiwać. Moderne wubědźowanišća a perfektna organizacija njezamóchu to zamazać. Mikławš Krawc
Hanzo Njepila
póndźela, 01. awgusta 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 250 lětami narodźi so prěni serbski ludowy spisowaćel Hanzo Njepila chudej roboćanskej swójbje w Rownom. Młody Hanzo chodźeše štyri zymske počasy wjesnemu krawcej do šule, bě jara pilny a wědylačny. Łažeše rady na wysoke štomy a wobhladawaše sej wottam wsy Slepjanskeje wosady, štož je pozdźišo rjenje wopisał. Wot nana Mateja přewza staršisku žiwnosć a mjenowaše so nětko połbur. Awtentisce a w dobrej slepjanšćinje wopisowaše wón w 30 rukopisach žiwjenje a myslenje serbskich holanow w Mužakowskim stawnym knjejstwje. Sta so tak z našim prěnim ludowym spisowaćelom, kiž chcyše domoródnu narěč na spisownu serbšćinu pozběhnyć. Njepila zemrě 20. junija 1856, a wjetšinu jeho rukopisow dachu jemu sobu do rowa. Někotre zachowane wozjewi farar Matej Handrik 1896 w Časopisu Maćicy Serbskeje. Roža Šenkarjowa, Kito Lorenc a najwobšěrnišo dr. Pětš Milan Jahn su žiwjenje a spisy Njepile hódnoćili a wopisali. Njepilic statok bu na muzej wutwarjeny a něhdźe 15 lět skutkuje tam jara zasłužbnje towarstwo Njepilic dwór. Manfred Laduš
Jan Awgust Pohonč
štwórtk, 14. julija 2016
spisane wot: Manfred Lauduš
13. julija 1841 narodźi so wučer a serbski spěchowar Jan Awgust Pohonč swójbje žiwnosćerja w Nowej Wsy nad Sprjewju. Na Budyskim Krajnostawskim wučerskim seminarje spěchowaše jeho direktor Dressler. Pohonč wučerješe w Malešecach, w swojej ródnej wsy a pjeć lět w Liberecu. Bě přiwisnik doprědkarskeje pedagogiki Pestalozzija a Diesterwega a wobsedźeše wobšěrnu pedagogisku knihownju. Jeho přichodny nan bě zapósłanc krajneho sejma Fanauer z Bobolc. 1876 powołachu Pohonča za direktora měšćanskeje šule Tharandt. Wot 1882 do 1904 bě wón direktor Lipšćanskeje banki Gothaskeje žiwjenskeje zawěsćernje. W Lipsku nawjedowaše Serbske blido a podpěrowaše chudych studentow. 48 lět bě swěrny čłon Maćicy Serbskeje. Při połoženju zakładneho kamjenja za Serbski dom 1897 porěča wón w mjenje Lipšćanskich Serbow. Za Serbske Nowiny, Łužičana a kalender Předźenak spisa tójšto powučnych přinoškow, kaž „Kak Serb přistojnosć a strowosć haji“. 1864 wuńdźe jeho knižka „Napoleon I. a jeho wójna“. Pohonč zemrě 16. junija 1909 w Lipsku. Manfred Laduš
Bitwa nad Sommu
póndźela, 11. julija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Před sto lětami howrješe wot spočatka julija hač do srjedź nowembra na sewjeru Francoskeje nad rěku Somme surowa bitwa. 245 kilometrow dołha rěka Somme žórli so blisko Saint Quentina a zaliwa so do Ärmeloweho kanala. Sewjernje Sommy běchu stejnišća němskeho wójska, jim napřećo stejachu francoske a britiske jednotki. Rozkazowarjo armejow zwjazkarskeju krajow Entente přikazachu swojim wojakam, němsku frontu nad Sommu mócnje nadběhować, ju přełamać a tak přewrót na zapadnej fronće Prěnjeje swětoweje wójny docpěć. Hač do kónca awgusta su so Jendźelčenjo a Francozojo na 40 kilometrow dołhej fronće nadběha jenož wosom kilometrow do němskeje fronty zadobyli. 15. septembra zasadźi Entente prěni króć nad Sommu tanki w swětowej wójnje. Njehladajo na to zadobychu so nadběhowarjo hač do 15. nowembra jenož dwanaće kilometrow do němskeje fronty, kotraž wosta kruta. W běhu štyriapoł měsaca trajaceje krawneje a bjezzmysłoweje bitwy nad Sommu padny 750 000 jendźelskich a francoskich wojakow a nimale poł miliona němskich. Manfred Laduš
Nowy Serbski dom
