Skónčnjeprózdniny!
Hódanski kućik
Tu móžeće hišće raz
swoje mozy napinać!
Hladaj wodorunje,
padorunje, diagonalnje
abo tež wotzady doprědka!
Lěto w horćeso spěšnje minyło
Wjele narodninskich fejtow šulerjo stajnje we Worklečanskim horće
swjeća. Wo tym sće hdys a hdys hižo w Dźěćiznaku čitali. Tomu bě tež
minjeny tydźeń tak. To bě pak tónraz kombinacija mjez narodninami
a wotzamknjenjom lěta w horće. Ideja bě, so pod hołym njebjom zabawjeć. Tak
móžachu so dźěći mjez druhim w twarjenju najwyšeje wěže z klockow wubě-
dźować, sej pisany balon namolować, rejować a hry hrać. Najwjetše wjeselo pak
bě twar swójskeho hata, kiž měješe samo manuelny wodopad. Přejemy wšitkim
dźěćom, staršim, wučerjam kaž tež kubłarjam a kubłarkam wočerstwjacy lěćny
dowol z rjanymi wokomikami z njezapomnitymi zaćišćemi. Dajće sej lubić!
W mjenje Worklečanskeho horta Bernadett Lanzyna
Wojerowske platowe twary w NDRskim času žiwjenjahódny socialny rum ...
Grit Lemke wěnuje so w knize „Kinder von Hoy – Freiheit, Glück und Terror“, wušła 2020 w nakładnistwje Suhrkamp, temje, kotruž tuchwilnje we wědomosći kaž tež w towarstwje diskutuja – bydlenje w platowym twarje a z tym zwjazane formy žiwjenja. We Łužicy při tym wězo hnydom na Wojerecy mysliš – a to hustodosć jako kontrast k žiwjenju na wjeskach na jednej stronje a k tysaclětnym stawiznam Budyšina na tamnej stronje. Tež w literaturje NDR bu platowy twar kritizowany, tak na přikład ze strony Brigitty Reimann w romanje Franziska Linkerhand (1974), kotryž jedna wo młodej architektce, kiž njemóže swój ideal žiwjenja w měsće při twarskim dźěle w Nowym Měsće zwoprawdźić. Ryzy negatiwny diskurs wo platowych sydlišćach so tuchwilnje wobohaći wo diferencowane perspektiwy, kotrež so w knihach na přikład wot Philippa Meusera (Die Ästhetik der Platte. Wohnungsbau in der Sowjetunion zwischen Stalin und Glasnost. Berlin 2015) abo Steffena Mauwa (Lütten Klein. Leben in der ostdeutschen Transformationsgesellschaft. Berlin 2019) wopisuja.
Stara so na jewišću wo subwersiwne elementy
Jan Mikan zhladuje na dołhu a wuspěšnu karjeru jako dźiwadźelnik, kotruž njebudźe přezahe zakónčić
Skok wróćo do lěta 1973 njeje ćežki. Tón poradźi so ze spodźiwnje blond barbjenej periku, „Präsent 20“-kapu a cholowami z wužehlenymi fałdami. A hižo je sobudźěłaćer firmy „Horch a Guck“, kotrehož Jan Mikan w inscenaciji lětušeho lětnjeho dźiwadła „Sherlock Holmes a Budyska bestija“ sćělesnja, hotowy. W swojej róli mjenuje so „cyle njenapadnje“ Meier. Wopytowarjo hry – tak dźiwadźelnik – měli sami wo tym rozmyslować, kotru rólu bě stasi před 50 lětami w Němskej demokratiskej republice hrała. Zhromadnje z Holmesom zestaja wón w běhu předstajenja puzzle, kotryž skići na kóncu cyłotny wobraz. „Wjetšina publikuma je srjedźneje staroby“, tak Mikan, „je w NDR socializowany a znaje atmosferu hišće ze swojeho dožiwjenja. Młódši pak a tež ći, kotřiž su w ‚starych‘ zwjazkowych krajach wotrostli, maja so tróšku ćešo ze skutkowanjom sobudźěłaćerjow něhdyšeho MfS.“ Tola wšitke starobne skupiny wjesela so nad evergreenami rockoweje hudźby NDR, kotruž na jewišću live hraja.
Znowa čitała ... rjad „Bajka“
W serbskej literaturje chowaja so mnohe drohoćinki, na kotrež znowa skedźbnić je trjeba, zo njebychu so pozabyli. Wotpowědne impulsy chce awtorka serbskim čitarjam a čitarkam z nowym rjadom „Znowa čitała“ dawać.
Před wjace hač štyrceći lětami wuńdźe w Ludowym nakładnistwje Domowina prěnja kniha noweho rjadu „Bajka“. W jednotliwych wudaćach je hač do lěta 1991 dwaceći serbskich bajkow wušło, zasopowědane wot serbskich awtorow a dweju awtorkow, Hańže Bjeńšoweje a Angele Stachoweje. Kóžda kniha je w hornjoserbskej, delnjoserbskej a němskej rěči w nimale kwadratiskim formaće wušła a měješe 24 stronow. Bohate barbne ilustracije je pyšachu, rysowane wot renoměrowanych, wuběrnych ilustratorow.
