Hdyž strach a stysk pjero wodźitej
Napadnosće na swjedźenskim zarjadowanju k 100. posmjertnym narodninam Jurja Brězana na hrajnišću NSLDź na Budyskim hrodźe
„Jakož bě so čłowjek z čłowjekom stał, poklakny so na brjoze małeho jězora. Woda běše čista kaž ze žórła, nad njej ani wětřička. Jemu chcyše so pić, schili so – a so stróži.“ Z tutymi słowami zahaji Jurij Brězan swoju dźiwadłowu hru „Gen. Genesis. Nemesis“ (hra je w němskej rěči spisana). W zahajenskej scenje wujasnja Lucifer Krabatej, što zapřijeća woznamjenjeja, tež, što ma tale nemezis na sebi. Hdyž ju člowjestwo „zahe dosć spóznaje, wostanje wróćopuć wotewrjeny. Přepozdźe spóznata nemezis njeda wućeka z rěki žehliweje magmy.“ Přizamknjetej so dwě hodźinje hraća, napinaceho za aktiwnych na jewišću kaž tež za tych před jewišćom. Hra wobjednawa eksistencne prašenje, wot Brězana do sady zjimane, zo ma so dźensa čłowjestwo před čłowjestwom wuchować. Po poslednjej scenje sej prajach: Hišće njejsym wšo zrozumił, ale telko: Strach a stysk stej basnikej pjero wodźiłoj. W tym směrje, kaž so dźensa čłowjestwo wuwiwa, wjedźe puć do katastrofy.
Spisowaćelka Domanojc mandźelskimaj literarny pomnik stajiła – a ...
Prěni roman wo wotbagrowanym Rogowje wušoł
Domanojc mandźelskeju Ursulu a Wernera jara derje znaju. Staj to dwaj z tych něhdźe 320 němskich a serbskich wobydlerjow, kotřiž dyrbjachu 2003/2004 swoju wjes Rogow Janšojskeje wuhloweje jamy dla wopušćić. Wot lěta 1990 běchu Rogowčenjo, podpěrani tež wot Domowiny, ze wšitkimi mocami a móžnosćemi wo swoju wjes wojowali. Hač na Europske sudnistwo so woni wobroćichu. Jako Nowy Casnik smy jich z mnohimi přinoškami cyły čas přewodźeli a jim poboku byli.
Ursula a Werner Domanojc steještaj z Berndtom Siegertom a dalšimi na čole wobaranskeho boja. Wonaj běštaj poslednjej Rogowčanaj, kotrajž staj do hód 2005 swoju wjes wopušćiłoj. To bě hakle po tym, zo mějachu mjeztym druzy hižo w nowym Rogowje pola Baršća swój nowy dom natwarjeny. Domanojc žiwnosć w Rogowje – jeju korčma – steješe hižo wosrjedź wotbagrowanych domow a rozpadankow. Bager čakaše před jeju durjemi. Mandźelskaj staj so wobarałoj, njejstaj woteńć chcyłoj. Hakle sudnistwo dyrbješe rozsudźić, zo dyrbještaj dom a domiznu skónčnje spušćić.
„Přehladka zasłuža sej bohaty wopyt“
Serbskej tworjacej wuměłči w Kamjencu swoje twórby wustajatej
Kamjenski Muzej Zapadneje Łužicy je tež přihódna městnosć za wustajeńcu tworjaceho wuměłstwa. Wot 22. apryla hač do 6. junija su w elementariju muzeja mólby, grafiki a skulptury dweju serbskeju wuměłčow widźeć. Iris Brankačkowa a Sophie Natuškec pokazujetej pod hesłom „gespinste“ swoje twórby ze zańdźenych lět.
