Dyrbimy sej dowol zasłužić?
Lědma bywaja dny zaso dlěše a rjeńše, sej ludźo tójšto předewzaja. Štož w chłódnych měsacach móžno njebě, chcemy po móžnosći předewšěm w lěću nachwatać. Tola, štóž je po wječorach stajnje wuknihowany, tón je skerje wučerpany. A nětko su bórze prózdniny. Čas před tym je za swójby přidatnje zwjetša jara hektiski a połny terminow. W šuli dźěći hišće raz z połnej paru dźěłaja, tohorunja ma so do dowola hišće něšto zrjadować. Rozžohnowanske swjedźenje w pěstowarni. Planować, organizować, nakupować, kófry pakować – zasadnje je kóždy jednotliwy dypk rjany, tola přewjele naraz strowoće njetyje. Trochu stresa wšak derje čini, wón nas samo pohonja, tola to njeměł trajny staw być. Dyrbjeli tuž wuwaženy poměr mjez měrom a stresom docpěć a snano tež raz něčemu „ně“ prajić.
Wušparanja ze swójskej milinu
Sće sej minjene dny rjane lětnje wjedro z wjele słóncom prawje lubić dali? Ja so tak prawje přez nje wjeselić njemóžach, haj poprawom je mi při telko słóncu wutroba bolała. Přičina je solarna připrawa, kotruž mjeztym dobry měsac na třěše našeho domu mamy. Sym na tymle městnje hižo raz wo tym pisał, zo smy so za tajku připrawu rozsudźili. Mjeztym ju mamy – ale wužiwać ju njemóžemy, hačrunjež wona bjezporočnje funguje, kaž bě při prěnim pospyće widźeć. Čakamy mjenujcy na digitalny milinowy ličak, kiž na jednym boku zwěsća, kelko miliny ze syče bjerjemy a na tamnym boku kelko miliny ze solarnych platow do syče dawamy. Mjeztym wjacorych znaju, kotrymž so runje tak dźe.
Dalši problem je naš stary analogny milinowy ličak. Při prěnim tesće solarneje připrawy zwěsćichmy, zo so ličak wróćo wjerći, dokelž w nim žana zawěra zatwarjena njeje. To pak w Němskej dowolene njeje. Hewak móhł znajmjeńša swoju milinu w domje sam přetrjebać a tamny dźěl takrjec do syče darić. Ale ně, dyrbju dale čakać, připrawa na třěše je hasnjena a milinowy ličak so pěknje dale wjerći – doprědka wězo.
Trjebamy nowe towarstwo?
Zo su starši kmani, swoje, wosebje pak prawa swojich dźěći zakitować, njeje njewšědne a njeznate. Ně, zjawnosć tole wočakuje. Wona sej to samo žada. Přetož, što ma za eksistencu čłowjestwa wjetšu hódnotu hač to, zo so dźěći narodźa, kotrež su perspektiwa kóždeho naroda. K tomu słuša bjez prašenja starosć wo to, zo změja dźěći a młodostni optimalne kubłanje. A to nic jenož na přirodowědnym polu a w mjezynarodnje připóznatych rěčach, ale runje tak w tajkich wobłukach, kotrež region, w kotrymž bydla, wuznamjenja. W našej kónčinje je to serbšćina. Zdawa so přewšo dobre być, hdyž so nawodźa serbšćinu wuwučowacych kubłanišćow po tym maja, kóždemu dźěsću, kotrež to chce, serbsku rěč posrědkować. Z tym wotpowěduja woni prawniskim rjadowanjam w Sakskej. Zo maja starši za šulskich nowačkow wupjelnić wosebity formular z přećom, swojemu dźěsću tole zmóžnić, hdyž šula blisko bydlenja njeje, nimam za poćežowace.
Mamy hišće alternatiwu?
Bywša zwjazkowa kanclerka Angela Merkel je po swojim wotchadźe na wuměnk tójšto wuznamjenjenjow dóstała. Hakle njedawno spožčichu jej najwyši zasłužbowy rjad Němskeje „we wosebitym wuhotowanju“, najwyše móžne to počesćenje, kotrež Němska scyła ma.
Jako słyšach tele dny wuslědki najnowšeho woprašowanja mjez ludźimi, po kotrymž ma AfD po wšej Němskej mjeztym 18 procentow hłosow a je w Sakskej a Durinskej tuchwilu najsylniša politiska móc, bě mi jasne, zo je sej Merkel dalše myto zasłužiła: Wona je ze swojim atributom „bjezalternatiwnosće“ politiski stil w Němskej etablěrowała, kiž hač do dźensnišeho nałožuja. Nic naposledk je wona z nim załoženje AfD, Alternatiwy za Němsku, nastorčiła.
Mustry a pasle rěče a myslenja
Swjatki – swjatk maćeršćiny
„Kak tomu, zo kóždy z nas swoju maćeršćinu słyši – z erta cuzych ludźi z hinašej rěču?“ Tute spodźiwanje znajemy z biblije. Mjeztym su so swjatkowne jazyki Swjateho ducha w digitalnym awtomatizowanym přełožowanju zadomili. Rěč je duša krajiny – připućowarjo do Serbow běchu „Němcy“, dokelž běchu za Serbow němi, doniž njejsu Serbja w swojim zjawnym rumje womjelknyli. Porno druhim słowjanskim ludam njeje naše rozsudne přiznamjo dźensa hižo rěč, kotruž w kóždym kuće słyšiš, ale nałožki a drasty. Runje tohodla steji za Serbow mjez naprawami, kiž zwisuja ze změnu strukturow Łužicy, rewitalizacija rěče na prěnim městnje. Štóž pak chce hač do kónca 21. lětstotka zaso sto tysac serbowacych Serbow měć, njesmě na masu dźensnišich Łužičanow zabyć, kotřiž maja druhi konik hač ludowe spěwy a ludowe wuměłstwo. Serbske filmy, serbske romany, serbsku filozofisku kofejownju, serbske dźěłarnički wo temach wšědneho dnja, serbske stajne blida atd. – tež to chcedźa ludźo měć.
