Stawizny jako„dźiwadło swěta“ předstajene
Panorama Wernera Tübki w durinskim Bad Frankenhausenje wo Němskej burskej wójnje
Z aktualnych přičin je snano tón abo tamny lětsa runja dopisowarjej tohole přinoška swój planowany dowol we wukraju cofnył. Ćim bóle wabja w tukraju kónčiny w relatiwnej bliskosći. Jedyn tajki wjele lubjacy cil tule předstajimy.
Durinske městačko Bad Frankenhausen leži něhdźe 70 kilometrow sewjernje Weimara na južnej kromje Kyffhäuserskich horin. Porno južnej Durinskej leža tule mjez horami šěroke doły, a na wapnowc kaž tež šćěpjel bohata póda zemju wohrěwa, tak zo zdawatej so wegetacija a klima krajiny na lětnich dnjach samo trochu mediteranej być.
Budyski Mikławšk
Benedikt Dyrlich
Wot měsačka so njedaj zawjesć
Chce jenož zo by sutał
Do wupalenych hwězdow
Łójił ćmu do měchow hłowy
Wohladaj so žedźbow maznych
Dźi z puća wětrec hólcam
Přez rozwalinu hwizdajo na dźeń
Snowaja złósć a wichor wójny
Wostań swěrny sebi
Dźerž so zbytka jasnosće
A skutka krutych rjapow
(2006)
„Zmužita, sebjewědoma, mudra a pilna Serbowka“
Lawdacija na lawreatku Myta Zejlerja 2020 Chrystu Meškankowu
Dźens tydźenja bu Chrysta Meškankowa w Kamjenskim sakralnym muzeju, Haninej cyrkwi, z Mytom Zejlerja, wuznamjenjenjom za serbsku rěč, počesćena. Dokumentujemy tule lawdaciju bywšeje direktorki Serbskeho gymnazija Budyšin Rejzy Šěnoweje.
Jednoho ranja słyšachmoj z mužom w serbskim rozhłosu rozsud jury Myta Zejlerja, zo počesća lětsa Chrystu Meškankowu z mytom za serbsku rěč, z Mytom Zejlerja. Zo počesća ju za wobstajne a přikładne tworjenje w nałožowanju a wuwiwanju serbskeje rěče a kultury, za jeje žiwjenski skutk.
Wjele zboža, luba Chrysta, ći dźensa hišće raz z cyłeje wutroby přeju.
Słowje, kotrejž sebi prajimy na narodninach, do noweho lěta abo młodemu čłowjekej, kiž so hotuje na nowy wotrězk žiwjenja, słušatej dźensa tebi.
Z KAMERU PO CYŁEJ ŁUŽICY A DO SWĚTA 3. dźěl
Pod nadpismom „Z kameru po Łužicy a do swěta won“ wěnuje so w nowej seriji Serbskich Nowin filmowc
dr. Toni Bruk stawiznam serbskeho filma. Mjez druhim rozprawja wón w swojich wuwjedźenjach wo wosebitosćach a njewšědnosćach před a za kameru kaž tež wo wuwiću serbskeho filma hač do přitomnosće.
Hdys a hdys schadźowaše so we Łužicy přirada za serbsku kulturu pod předsydstwom statneho sekretara ministerstwa za kulturu NDR. Tam dóstach srjedź lěta 1979 wopismo, zo sym wot 1. julija sem nawoda Serbskeje filmoweje skupiny DEFA a zo mam nadawk, wutworić hač do kónca lěta dźěłakmanu produkcisku skupinu za Serbski film. Dokelž njemějach hač na někotre ideje ani fenka ani dźěłowe zrěčenje w zaku, započach pytać skromny domicil za pjeć sobudźěłacerjow w Budyšinje. Hačrunjež wjednistwo SLA protestowaše, je ministerstwo postajiło, zo dóstanje filmowa skupina dźesać kwadratnych metrow (!) w domje nad „Wjelbikom“. Nochcu naličić wulke a małe ćeže, ale běchmy kónc septembra 1979 zarjadowani.
Pohlad na načasne stawizny
W swojimaj knihomaj „Lěto wjesneho hólca“ (1981) a „Młode lěta wjesneho hólca“ (1986) wopisuje Pawoł Grojlich (1908–1992) dožiwjenja z dźěćatstwa a swój žiwjenski puć wot młodostneho k dorosćenemu. W „Lěće wjesneho hólca“ twori běh lěta za roboćanskeho hólčeca w Njechornju powědanski łuk ze wšelakimi epizodami w jednotliwych měsacach. Tak zbliža nam kónčinu wokoło Njechornja, Wósporka, Běłeje Hory z wuběžkami hač do Barta a Bukec – cyły region wuchodneho Budyšina, kotryž měješe tehdom wjele sylniši serbski raz. Swět swojeho dźěćatstwa pokazuje nam Grojlich z wjele humorom, při tym pak přeco jasnje na towaršnostne njerunosće, wosebje na połoženje swójbnych skedźbnja. Čitar pytnje, zo wěste ranjenja a nazhonjenja nuzy tež hišće staršeho awtora wobwliwuja. Swoje z předswědčenjom doprědkarske a lěwicarske nastajenje Grojlich nihdźe njezataja. Ilustracije a wonkowny wobraz wobeju knihow rysował je něšto lět starši přećel Měrćin Nowak-Njechorński, přez kotrehož so Grojlich z młodoserbskim hibanjom zeznajomi a sta so, indirektnje, z wučomnikom „Korlu“ w Smolerjec ćišćerni.