Wobě wuměłči matej, kóžda po swojim, wosebity poměr k wodźe. Iris Brankačkowa bydli na kromje Malešanskeje hatneje kónčiny, Sophie Natuškec we Wódrowym łuhu (Oderbruch). Njeje to jeničce bliskosć dožiwjenskeho wšědneho ruma, štož jej po puću zwobraznjenja wšědnosćow časa zwjazuje. Kamjenska wustajeńca je přewšo bohata na grafiki z jeju rukow. Zhromadnosće wučitaš pak tež w grafiskim rukopisu. Sophie Natuškec so předewšěm z liniju zwuraznja, zlutniwje zasadźenej w rysowance, mjeztym zo so Iris Brankačkowa ćim bóle jako grafikarka předstaja.
Moja generacija a tři swěty
Ja a moja krótko po Druhej swětowej wójnje rodźena generacija – my smy ludźo tak mjenowaneje moderny. Ale wotrostli smy móhłrjec hišće w předmodernych wobstejnosćach. Něhdyše wjesne, takrjec burske žiwjenje, smy hišće na swojej koži dožiwili. Mějachmy na wsy rjane a zajimawe dźěćatstwo. Tradicionalne žiwjenje, kajkež naši starši do wójny wjedźechu, je po wójnje něšto lět dale šło. Zakład wjesneho žiwjenja bě ratarstwo, a bur steješe we wjesnej hierarchiji cyle horjeka. Bur być njebě jenož powołanje, ale žiwjenski stil. Wón bě lěttysacy dołho praproducent a zežiwjer čłowjestwa. Burstwo bě zakładny princip wjesneje žiwjenskeje kultury a jeje zhromadnosće. Po wójnje su burja hišće po samsnych metodach dale dźěłali. Kóń abo kruwa ćehnješe zapřah abo płuh. Počasy mějachu cyle hinašu hódnotu. Wěmy, kak ćopły hnój abo čerstwa jucha smjerdźi, znajmjeńša akceptabelnišo hač dźensniše grawoćiwe folijowe sila.
Nowa publikacija Serbam wažnu rólu přicpěwa
Klětuša 500. róčnica Martina Lutheroweje reformacije so bliži a składnostnje toho wuńdźe tež tójšto publikacijow, kotrež so tutej wažnej tematice wěnuja. Lipšćanske ewangelske nakładnistwo wudawa k jubilejej brošurny serial „Městnosće reformacije“ wo něhdźe 60 regionach, kaž na přikład wo Wittenbergu, Torgauwje, Drježdźanach a Praze kaž tež wo Hornjej Łužicy. Wysokoformatny, 93stronski spis wo swědkach reformacije našeje domizny staj dr. Lars-Arne Dannenberg a dr. Matthias Donath wudałoj.
„Złožujo so na hłuboke nabožne přeswědčenje wuskutkowa reformacija zakładny přewrót cyrkwinskeho žiwjenja runje tak kaž w politice, kubłanju, wuměłstwje a we wšědnym dnju ludźi. Reformacija njebě narodna naležnosć. Tule w Hornjej Łužicy rozšěrješe so wona w 16. lětstotku runočasnje mjez Němcami a Serbami.“ Takle piše w předsłowje Bernd Lange, předsyda kulturneho konwenta Hornja Łužica-Delnja Šleska.
W Stróži a Lemišowje prócuja so dale wo serbskosć
Wuwiće lubi změnu na dobro wobydlerjow a hajenja tradicijow
Stróža a Lemišow, dwě wsy na kromje Budyskeho wokrjesa, tworještej hač do połstatych lět zašłeho lětstotka zhromadnu gmejnu ze Zuborničku. Po wosadźe pak běštej a stej dale dźělenej: Stróža přisłuša Bartskej, Lemišow Hućinjanskej ewangelskej wosadźe. Chodźachu dźě Lemišowscy šulerjo do lěta 1951 do Hućinjanskeje, Stróžanscy pak do šule w Stróži.
Stróža je w dokumentach prěni króć lěta 1331 naspomnjena, 1419 jako Wartau abo Strölau, 1719 jako Strotźa. Lemišow je prěni raz naspomnjeny wokoło 1400, w lěće 1545 jako Lemeschaw a 1800 jako Lemischow.
