Krajina w Ukrainje je podobna łužiskej
Neonila, Nadyja, Mychailo, Olena a Jaroslaw chcedźa so zaso do Ukrainy nawróćić – hdy, to dotal njewědźa
Po wšej Łužicy je tuchwilne połoženje w Ukrainje wulku zwólniwosć pomhać wuwabiła. Tež w Serbach su mnohe swójby, kotrež su z Ukrainy do Němskeje ćeknjenym, předewšěm žonam, dźěćom a młodostnym schow poskićili. Wone bydla nětko w Šunowje, Haslowje, Boranecach, Wotrowje, Smjerdźacej, Lejnje, Kulowje, zo bychmy jenož někotre mjenowali. Tež w Radworju přebywaja mjeztym hižo dlěje hač měsac ćěkancy we wjacorych serbskich swójbach. Prěnje kroki integracije su hižo sčinjene. Znajmjeńša to začuwaš, hdyž słyšiš pola Nukec čiłu bjesadu. Spočatnje sedźa na konopeju před šěrokim woknom z widom na sportnišćo wowka Neonila Šabanowa, jeje dźowka Nadyja Šabanowa a syn Nadyje Mychailo Petrenko. Pozdźišo přidružitaj so hišće dźowka Olena Petrenko a kuzenk młodostneju Jaroslaw Baranov. Někajke wobmyslenja, z redaktorku bjesadować, woni nimaja. Nawopak, wotewru mi swoju wutrobu a powědaja wo tym, što su dožiwili, što jim pobrachuje a što sej do přichoda přeja.
Wědźa, zo Serbja su
Hody, hody, doprovody – jutrowne nałožki w Čěskej
Nalětni swjedźeń pochadźa ze starych wobrjadow pohanskich prjedownikow
Jutrowne swjate dny symbolizuja kónc zymneho počasa a započatk nalěća. Runje tak kaž hody maja tež jutry swój pochad w starodawnych ritusach našich pohanskich prjedownikow.
Stari Słowjenjo hołdowachu na spočatku ćoplišeje periody lěta swojemu Bohu płódnosće Jarilo, kiž ma w słowje jaro (nalěćo) swoje krute městno w čěskim słowoskładźe. Mandźelski zwjazk mjez Jarilom a jeho sotru Maru, kotraž symbolizuje tohorunja płódnosć zdobom pak tež smjerć, rozputuje w starosłowjanskej mytologiji kóžde lěto znowa młódnu móc nalěća.
Z pokřesćanšćenjom Słowjanow pozhubjowaše so wjele nałožkow našich prawótcow, někotre pak su so hač do dźensnišeho časa mjez Čechami wobchowali.
50. raz z křižerjom być ma za wosebity dar
Jutrowničku 1972, bě to 2. apryla a wot ranja přez cyły dźeń bě zymne a pancate wjedro, je w Ralbičanskim křižerskim procesionje młody pachoł sobu jěchał, kotryž z mócnym hłosom jutrowne kěrluše zanošowaše. Křižer ze zelenym wěnčkom bě 14lětny Koslowčan Jurij Lebza, kotryž jěchaše w porje z nazhonitym křižerjom, ze swojim nanom. Tehdy bě widźeć, zo ma młodźenc ke konjej dobry poćah a wě z nim wobchadźeć. Sam wo sebi praji, zo bu jemu křižerstwo „do kolebki połožene“. Hižo jeho dźěd je poselstwo zrowastanjenja do Kulowa njesł. Wot njeho ma tež hišće křižerske knižki z lěta 1930, kotrež sej jako drohoćinku chowa. Daloki puć křižerjow do Kulowa wšak bě Jurjej derje znaty. Runja druhim je jako šulski hólčec stajnje křižerjam napřećo šoł a z 13 lětami je jich po wužohnowanju w Ralbicach hač do Kulowa přewodźał. Za dźěći bě to stajnje rjane dožiwjenje, hdyž smědźachu so druhdy zwonka wjeski na konja sydnyć.
Dźiwadłowi akcionarojo něhdy a dźensa
Jubilej profesionalneho jewišćoweho wuměłstwa w Budyšinje dowola zajimawe dohlady do skerje njeznatych stawiznow
Lěto 1796 woznamjenja za Budyšin do dźensnišeho sahacu cezuru. Tehdy mjenujcy załožichu w měsće prěnje stajne dźiwadło z krutym swójskim hrajerskim ansamblom. Byrnjež so jewišćowe wuměłstwo w stolicy Hornjeje Łužicy tež hižo do toho w rozdźělnych formach a na wšelakorych hrajnišćach pěstowało – prěnje naspomnjene tudyše předstajenje dramatiki wotmě so 1413 –, hodźał so tónle měznik jako kolebka konstantneje tradicije wopisować, wjercholaca w instituciji, kotraž je dźensa jenička bikulturna, trojorěčna a profesionelna swojeho razu w Němskej: Němsko-Serbske ludowe dźiwadło. Spočatnje mjenowana lětoličba bě zamołwitym domu přičina, jubilej z wosebitym gala-programom woswjećić.
Jubilejna inscenacija na historiskim fundamenće
Myto za najrjeńše konje
Lubina Hajduk-Veljkovićowa
Milenka wotstaji swoje koleso na Jurkec jěchanskim dworje. Běše jutrownu sobotu, a na dworje mjerwješe so z holcami a konjemi. Běše to kaž wubědźowanje, štó swojeho konja najlěpje šćětkuje.
„Rjenje, zo sy přijěła“, postrowi ju Borbora. „Wozmješ sej Fliku?“
Milenka dźěše do konjenca a postrowi šěru kobłu. Ta zaporsknje a pyta w Milencenych zakach za morchejemi.
