W tutej kolum­nje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezy­narodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich­ nazhonjenjach a do­žiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych­ mjeńšin.

Jedyn z avatarow prof. Winka nawróći so za čas koronapandemije (štó wě, kotra žołma to bě) do swojeho jendźelskorěč­neho kraja. Wón bě zakonsce nuzowany dźesać dnjow doma w karantenje wostać, přidatnje k testowanju do lěta kaž tež druhi a wosmy dźeń, wšo na swójske kóšty­. Karantenu su tak přepruwowali, zo je kóždy dźeń něchtó ze statneho za­rjada zawołał, a kóždy čas hrožeše tež překwapjacy wopyt. Prof. Wink so dźiwaše, zo jemu knježerstwo tak dowěrješe.

Hornjołužiska žiwjenska a swójbna pomoc swjeći 30. róčnicu wobstaća

Dołhož je wosebity dźeń za ludźi ze zbrašenjemi trěbny, z kotrymž mjezynarodnje kóžde lěto 3. decembra na połoženje zbrašenych čłowjekow pokazuja, njeje so inkluzija pozdatnje hišće poradźiła. Hesło tule rěka: zapřijimanje praktikować a chutnje brać, štož woznamjenja samsne prawa a samsne šansy za wšěch. Jednu móžnosć inkluzije skići Budyske towarstwo Hornjołužiska žiwjenska a swójbna pomoc.

Mjenowane towarstwo bu załožene, dokelž falowaše móžnosć, hladać dźěći ze zbrašenjom. W lěće 1991 je so 14 staršich – mjez nimi tež starši z dźěćimi bjez zbrašenja – zjednoćiło, zo bychu zhromadnje jako iniciatiwa wupuć namakali. Z iniciatiwy wuwi so towarstwo, kotrež měješe zaměr załožić pěstowarnju z hojensko-pedagogiskim konceptom. Po politiskim přewróće dyrbjachu so někotři powołansce znowa orientować, a tak je jim dalekubłanje w dźěle ze zbrašenymi dźěćimi perspektiwu skićiło.

Přihódna mała pensija w historiskim domje „trjenju“ při Budyskim Hłownym torhošću wabi na přenocowanje

Město Budyšin je znate za swoje jónkrótne stare město. Jeho srjedźišćo je Hłowne torhošćo, kotrež mjenuja tež „swjedźensku žurlu“ města. Bjezposrědnje blisko tajkeje bydlo wosebitu atmosferu do so srěbać tuž ­poprawom móžno njeje, abo? Tola, wšako chowa so w najwušej chěži, pod mjenom „trjenje“ ­znatej, pensija. Dwaj měšćanskej wohenjej je twarjenje, nastate wokoło lěta 1480, přežiwiło a stawizny ­lětstotki stareho ­města sobu dožiwiło. Tale ekskluziwna adresa je dobre wuchadźišćo, sej sprjewine město wotkryć.

Budyske Hłowne torhošćo je „swjedźenska žurla“ a wutroba města, po kotrymž wjedźechu wikowanske puće a hdźež so přez lětstotki wiki wotměwachu. Z historiskich žórłow tohorunja wuchadźa, zo běchu tam zasudźenych złóstnikow zjawnje wotprawjeli. Dale wot­měwachu so na naměsće před radnicu dźiwadłowe předstajenja. Jako radnica w lěće 1213 nasta, torhošćo prawdźepo­dobnje hižo wobsteješe.

Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy minjene lěta nimale ­pozabyli.

Jeno zrědka widźiš na pohladnicach wjesny wobraz, pokazowacy rjanosć zymy. Jednu tajku pak mamy ze Žičenja (Seitschen). Wjes ze swojimi něhdźe 200 wobydlerjemi bu 1974 do Hodźija zagmejnowana.

W lěće 1956 je Arnošt Černik w Žičenju hišće něhdźe pjećinu serbskorěnych wobydlerjow zličił. Porno tomu bě to 1880 po ličenju Arnošta Muki z cyłkownje 236 wobydlerjow 201 Serb – je 85 procentow. Tehdy bě naša maćeršćina za­wěsće wšudźe słyšeć. Zapisane wšak ni­hdźe njeje, zo tomu tak bě, jako so tam 1805 ludowy basnik Pětr Młónk narodźi. Wo nim pisa Marja Kubašec w Serbskim biografiskim słowniku 1969, zo „chodźeše syn roboćanskeho žiwnosćerja jenož z chwilemi do šule“. Wón słužeše pola burow, a 1821 kupi jemu nan mału roboćansku žiwnosć w susodnych Dźiwoćicach (Siebitz, gmejna Hodźij). Hakle 17lětneho jeho nan woženi, zo njeby do wojakow trjebał. Tři lěta pozdźišo pak jeho přiwšěm k tomu nućachu. Wosom lět słužeše Młónk w Drježdźanach. Na straži stejo wón hrónčkowaše.