Dźiwadźelił, pisał a molował
Někotre dopomnjenki
na Pawoła Kmjeća
składnostnje jeho 25. posmjertnin
Wčera (14. meje) bě tomu 25 lět, zo je we Worklečanskej chorowni njenadźicy zemrěł znaty Chróšćanski ludowy wuměłc a prócowar Pawoł Kmjeć, po Druhej swětowej wójnje wurjadny serbski dźiwadźelnik, režišer a spisowaćel. Nimo toho wón rjenje rysowaše a molowaše. Jemu zmóžni so po wójnje studij wuměłstwa w Praze. Strašneje chorosće dla pak njemóžeše dostudować, čehoždla so 1947 zaso do Łužicy nawróći.
Doma w Chrósćicach pilnje z lajskej dźiwadłowej skupinu zwučowaše. K najwšelakorišim składnosćam nazwučowa krótšu abo dlěšu dźiwadłowu hru, kotruž zwjetša sam spisa. Stajnje wotbłyšćowaše so w nich jeho nabožne zmyslenje a hłuboka zwjazanosć ze swojej narodnosću. Po tym zo bě Pawoł Kmjeć 1939 hižo w pasionskej hrě sobu skutkował, wón w 50tych lětach sam ze skupinu pasionsku hru předstaješe. Chróšćanska wosada tule tradiciju 1995 wožiwi.
Teoriju čłowjekej přiměriła
K rozžohnowanju z dr. Elku Černokožewej
Figura „Pegasa“ přewodźeše minjeny tydźeń sympozij k rožžohnowanju dr. Elki Černokožeweje ze Serbskeho instituta. Křidłaty kóń, na zemi runje tak doma kaž na njebju, a zdobom žona, kotraž do swěta trubi – rysowanka to Maje Nageloweje. Wona njezwobraznja jenož hybriditu jako hłownu temu konferency, ale tež žiwjenske hesło wjelelětneje wotrjadnicy empiriskeho kulturneho slědźenja/ludowědy: we wšelakich sferach skutkować, mjezy překročeć, zwjazać, štož zda so dźělene, njewuzamknyć, ale wotewrěć a wótře wo připóznaće diferency wojować. Na miłym nalětnim wječoru na zahrodźe Marianny Britze smy hišće raz Elku Černokožewu dožiwili jako kulturnu wědomostnicu, teoretikarku, wizionarku, rejwarku, mać, koleginu a přećelku.
Won, won do swěta (3)
Po tym zo běch w Marokku pobyła, pytach za dalšim přebytkom zwonka Łužicy. Mój nowy wukrajny cil měješe slědowacej dypkaj spjelnić: 1. rusce ma so tam rěčeć a 2. tak njeznaty a njewšědny kaž móžno być. Tadźikistan přeću najbóle wotpowědowaše. Tež hdy by staršimaj snadź hinak lubšo było, podach so sama do tohole kraja. Prajach sej: Pak to zmištruju abo nic, plana B njeje. Tak podach so zašłe lěto kónc awgusta na nimale tři a poł měsaca do Dušanbeja w Tadźikistanje.
Při schadźenju słónca w nowej, nachwilnej domiznje přizemich, zymski kabat woblečena, dokelž za njón městna w kófru njebě. Šofer mje při přijomnych 20°C na lětanišću wotewza. Na křižowanišću njedaloko centruma pozastachmoj, zo by wón moje bydlenje namakał. Na jednym boku rjany, nowy wysokodom z marmora a škleńcy, na tamnym starodawny, dodźeržany swětłomódry kompleks ze sowjetskeho časa. To druhe so jako moje nowe „doma“ wukopa. Lift njedźěłaše, tak zo dyrbješe šofer mój 30 kilogramow ćežki kófer hač do dwanateje etaže njesć, hdźež sej bydlenje z Němcomaj a Francozowku dźělich.
650 lět Jaseńca
„Štóž so ze stawiznami zaběra, tón lěpši dohlad do zašłosće ma.“ Z tymle wuprajenjom w pozadku počach za stawiznami Jaseńcy slědźić. Bórze dyrbjach nazhonić, zo je to jara wobćežny nadawk. Tola, štóž z wóčkom a wuchom kedźbuje, tomu so počasu to a tamne ze stawiznow swojeje wsy a domizny wujewi.
Lětsa swjećimy 650. róčnicu prěnjeho pisomneho naspomnjenja Jaseńcy. Wo wobsydlenju kraja před lěttysacami rěča jenož namakanki materielneje kultury. Wo Jaseńcy pak žórła njeeksistuja. Tuž njewěmy, hdy a kak je sydlišćo na blečku zemje, na kotrymž dźensa steji, nastało. Směmy pak z toho wuchadźeć, zo bydlachu w Jaseńcy hižo do lěta 1365 ludźo. Woni słušachu tehdy do Hodźijskeje wosady, po wutworjenju nowych wosadow pak wot 1365 do Njeswačanskeje. W tym zwisku bu mjeno Jaseńca jako Jesnicz prěni króć pisomnje naspomnjene. Wědomostnicy měnja, zo je mjeno wotwodźene wot „Sydlišćo při Jasenjowym lěsu“. Zawěsće je tehdy w tejle kónčinje wjele jasenjow – němsce Esche – rostło.
Čas reformacije
70 lět po kóncu Druheje swětoweje wójny – Dźěćace dožiwjenja ...
Lětsa je tomu 70 lět, zo je so Druha swětowa wójna skónčiła. Jako šulscy pacholjo přiběrajcy wójnu wědomje zapřijachmy. A nalěto 1945 jeje zahubu z poslednimi surowymi bitwami zaso w domiznje na swojej koži dožiwichmy. Wone podawki su so mnohim do pomjatka zaryli. Z łahodnym hesłom dopomnjenki pak kryja so přetrate strachi, ćerpjenja, smjerć a zrudoba.
Nowy wučer
W lěće 1942 přińdźe nowy wučer do Róžanta, Němc z Drježdźan. Chromy zepěraše so na kij, kajkiž něhdy „kundar“ mjenowachmy, pozdźišo „špocěrštok“. Jako šulerjo smy nazhonili, zo so tónle předmjet tež jako powučowanski (zo njebych prajił chłostanski) nastroj w šuli hodźeše. K swojej wšědnej šulskej kapje, tajkej Bayerskej z našitymi dubowymi łopjenami debjenej a z rohowymi kneflemi, měješe wučer Werner někajke napadne wojerske znamješko připinjene. Počasu so dopowěda, zo je to za wójnske zranjenje. Tohodla dźě so wón na kundar zepěraše.
