Nowa iniciatiwa, nowe mysle – Swobodny społk
Lěto 2021je hišće młode, a runje tak młoda je nowa wuměłstwowa iniciatiwa, kotraž so pod mjenom „Swobodny społk“ na swójskej domenje https://swobodny-spolk.org w interneće předstaja: „Swobodny społk so za serbske, swobodne, kulturne a wuměłske tworjenje we Łužicy zasadźa.“ Trojorěčnje – hornjo- a delnjoserbsce kaž tež němsce – so iniciatiwa prezentuje, z čornoběłym logom w formje tróšku přesadźeneju połojcow koła. Z toho nastata dynamika dopomina na symbolej yin a yang. Wonej stejitej – tak wuči nas Wikipedija – w chinskej filozofiji za naprěčnej, přiwšěm na so poćahowacej dualnej principaj, kotrež mjez sobu njewojujetej, ale so wudospołnjatej: ćmowe a swětłe, zymne a horce, žónske a muske atd.
Što ma nam potajkim logo Swobodneho społka rjec? Kotrej napřećiwnej mocy so tu dynamisce zjednawatej abo so znowa nastajatej? Někotre mysle k tomu.
Prěni pokiw namakamy pod hesłom „Naša misija“, hdźež rěka: „Swobodny steji za swobodny duch a społk woznamjenja zhromadźenstwo hłójčkow z čerstwej fantaziju“. Potajkim dźe wo to, kolektiw (zhromadnosć) a indiwiduum (swobodu) znowa zapřimnyć.
Lóštna dźiwadźelnicaa kolegina
za Hanku Mikanowej
Dokelž móžachmoj rjenje dwuhłósnje spěwać, přeprošachu moju přećelku Katharinu a mje do Serbskeho pioněrskeho dźiwadła při LND. Tam zeznach – ja wosomlětna – Hanku Mikanowu jako wuměłsku wjednicu a režiserku. W třećej inscenaciji dóstach swoju prěnju wulku rólu, připołdnicu, w hrě „Klinkotata lipka“. Dopomnju so, zo je mi Hanka předehrała, kak mam ćahnyć magiske koło wokoło dźěsći, kotrejž běštej so při lipje schowałoj.
Dźiwadłowa skupina běše za mnje kaž swójba, tu čujach so doma a swobodna. A to zwisowaše hłownje z lóštnej probowej atmosferu, kotruž je Hanka wuwiwała. Lubowach jeje dołhe čorne włosy, kak je so šminkowała a drasćiła do bluzow z wulkimi mustrami a do ležernych jeansow (ze zapada). Namakach z Hanku swoju prěnju mentorku a tak so hižo z dwanaće lětami rozsudźich, zo chcu so z dźiwadźelnicu stać.
Lessing – wojowar za humanitu
Basnik, mysler a kritikar před 240 lětami zemrěł
W prěnimaj měsacomaj kóždeho lěta spomina kulturny swět a wosebje Němska na wuznamneho němskeho basnika, zakitowarja humanity a kritikarja Gottholda Ephraima Lessinga, kiž wšak pochadźa z našeje blišeje domizny, z Kamjenca.
Nowy swobodny duch byrgarstwa začuwał
Přez naš serbski archetypus k nowym perspektiwam
Rodźeny Němc dr. Křesćan Kessner pyta jako so staty Serb w swojej dwurěčnej knize „Swjate su mi twoje hona“ za tym, što je serbskosć. Při tym wěnuje so tohorunja „wulkemu prašenju po wuchodnym a zapadnym myslenju“. Tež hdyž etnologa Albrecht Langa měnješe, „my njejsmy wuchodny dźěl zapada, ale najzapadniši wuchoda“ (str. 167), njewostawa Kessner při tajkej analyzy. Jemu radźi so samo synteza wzajomneho wliwa wobeju swětow w domiznje Serbow.
