Lube dźěći! Picujeće wy pilnje ptački? A kak wupada z tym, zo z pjerchotakami zhromadnje spěwaće? Přednjeseće jim snadź samo baseń? Někotre dźěći Chróšćanskeje zakładneje šule „Jurij Chěžka“ su na temu „Ptači kwas“ hrónčka a rymy napisali. K tomu su rysowali, štož jim do mysli přińdźe, hdyž na rjany zymski nałožk mysla. Nětko sće wy na rjedźe: čitać a potom ptačkam něšto rjane zbasnić abo zaspěwać. Milenka Rječcyna
Kóždy stup zawostaja stopy. Ze swojimi stupami zawostaja Měrana Cušcyna dawno hižo swoje slědy w serbskej literaturje. A tola kóždy nowy stup překwapja a zwjesela. Jeje najnowšim stopam móžemy w zběrce „Stop a stup“ slědować, kotruž je nazymu 2021 Ludowe nakładnistwo Domowina wudało. Podajmy so tuž na čitanje jeje stopow a na stupanje z jeje literarnymi myslemi.
Hižo jako młody wučer podawaše Jan Wjela 1842 basnje do prěnjeho lětnika Zejlerjoweje Tydźenskeje Nowiny. Za prěni serbski spěwanski swjedźeń 1845 zhudźbni Kocor jeho baseń „Dwě róžičce“. „W lěće 1847 běše Wjela z ‚Pójdančka‘ k wubudźenju a k polěpšenju wutroby za Serbow awtor prěnjeje serbskeje wuměłskeje prozy, kotrejž sćěhowachu hišće wósom dalšich“, čitamy w serbskej Wikipediji. „Na wšitkim polu je so spytał a hnydom z horšćemi podawał“, praji Mikławš Andricki k jeho 80ćinam.
Spisał je 100 powědančkow a 980 basniskich twórbow. Wupłaći wšak so přehladać tež to, štož njedósta so do wudaćow Jurja Młynka „Basnje a balady“ (1954) a „Wuběrk prozy“ (1956, znowa jako „Bitwa pola Budyšina“, 1971) a štož je zdźěla hišće w rukopisu. Z toho chcychmy tež Časnik, Železnica, Dokołak, Puzorne ličenje, Přeměnjeny swět, Wopaki swět a druhe Žorćiki čitać.
Z dalokowidom móžeš wodnjo a z wosebitym tajkim tež w nocy dosć daloko widźeć. Z lětadła a z nowšej wunamakanku trutom (Drohne) móžeš z wyšin wjele spóznać. Štóž tajki trut ma, pušći jón do powětra a móže jón wysoko a niže wjesć, zo by sej wothorjeka zbliska a zdaloka wšitko dokładnje wobhladać móhł.
Štóž tajki trut (hišće) nima a chcył sej na přikład stare město Budyšina wobhladać, ma k tomu hižo někotre lěta składnosć. Cyle blisko wothorjeka a wotboka móžeš sej model stareho města na Budyskim Hłownym torhošću při radnicy wobhladać. Model pak skići wjac hač jenož wobhladanje, dróhi a naměsta su z napisom woznamjenjene, samo dwurěčnje, němsce a serbsce. Pomjenowanjam su tež wšelake dypki přidate – to je pismo za špatnje widźacych a slepych, kotřiž z porstami tak mjenowane Braillowe pismo čitaja.
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Loni w decembrje rozmyslowaše knjeni prof. Wink wo sćerpliwosći a wutrajnosći, kotrejž staršej trjebataj, chcetaj-li swoje dźěći dwurěčnje wotrosć dać. To so sta, dokelž je prof. Wink ze swojej 18 měsacow starej wnučku francosce rěčała, zo by so na francoske zwuki zwučiła.
Wjele twarskich knjezow wuzwola sej swój dom w katalogu twarskich předewzaćow. Štóž pak rozsudźa so za indiwiduelne rozrisanja, při čimž móže swójske přeća zwoprawdźić, tón bjerje za to architekta, kiž za njeho dom po potrjebje a žiwjenskim stilu planuje a jeho při zwoprawdźenju poradźuje. Architekta maš sej wědomje wuzwolić, dokelž twarski stil bywšich projektow kaž tež nazhonjenja wažnu rólu hraja. Kóždy nowotwar dźě spožča ći wěsty a předewšěm wědomy wid na přichod. Wšako tworiš sej z domom/bydlenjom jewišćo za swoje žiwjenje. Ćim wažnišo tuž je dokładnje planować a rozestajeć so z prašenjom kaž: Kak předstajam sej swoje žiwjenje a kak móže je „moje doma“ wupjelnić. Architekća, kaž staj to Marko Dźisławk z Dobrošic a Hilža Mittagowa z Róžanta, njemóža do kristaloweje kule hladać a nam přichod wěšćić. Z projektow pak wujewjeja so wěste trendy w architekturje, kotrež nam wonaj tule wopisujetaj.
Hody a přechod do noweho lěta su nimo. Mnozy su tele dny zaso za to wužiwali, zo bychu za sebje wotpohlady sformulowali, što chcedźa w nowym lěće hinak činić, abo zo bychu zhladowali na minjene dwanaće měsacow a z postrownej pohladnicu abo z rjanym fotom lubych, znatych, kolegow abo wobchodniskich partnerow na sebje dopomnili a so jim dźakowali.
Štož ludźo dźensa zwjetša digitalnje činja, bě a je někotrejžkuli a někotremužkuli přiležnosć, to cyle zwučene z nowolětnej kartu a wosebitym, wosobinsce trěbnym njejapkim fotom sposrědkować. Za to přeslědźeja swoje elektroniske archiwy a wukramosćeja wěcy – přewšo wurjadne, originelne a powjetšenjahódne.
Wobydlerjo wsy nad rěčku Struga a z wokoliny spěwaja rady ludowu pěseń: „Slěpe, to jo rjana wjeska,
tu ja zabyć njemogu.“