Bjeztekstilna runoprawosć
Je meja. Temperatura pospochi stupa a kupjele pod hołym njebjom sezonu zahajeja. Wóndano so přez wobsah zdźělenki Berlinskich zjawnych kupjelow (BBB) kopolach: „Wot lětušeho móža so žony respektiwnje wosoby ze žónsce čitanej hrudźu pola nas bjez wodźěća hornjeho ćěła kupać.“ Tuta powěsć mje hnydom dwójce iritěrowaše. Sprěnja: Štó prošu su „wosoby ze žónsce čitanej hrudźu“? Dyrbjach so najprjedy do wěcki zanurić a samo googlować, zo bych za tym přišoł, koho z tym měnja. Nětko wšak wěm: To su non-binarne, transgender abo dwusplažne wosoby. Byrnjež formulacija typiski zjaw zdźěla absurdno-komiskeje načasneje gender-diskusije była, widźu w tutym specifiskim adresaće wulki postup w našej towaršnosći. Runoprawosć mjeńšin abo towaršnostnych skupin runje mi jako Serbej na wutrobje leži, dokelž je bytostny wobstatk mojeje biografije. Tež tajke – po ličbje hustohdy wjetše skupiny hač my Serbja – maja w našej towaršnosći prawo na připóznaće.
Tež druhdźe pjenjezy trěbne
Wot spočatka měsaca twari wulki producent chipow Infineon w Drježdźanach nowu fabriku, hdźež ma raz tysac ludźi dźěłać. K zahajenju projekta we wobjimje pjeć miliardow eurow bě tam wulke činjenje, jako mjez druhim zwjazkowy kancler Olaf Scholz (SPD) přijědźe. Při sebi njeměješe wón jenož swoju narěč, ale symbolisce tež miliardu eurow spěchowanskich srědkow, z kotrymiž knježerstwo inwesticiju podpěra. Zo w Němskej za tajke a hinaše spěchowanja a inwesticije hoberske sumy nałožujemy, wěmy najpozdźišo wot toho časa, zo bě po započatku wójny w Ukrainje móhłrjec přez nóc sto miliardow eurow za wudawki za Zwjazkowu woboru na blidźe. Z tym mam runje tak swoje brjušebolenje kaž ze spěchowanjom za Infineon. Je woprawdźe trjeba, zo tajka swětłownja kaž Drježdźanske předewzaće telko pjenjez dóstanje? Přeličene na kóžde nowe dźěłowe městno, kotrež ma tam nastać, je to milion eurow. Za mój słód tule poměr mjez spěchowanjom a wunoškom njetrjechi.
Pomoc za staroh Frycu?
Ups, smy někoho zabyli? Tónle zaćišć je zwjazkowe knježerstwo minjeny nowember wubudźiło. Tam wuradźowachu wo financielnym wolóženju přetrjebarjow, kotřiž swoje tepjenje z wolijom, peletami abo běžitym płunom wobhospodarjeja. Do toho koncentrowachu so politikarjo předewšěm na kupcow płuna, kiž so z eksorbitantnymi płaćiznami bědźachu. Tola tež płaćizny za wolij, pelety a běžity płun su razantnje stupali. Potajkim bě skónčnje načasu, potrjechenych pjenježnje wolóžić. Wupłaćenje rjadować pak dyrbja zwjazkowe kraje same. Mjeztym zo je Berlinski senat spěšnje reagował, móža přetrjebarjo tepjenskeho wolija, peletow abo běžiteho płuna nětko skónčnje próstwy wo wupłaćenje krajam zapodać. Tola kedźbu, z toho profitować drje budźe jenož mały dźěl potrjechenych kupcow.
Čas starych muži nimo
Starši čitarjo dopominaja so zawěsće hišće na žorćik, kotryž sej ludźo za čas NDR powědachu: Znajeće dnjowy porjad posedźenja Centralneho komiteja komunistiskeje strony Sowjetskeho zwjazka? Prěni dypk: Pomocnicy přinjesu čłonow prezidija do žurle a – druhi dypk – zapinu jim słuchatka a aparaty k stabilizowanju wutroby. Jako třeći dypk dnjoweho porjada zaspěwaja wšitcy zhromadnje spěw „Młoda garda proletariata – to smy my“.
Ludźo so na tute wašnje ze swojim typiskim wuchodoněmskim humorom tomu smějachu, zo su čłonojo woneho mócneho politiskeho gremija w Moskwje wšitcy w zboha wysokej starobje. Tež politiscy funkcionarojo pola nas mějachu swoju lubu nuzu, nam rozkłasć, čehodla dyrbi tomu tak być. Druhdy argumentowachu, zo je to „starcowska mudrosć“, kotraž bě w časach tehdyšeje zymneje wójny mjez swětowymaj blokomaj pječa lěpša hač njepřemyslena chrobłosć młodych njenazhonitych politikarjow, kotraž wjedźe skerje do zahuby.