Křesćan Kessner (nar. 1954) powołuje so wosebje na zakładnika analytiskeje psychologije C. G. Junga (1875–1961). Tak, kaž je wón archetypus dale wuwił – potajkim čłowjeski zakładny woznam –, spyta Kessner pola nas Serbow dóńć hač na jadro wosoby. Kaž wón wuwjedźe, móžemy jenož dźěl našeje cyłkownosće zapřijeć. Wosebity dohlad (hlej k tomu Lessingowe spominanje „třećeho wóčka“ str. 178) wěnuje při tym „lěpšej połojcy“. To płaći za žonu kaž za muža, za młodych kaž za starych (str. 178–179).
Z pobožnosću do swěta
Lehmannecy z Delan – mjezynarodna serbska swójba z 18. lětstotka (2. dźěl)
Słužba mjez Serbowkami a Čechowkami
Z rozdźělnymi perspektiwami
Štóž chce so do perspektiwy přichoda zanurić, njech započnje nowu antologiju „Susodźa“ wotzady z powědku Dušana Hajduk-Veljkovića čitać. Titul „Załoženje“ wjedźe čitarja abo čitarku do filozofiskeje rozmołwy wo tym, kak jara wěcy ćežitosće dla na ludźoch lěpja a kak jara su w pucherju zapopadnjeni – měnjene je, zo přeco na předwidźane wašnje reaguješ, zo ničo njewočakowane nječiniš a so na normach wusměrješ. Powědar přerěči susoda na „něšto bombastiske“, mjenujcy na to, so do muzeja zadobyć a tam wšitke eksponaty zničić, zo byštaj tak „prěnju dźěru do pucherja kałnyłoj“. Plan so cyle njeporadźi, wšako jeju skupina „Powšitkowna anarchistiska akcija“ předeńdźe. Kak so z akcije zetkawanski centrum „Budyskeho hrodu w distrikće Łužica“ wuwije, nam awtor njepřeradźa – za to pak zhonimy, kak sej přichod Łužicy w lěće 2421 předstaja.
Porjedźenka
W minjenym wudaću „Wuměłstwo a wjace“ (22. januara) je so zmylk stał. Wobraz na prěnjej stronje je twórba Jana Buka. Wo reprodukciju wobraza je so Serbski muzej Budyšin starał.
Cordula Ratajczakowa
Profesor Wink a nuza jednorěčnych
W tutej kolumnje powěda šěsć redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Njeje tomu tak husto, zo so prof. Wink a jeho akolyća nuzow jednorěčnych ludźi dla starosća – sprawnje prajene, telko z nich docyła njeznaja, znajmjeńša nic tak, zo bychu z nimi rěčeli. Minjeny čas pak je so dobry profesor dopomnił na swoje zašłe triumfy (a druhdy dezastry) nastupajo konfrontaciju z monolingualnym swětom.
Reprodukcija: Serbski muzej Jan Bart (22.01.21)
Na Zuborničanskim hrodźišću
n MěrćinNowak-Njechorński
Šěry dźeń pomałku – kaž njewólniwje – so wudrapa z hustych płašćow nocy a ćmowoty. Rězny wětr raznje duje a wuje wot dołheho wječora, jako by chcył surowje wuhnać z kraja nalěćo, kiž je so tu tola hakle lědy trochu zadomiło. Strašne šěre mróčna so kopja nad ćěmnej holu, dešć a sněh napřemo šwikatej ...
A ja tola doma njewostanu. Haj, nimale witam tajke wjedro dźensa, přetož k dźensnišemu wulětej njetrjebam słónca ani jasneho njebja. Chcu k połnocy, hdźež na proze našeje serbskeje hole šeri a so šěri wulki kěrchow – něhduše, nětko zapusćene wuhlowe podkopki jamy „Olby“ pola Zubornički.
(...)
Něhdy to běše ćicha holanska wjeska, kotrejež so hołk a hara swěta njedótkaštej. Doniž potom cuzy pjenježnik njewučušli čorne pokłady pod zemju – wuhlo.
(...)
Nětko je znowa ćicho po Zuborničce. Mjelči a drěma wulka briketownja we wsy. Zady wsy šerja te čorno-šěre puste lada, hroža ćmowe pěskowe kopcy. Tak chude su, tak wbohe, zo njemóžeja ničo, ani najmjeńše poskićić najdrobnišej trawičce, zo móhła so žiwić. Tak dyrbja wostać puste.(1930, wurězk)