Slěborne kłoki
Sakska krajna wustajeńca w Zwickauwje zhladuje na 500 lět industrijneje kultury
Šikwane awta steja w Zwickauwje. Štóž lubuje oldtimery a spěšne jězdźidła, njech na kóždy pad tamniši Augusta Horchowy muzej wopyta. Tam maja wobłuk za wubědźowanski sport z małym kinom a z pokazku na stawizny „slěbornych kłokow“, kaž je tule mjenuja. Prědku spěšne awta wobswětleja, za nimi widźiš filmy z wubědźowanjow z 1930tych lět. Pjeć lět su „slěborne kłoki“ z Zwickauwa motorowy sport rozsudnje sobu postajeli, kaž słyšu. Prěnje scyła w Zwickauwje twarjene awto pak runje tak imponuje. Model Horch ze sylnosću 14 do 17 PS, kupej z lěta 1904 steji hnydom při zachodźe muzeja. Njeličomne oldtimery slěduja, kaž wohnjowoborne jězdźidło z lěta 1927, Audi-kabriolej z lěta 1934 a sportowe motorske DKW. Samo do dźěłarnje Augusta Horcha móžeš hladać. Zwickau ma dźě wjelelětnu awtowu tradiciju. Tu su Trabant twarili a tu dale awta produkuja, dźensa VWje. A nětko je Augusta Horchowy muzej jedne stejnišćo sakskeje krajneje wustajeńcy pod hesłom „Boom“.
Što móže nam tajka a hinaša drasta rjec?
W tutej kolumnje powědaja štyrjo redakciji SN znaći mjezynarodni awtorojo, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Do přizemjenja w Delhiju (Indiska), přilećawši z Londona (Wulka Britaniska, hdźež wón bydleše) bě prof. Wink swoju zapadnu drastu na za sewjernu Indisku typiski bałmjany dwudźělny woblek (kurta-pyjamu) změnił, zo by so tamnišemu wobydlerstwu bóle připodobnił. Bě pak tróšku šokowany, jako měješe jeho wobchadny policist na lětanišću za nošerja wačokow a jeho hrubje wotwjedźe, po tym zo bě Wink swoje toboły do taksija stykał. W ekscelentnym pjećhwězdowym hotelu, w kotrymž chcyše přenocować, jemu portjej spočatnje přistup zapowědźi.
Kniha
Anton Nawka
„Kniha“ je jara wažny instrument kulturneho a dźensa poprawom wšeho dźěła. Tuž ju jara trjebamy a trjebajmy! Ale nic wopaki, kaž husto słyšu (zo mje hižo wuši bolitej!) a čitam (zo so mi před wočomaj pisanić póčnje). Haj, psejskorženo, z „knihami“ so přewjele hrěši. Na přikład rěči něchtó wo tym, kak rjane knije my dźensa mamy. Ma pak rěkać: Mamy rjane „knihi“! (Zmylk je z toho nastał, zo je „i“ w pluralu přeměniło swojeho susoda „h“ na „j“: potom knije ...; podobnje stawa so, hdyž něchtó njerodnje rjeknje, zo pojědźe bórze „do Praj“ – město: „do Prahi“; tu je tež kónčne „i“ skutkowało na předchadźace „h“.)
Tu nětko wšě prawe formy „knihi a knihow“: Singular: Nowa „kniha“ je wušła. – Płaćizna tuteje „knihi“ njeje wysoka. – „Knize“ su wobrazy přidate. – Kup sej tež „knihu“! – Spřećel so „z knihu“! – Změješ „w knize“ dobru přećelku.–
Plural: „Knihi“ njejsu wšě jenak wažne. – Tajkich „knihow“ mamy mało. – Njedaj tutym „kniham“ plěsniwić! – Ale hladaj sej tele „knihi“ derje. – Štó so nad tajkimi „knihami“ radował njeby? – W tajkich „knihach“ namakaš wjele zajimaweho. –
Mysli na bienalu serbskeho wuměłstwa
W rozmołwje z komponistom Ulrichom Pogodu
Loni 31. julija je serbski komponist a bywši hudźbny redaktor ORB/RBB Ulrich Pogoda 65. žiwjenske lěto dokónčił, njeje pak to swjećił. Alfons Wićaz je so z nim rozmołwjał.
Što je so stało, zo njejsće swoje narodniny swjećił?
U. Pogoda: W zašłych třoch lětach mějach strowotne problemy. Dóstach diagnozu krejneje chorosće. Z tym zwjazane njeběch dlěši čas kmany dźěłać. Dyrbjach kónc lěta 2018 na dołho trajacu rehabilitaciju. Tohodla njejsym so scyła ze swojimi narodninami zaběrał. W tym zwisku sym nětko wot lońšeho decembra z rentnarjom.
Sće tuž hižo dlěje hač poł lěta wuměnkar. Što to za Was woznamjenja?
Zběrka hrónčkowza wšědny dźeń
Ludowe nakładnistwo Domowina poskića tučasnje we wšelakich předawarnjach pisane wudaće „Dźesać mojich porsćikow“. Kniha za 9,90 eurow je zestajenka Lydije Maćijoweje. Mjeno awtorki błyšći so prěni raz na wobalce nowostki. Z jeje pomocu nasta wulkotny wuběr hrow, hrónčkow a wuličenkow. Našła bě je w pěstowarnjach, we wobłuku maćernych kružkow abo při naprašowanjach w přiwuznistwje a přećelstwje. Na cyłkownje 21 stronach předstajene su moderne kaž tež hižo staroznate linki kaž „Myška běži dźěrku pytać“ za ćěšenki, małe dźěći a wězo tež za wšěch druhich zajimcow. Někotrym budźe te abo tamne hrónčko z němčiny znate, kaž na přikład klasikar „Himplašk a pimplašk“. Lóštne hrónčka wabja do zhromadneje zabawy a pohibowanja: porsćiki, humpawa – wšitko je prašane. Tak njejedna so tónkróć wo ryzy předčitanski eksemplar.