„Pytaš jutrowne jejka?“, směješe so Milenka a dowjedźe ju won na dwór. Přiwjaza Fliku za žerdź blisko Anje a Paule, na kotrymajž wona tu pola Borbory stajnje jěchaše. Wza šćětku a karteču a poča Fliku woměrje šćětkować.
„Sym wćipna, štó z nas dóstanje jutrowne myto“, rjekny Paula.
Borbora jako wobsedźerka konjaceho dwora bě sej lětsa něšto nowe přemysliła. Bě wot křižerjow něšto pjenjez za přihotowanje a pyšenje konjow zběrała a myto kupiła.
„Njewěmy ani, što to je“, praji Milenka.
„Zawěsće ma něšto z konjemi činić“, rozmyslowaše Anja. Wona česaše Belline běłe hriwy a kładźeše je w małych cybach pódla so.
Hač šumjele, brunače abo tež čornaki – konje su k jutram ...
Hač šumjele, brunače abo tež čornaki – konje su k jutram njeparujomne, wšako maja zwěrjata hłowny podźěl na tym, zo móžemy křižerske procesiony přewjesć. Tež Dźěćiznak so jara za štyrinohače hori. Tuž je so z konjemi bliže zaběrał, štož chce wam w jutrownym wudaću trochu spřistupnić.
Wjele wjesela při čitanju a hódanju přeje wam Dźěćiznak!
K W I S
prawe wotmołwy:
30 do 70 litrow, dźewjeć kilogramow,
70 km/h, hač do 16 hodźin
Jelizo so ze zwěrjatami zaběramy, móžemy sej wjele zajimaweho wotkryć. To płaći tež za konja. Sće tole hižo wědźeli?
Kelko litrow wody kóń wob dźeń trjeba?
20 do 30 litrow
100 do 120 litrow
30 do 70 litrow
Kelko syna kóń wob dźeń žerje?
20 kilogramow
jedyn kilo
dźewjeć kilogramow
Kak spěšnje zamóže kóń běhać?
40 km/h
70 km/h
95 km/h
Kelko hodźinow kóń wob dźeń žerje?
wosom hodźin
dwanaće hodźin
hač do 16 hodźin
„Z wotewrjenej wutrobu čitać“
Stare a zdobom nowe zynki jako wuslědk třidnjowskeje dźěłarnički za tradicionalnu serbsku folkloru
„Najwjetša tragedija je, zo mamy tajki bohaty skład zapiskow hudźby, kotraž pak so lědma praktikuje.“ To bě wotmołwa Tomasza Nawki na prašenje Macieja Rychłeho, što je to najlěpše na serbskej kulturje, kaž pólski etnologa, muzikologa a multiinstrumentalist we wobłuku prezentacije wuslědkow dźěłarnički „LAB 1 – Laboratorij za tradicionalnu serbsku hudźbu“ minjenu njedźelu na žurli Budyskeho Kamjentneho domu anekdotisce přeradźi. Wotpowědna rozmołwa, kotruž běštaj před wjace hač 15 lětami wjedłoj, hodźi so z dźensnišeho wida jako kolebka nětko předstajeneho projekta wopisować. Wšako wuwichu z dźěłarničku dohromady pjeć kruchow na zakładźe „Kraloweje huslerskeje knihi“, drje najstaršeje (zdźeržaneje) zběrki serbskich melodijow a rejow, wudateje něhdy mjez lětomaj 1780 a 1790. „Zajimawe je, zo mjenuja w njej zapisane štučki hižo tehdy ‚stare‘. Kniha je njesměrnje drohotne žórło.
Po wokołopuću so tola z ratarjom stał
Maćij Čórlich ze Sulšec sej něšto zwaži a smě wot 1. meje swoje wudźěłki jako ekologiske plahowane předawać
Maćij Čórlich so za ratarjenje hori a tola je so prěnjotnje za druhi powołanski směr rozsudźił. Po swojim puću kročić a so wupytować je jemu wažne. Nihdy přepozdźe njeje so na něšto nowe zwažić. Po tym zo je w lěće 2000 tola ratarski zawod staršeju přewzał, póńdźe nětko samo hišće kročel dale. Wot 1. meje smě wón swoje wudźěłki jako ekologiske plahowane předawać.
Muž čerstweho, kritiskeho rozuma
K 90ćinam prof. dr. Helmuta Faski, wučerja, wědomostnika a załoženskeho direktora Serbskeho instituta
Něhdy bě w Serbach z dobrym narodnym wašnjom, zo serbscy wědomostnicy tež w serbskim ludowym hibanju narodnopolitisce skutkowachu, tak podmurjujo zasadu: To jedne so poprawom wot tamneho dźělić njeda, poprawom nic.
Dźensa swjeći w Komorowje pola Rakec muž 90. narodniny, kotryž je sam legendarna postawa bjezposrědnjeho powójnskeho a pozdźišo NDRskeho wuwića. Sta so z profilowanym serbskim wědomostnikom a bu angažowany Serb w narodnej organizaciji: prof. dr. Helmut Faska. Po towaršnostnym přewróće sta so z direktorom Instituta za serbski ludospyt, takrjec, dźiwajo na tehdyše šmjatańcy w serbskim žiwjenju, wuchowar tuteje unikatneje wědomostneje institucije. Do toho bě so njedźiwajcy powołanskeho poćežowanja jako župan Budyskeje župy wot 1982 hač do 1990 za serbske zajimy w towaršnosći zasadźował.