pjatk, 08. julija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 60 lětami bě II. zjězd Serbow w Budyšinje, na kotrymž přepoda čłon politběrowa CK SED prof. Fred Oelßner Serbski dom na Póstowym naměsće Domowinje. 1947 započachu dźěłowe brigady Serbskeje młodźiny rozpadanki we wójnje zničeneje Lessingoweje šule wotwožować. 24. awgusta 1947 połoži tam předsyda Maćicy Serbskeje dr. Jakub Wjacsławk zakładny kamjeń za nowy Serbski dom. Dokelž so z twarom dlěješe, přepoda předsyda Domowiny Kurt Krjeńc pozdźišo twarnišćo statej, zo by so z jeho pomocu Serbski dom dotwarił. Jeho wotewrjenje 8. julija 1956 bě zwjazane z wobšěrnym programom II. zjězda Serbow na pjeć městnach Budyšina a z premjeromaj SLA a Serbskeho ludoweho dźiwadła. Šěsćstow porow wuhotowaše rejwansku masowu scenu, za kotruž bě prof. Bernhard Wosiena choreografiju na serbske ludowe melodije stworił. Masowy chór zanošowaše młodźinske a narodne spěwy. Swjedźenski ćah ze 27 wobrazami předstaji tysaclětne stawizny serbskeho ludu a jeho bój přećiwo potłóčowanju. Manfred Laduš
Wubranka 60 lět
srjeda, 06. julija 2016
spisane wot: Mikławš Krawc
We wobłuku zjězda Serbow 1956 w Budyšinje dožiwichu přihladowarjo na Młynkec łuce 6. julija nawječor koparsku hru mjez serbskej wubranku a mustwom Traktora z Choćebuskeho wobwoda. Do toho wotměštej so 29. junija w Šunowje (3:3 přećiwo sowjetskim wojakam z Kinsporka) a 1. julija we Worklecach (dobyće 3:2 mustwa A přećiwo mustwu B) přihotowanskej zetkani. W Budyšinje nastupichu slědowacy serbscy koparjo: z Ralbic Čóška, Krawc, Narćik, J. Nowak, Statnik a Šołta; z Hórkow Kawš, Lejnert a Pjetaš; z Chrósćic Dórnik a z Pančic-Kukowa P. Nowak. Serbska wubranka doby přez wrota Jurja Nowaka (tehdy hižo 34lětny), Pawoła Nowaka a Jana Dórnika zasłužbnje z 3:1. Feliks Statnik jědnatku njepřetwori. Před 60 lětami mějachmy potajkim prěnje hry serbskeje wubranki, hačrunjež přewjedźe so w lěće 1933 we Worklecach zetkanje wubranki A a B (mustwo B bě z 5:4 dobyło). Hakle 1959 dožiwichmy dalši wustup reprezentatiwneho serbskeho mustwa. Jan Macka w Chrósćicach ma dokładny přehlad wšěch hrow wot lěta 1956. Mikławš Krawc
Jan Krystof Ponich
póndźela, 04. julija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
Dźens před 275 lětami narodźi so pozdźiši měšnik, wučer a awtor Jan Krystof Ponich swójbje wowčerja na knježim dworje w Mučnicy (Mauschwitz) – Lubijski wokrjes. Nadarjeneho pachoła spěchowaše Ketličanski diakon Matej Šołta. Po wopyće Mišnjanskeje wjerchowskeje šule a studiju ewangelskeje teologije w Halle bě Ponich prědar w Delnim Wujězdźe. Wón přestupi ke katolskej wěrje, započa 1764 w Praze bohosłowstwo studować, po tym bě kapłan a prezes Serbskeho seminara. W čěskej stolicy zeznajomi so z katolskim rozswětlerstwom a spisa tam w jeho duchu rjad polemiskich pojednanjow. Hižo jako kapłan wuda 1772 swoju najwuznamnišu knihu wo „dobyću wěrnosće přez strózby rozum“, kotraž bu w Praze ćišćana. 1776 wuńdźe tohorunja w Praze jeho zběrka němskorěčnych kěrlušow. Štyrnaće lět bě Ponich profesor na Chomutovskim gymnaziju. Ze swójskimi pjenjezami wuchowa wón 1811 Praski Serbski seminar před insolwencu. 17. februara 1818 zemrě w Litoměřicach. Michał Hórnik wopisa 1875 jeho žiwjenje w Katolskim Posole. Manfred Laduš
150 lět krawna bitwa
pjatk, 01. julija 2016
spisane wot: Manfred Laduš
3. julija před 150 lětami wotmě so w Sadovje blisko Hradeca Králové rozsudna bitwa Němskeje wójny, kotruž doby Pruska přećiwo Rakuskej a Sakskej. Pruske wójsko překroči 23. junija 1866 z 221 000 wojakami rakuskočěsku hranicu ze směra Šleskeje, Hornjeje Łužicy a Pirny a postupowaše do sewjerneje a wuchodneje Čěskeje. Tam steještej rakuska sewjerna a sakska armeja z 225 000 bojownikami. 2. pruska armeja doby bitwje pola Náchoda a Trutnova. Z pjeć dalšich bitwow wuńdźechu Prusojo, kotřiž mějachu najmoderniše třělby a wójnsku techniku, jako dobyćerjo. Tak tež 29. junija z přewšo krawneje bitwy pola Jíčina. 3. julija nadběhowachu Prusojo pola Sadova rakusko-sakskich zwjazkarjow z třoch stron, a ći dyrbjachu nawječor z bitwišća do Hradeca Králové cofać. We wójnu rozsudźacej bitwje zhubichu Rakušenjo 42 000 padłych, zranjenych a zajatych wojakow, pruske wójsko 9 000 padłych a zranjenych. Tónle kónc tydźenja předstaji 10 000 akterow w historiskich uniformach a z brónjemi na bywšim bitwišću we wuchodnej Čěskej historiske wojowanje. Manfred Laduš