Dźensa ležitej wsy w biosferowym rezerwaće Hornjołužiska hola a haty. Po Lemišowje a Stróži njewjedźe jeno Serbska kolesowarska šćežka, ale tež Worjołowa a Žabjaca.
Hdyž Dynamo hraje, je swjaty dźeń
Poprawom je wšitko rozsudźene. Prěnje koparske mustwo Dynama Drježdźany postupi do 2. zwjazkoweje ligi. Hižo srjedź apryla su chowancy trenarja Uwe Neuhausa swój wulki zaměr docpěli. Minjene, poslednje hry mějachu tuž jenož hišće kosmetiski charakter. A tola sedźi tež jutře, při poslednjej partiji sezony 3. ligi, w Pančicach-Kukowje Monika Ryćerjowa w 13.45 hodź. doma před telewizorom a hru čorno-žołtych z wulkim zajimom sćěhuje. Najskerje njeje wona jenož jedyn z najwjetšich serbskich fanow mustwa, ale z 80 lětami snano tež sobu najstarši. A na jednej z lětušich hrow Dynama měješe wona cyle wosebite dožiwjenje.
Mejski nałožk swěru haja
Na mnohich wsach Hornjeje a srjedźneje Łužicy mejske pory lěta 2016 hižo postajene
Tak kaž je hižo wjele lětdźesatkow z tradiciju, tež lětsa znowa na mnohich wsach we Łužicy swěru nałožk mejemjetanja haja, znajmjeńša tam, hdźež su młodostni mejski štom tež porjadnje stražowali a njejsu sej jón podrězać dali. Hač w Pančicach-Kukowje, Radworju, Ćisku abo Blunju – wšudźe zwjazuja nałožk tež ze serbskej narodnej drastu. Wosebje zwjesela, zo maja w Blunju zaso dosć młodostnych, kotřiž nałožk – a za njón so holcy cyle samozrozumliwje serbsku narodnu drastu Wojerowskeje kónčiny woblěkaja – we wsy pěstuja. Hišće před něšto lětami běchu tam krótku přestawku zapołožić dyrbjeli, dokelž njebě dosć młodźiny.
Dale zwjesela, z kotrej samozrozumliwosću hižo ći najmjeńši nałožk haja a z kajkej wobstajnosću to činja. Tež w pěstowarnjach słuša tale mejska tradicija kruće do kóždolětneje terminoweje protyčki zarjadowanjow. A to je prawje tak!
Wulět do łužiskeho Hornjeho kraja
Po kraju po puću
Dźensa chcemy so ze swojej wuprawu podać do krajiny Hornjeje Łužicy z němskim mjenom Oberland. Pohibujemy so potajkim zwonka historiskich mjezow Serbow, ale tež tam storčimy na serbske slědy.
Wopušćimy Budyšin po Nowosólskej dróze, to rěka po B 96 do južneho směra. Jědźemy přez Bělšecy (Ebendörfel), Budestecy (Großpostwitz), Jiłocy (Eulowitz) a WWbohow (Halbendorf i. G.). Wbohow je poslednja historisce serbska wjes. Nětko dróha chětro stupa. Z lěweho boka strowi nas Běłobóh, derje spóznajomny na jeho běle so swěćacej wěži. Dźensa na njón njechamy, ale budźemy so potom hišće na njón dopominać. Dosćehnjemy znatu WWjerbježansku horu (Wurbiser Berg) z jeje strašnej S-křiwicu. Na wyšinje, hdźež so lěs kónči, mamy při jasnym wjedrje rjany wuhlad na sewjeročěske a Žitawske horiny. Přichodna wjes je Wopaka (Oppach), a tu chcemy chwilku pozastać.
Domjacy woheń
Jurij Łušćanski
So njepali njesapa
w kuchni w stwě
njejsu wjac kachle
woheń njewidźiš
njewidźiš nječuješ
sedleško
tež nic
zmij nima
wuhenja wjac
za nutř a dele a horje a won
wulka škoda
zo je chodojtypalenje
jeničke wob lěto
baseń z knihi „Čerwjeń brěškow“