„Serbscy wuměłcy – Serbja we wuměłstwje“
Na wopyće we „Łužiskej galeriji wuměłstwa“ w Choćebuzu
Dźěchmy za hudźbu, kotruž zezady domu zasłyšachmy. Na dworje pod štomami běchu wysoke blida nastajane. Skupina Kula Bula a darmotne napoje za woknom ludźi přićahowachu. Pomału so dwór pjelnješe, znaći so mjez sobu witachu. „Ja jědu z kolesom“ a dalše znate serbske šlagry, swingowe a tangowe rytmy naladu přisporjachu. Z wotewrjenja wustajeńcy wuwiwaše so poněčim lóštny ludowy swjedźeń. Wuměłska scena Choćebuza, ke kotrejž tež Serbja słušeja, a dalši zajimcy z Delnjeje kaž tež Hornjeje Łužicy sćěhowachu zabawnym zynkam a witanskim myslam Christiny Klimoweje. Wšako běchu tež z jeje institucije, Serbskeho muzeja w Choćebuzu, wobrazy do tuteje, mjeztym 5. wosebiteje wustajeńcy zapřijate. Wjetšina mólbow, rysowankow a plastikow nahladneho cyłka pochadźa ze zběrki priwatneho zběraćela z Choćebuza abo ze swójstwa někotrych wuměłcow samych. Wustajeńca „zwobraznja kompleksny pohlad na Serbow a jich žiwjenski rum, hordosć na to serbske a pytanje za swójskimi korjenjemi“, wuzběhny Klimowa z wutrobitej zahorjenosću.
Profesor Wink a ilegalni palencarjo
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Na swojim puću naš skromny profesor mnohich slědźerjow nadeńdźe. Njedawno zetka so wón ze skupinu ludowědnikow, kotřiž z wulkim a chutnym angažementom tradicionalne ilegalne palenje palenca přeslědźichu. Pólska je kraj z jara rjanymi tradicijemi na tymle polu, byrnjež so wě dowolene njebyli. Profesor Wink je wědomostnik z wobšěrnym horicontom a wotewrjenym duchom, čehoždla so wón rozsudźi, so na přepytowanju wobdźělić. Nastajichu so tuž zhromadnje na puć. Po planje namakachu so Wink a čłonojo teama do pralěsa Białowieża – wulki to lěs na mjezy k Běłoruskej.
Dyrbiš wědźeć, zo je tónle lěs dźensa zakazane pasmo. Pólske knježerstwo je teren zawrěło, wulkeje ličby ćěkańcow dla, kiž spytaja pólsko-běłorusku mjezu překročić. Jedna z konsekwencow tohole rozsuda je, zo někotři domoródni hižo žane dochody z turizma nimaja.
Njezapomnity turněr
Emocije, zhromadnosć, mnohotnosć – europeada 2022
„Together unique“ – „zhromadnje jónkrótni“ abo kaž domoródni Słowjenjo praja „skupaj enkratni“, to bě hesło lětušeje europeady – koparskich mišterstwow awtochtonych narodnych mjeńšinow Europy w Korutanskej, na kotrychž wobdźělichu so cyłkownje 19 muskich cyłkow a štyri žónske mustwa. Serbske mustwo pod nawodom trenarjow Franka Ričela a Svena Ballacka nastupi na lětušej europeadźe prěni króć z hornjo- a delnjoserbskimi koparjemi. Na kóncu wubědźichu sej Serbja wokoło kapitana Dennyja Krala trěće městno. Jako dźěl našeho teama njewidźu wuspěchi jenož na sportowej stronje, ale tež cyle jasnje w sylnišim wědomju. Tak praji mi mjez druhim jedyn z delnjoserbskich koparjow po poslednjej hrě: „Dotal njemějach žane prawe začuće wo tym, što rěka serbske korjenje měć. Jako pytnych kelko podpěry fanow z domizny a tu na městnje mamy, kelko wjesela to wobradźa, być dźěl serbskeho mustwa, sym cyle nowe impulsy wo našej kulturje a rěči dóstał.
Woprawdźitosć sposrědkować
Prózdninske kwartěry we Łužiskej jězorinje online dokładnje předstajeja
Słónco, woda, dowol. Wone tři słowa su charakteristiske za najrjeńši čas w lěće. Někotryžkuli je snano wjele lět na Baltiske morjo myslił, tamna na kupu abo přibrjóh w Srjedźnym morju, Atlantiku abo druhdźe na swěće. Nic naposledk skići Łužiska jězorina ludźom mjeztym přitulne městna a přijomne kwartěry, zo bychu so wočerstwjeli a tutu typisku atmosferu dožiwili.
