Prěnja serbska kniha
Kónc februara běch w Choćebuzu na sympoziju składnostnje 400. posmjertnin serbskeho uniwersalneho wučenca Albinusa Mollera. W přiručce sympozija rěkaše: „Prěnja ćišćana serbska kniha běchu ewangelske spěwarske z małym katechizmom Luthera, kotryž bě Mollerus z němčiny přełožił. Knihu ze 120 psalmami a kěrlušemi da na swójske kóšty w lěće 1574 w Budyšinje pola Michała Wolraba ćišćeć.“ – Jako so njedawno w knihikupstwje prašach, kotra kniha je we wokomiku najpožadaniša, mi prajichu, zo je to najnowša kniha Ferdinanda von Schiracha. Prjedownicy von Schiracha su serbscy ewangelscy fararjo Šěrachojo. Jedyn z nich załoži w lěće 1716 sobu Lipšćanske prědarske towarstwo, we wěstym zmysle předchadnik dźensnišeje Sorabije, a jeho syn je wuznamny farar a pčołar Hadam Bohuchwał Šěrach (1724–1773) – připad drje, a tola ma woboje něšto z knihami a ze Serbstwom činić!
Balkanska melancholija – basnje Mića Cvijetića
Susodźa
Mićo Cvijetić
Zdawna znajach jeho wot widźenja,
Zetkachmoj so w zachodźe k schodźišću.
Mjelčo dźěchmoj jedyn nimo druheho.
Wobkedźbowach jeho, znajmjeńša do wčerawšeho,
kak poda so na wšědne přechodźowanje,
Zeprěwajo na tři nohi swoje ćěło,
Zhubi so za róžkom našeho mróčelaka.
Při zachodźe je přilěpjeny smjertny nawěšk,
Fotografija z něčejeho bywšeho žiwjenja,
Wjesołe woči a šěroki posměwk na mjezwoču,
Kaž bych widźał přichodneho podobnaka.
Přepozdźe, zo damoj sej mjez sobu ruku,
Ženje njejsmój so postrowiłoj kaž čłowjekaj,
Ženje njejsmój sej rjekłoj ani jeničkeho słowčka.
A měłoj smój wo tym a tamnym nadosć powědać,
Móhłoj bachtać wo wšěm a kóždym,
Najwjac wo něhdyšich a tučasnych wozbožerjach,
Kotřiž nas slepych na lód wjedu.
(přełožk Dorothea Šołćina)
Serbska Łužica je jemu domizna
Zetkanka ze słowakskim huslerjom Jozefom Farkašom w Budyšinje
Husler Jozef Farkaš so w orchestrje Serbskeho ludoweho ansambla woprawdźe doma čuje. Mnohe lěta hižo w tutym hudźbnym ćělesu w Bratislavje rodźeneho Słowaka widźiš. „Lětsa w awgusće budźe tomu 40 lět, zo stach so z hudźbnikom orchestra SLA. 40 lět so tež za mnje njeje bjez slědow minyło. Přiwšěm so w orchestrje woprawdźe derje čuju, to je moje žiwjenje“, Jozef Farkaš powěda. Zdobom je so do serbskeje kultury, do hudźby zanurił, so do njeje zalubował. 59lětny samo praji, zo so čuje kaž Serb. W mjeztym nimale 40 lětach měješe wón w SLA rjane dožiwjenja, ale je tež sobu přetrał ćežke časy dalšeje eksistency kulturneje institucije. „Tole wšitko mje z SLA kruće wjaza.“ Tak je w Budyšinje namakał swoje doma, swój schow.
Rěčna a kulturna mnohostronskosć w němskorěčnej literaturje
Pohlad do tworjenja awtorki Olgi Grjasnoweje
Za serbskich čitacych stej dwurěčnosć a kulturna mnohostronskosć normalita. Wonej wotbłyšćujetej so w serbskej literaturje, kotraž po lěće 1945 přewažnje paralelnje tež němsce wuchadźa. Husto awtorojo dwurěčnosć tež w tekstach samych tematizuja – tak na přikład Kito Lorenc, Jurij Brězan abo Róža Domašcyna. Tež načasny serbski roman Lubiny Hajduk-Veljkovićoweje „Módre buny“ serbsko-němsku towaršnosć we Łužicy wotbłyšćuje.
W němskej načasnej literaturje je so w zašłych lětach wosebje přez migraciju nowa wotewrjenosć za mnohorěčnosć a za ludźi wuwiwała, kotřiž su wosrjedź wšelakorych kulturow žiwi. Tak spožčeja na přikład literarne Myto Adelberta von Chamisso z cilom, awtorow a awtorki spěchować, kiž su němčinu hakle pozdźe nawuknyli a kotřiž změnu kultury w swojich knihach wopisuja. Mjez wuznamjenjenymi su na přikład Emine Sevgi Özdamar (1999), Zsuzsa Bánk (2004), Feridun Zaimoğlu (2005), Saša Stanišić (2008) a Abbas Khider (2017). Spěchowanske myto 2015 dósta Olga Grjasnowa.
Zajimawe poskitki za wopytowarjow tež jutry
Wo nadawkach a wuznamje Serbskeje kulturneje informacije w Budyšinje
Nošer Serbskeje kulturneje informacije w Budyšinje je Załožba za serbski lud. SKI wopytowarjow wo stawiznach, žiwjenju a kulturje Serbow informuje. A što wšitko poskićuje, kotre wustajeńcy a eksponaty wopytowarjam spřistupnja, wo tym je so Alfons Wićaz ze zamołwitej za SKI, wotrjadnicu a zastupjerku direktora załožby Michaelu Mošowej, a ze zamołwitej za marketing Hanku Budarjowej rozmołwjał.
Je so SKI dotal jako wažna posrědnica stawiznow a kultury Serbow wopokazała?
Wulkotnje wudospołnjaca so kombinacija hudźbnikow a dirigenta
Spočatk měrca je Serbski ludowy ansambl wosebity a w kóždymžkuli zmysle jónkrótny koncert wuhotował. Pod hesłom „Stysk a wysk“ prezentowaštej orchester SLA a hóstna solistka Heidemarja Wiesnerec za křidłom pod nawodom mjezynarodnje renoměrowaneho nižozemskeho dirigenta Petera Biloena na Budyskej žurli ansambla dramaturgisce wuwaženy program twórbow z dobow klasiki a romantiki.
Zazběh wječora tworješe „Serenada E-dur za smyčkowy orchester op. 22“ Antonína Dvořáka. Tak mjenowanu praksu historiskeho předstajenja docyła njewobkedźbujo interpretowachu hudźbnicy pjećsadźbowu kompoziciju na skerje ekspresionistiske dyžli pózdnjoromantiske wašnje. Hdźežkuli je w partiturje ritardando abo accelerando předpisane, da Peter Biloen smyčkarjow raznje pomałšo resp. spěšnišo hrać. Žadaja-li sej noty změnu intensity abo akcent, je to dirigent radikalnje wukładował. Tak nastawacej dynamice polěkowaše poměrnje „wótry“ zwuk, dopominacy na komorne ćěleso Il giardino armonico, kotrež – w tym zwisku to kuriozum – je na mjenowanu historisku praksu specializowane.
Dźak a připóznaće
Předstajenje oratorija „Israelowa zrudoba a tróšt“ jako wusahowace hódnoćene
Zwutroby rěčał je farar Měrćin Deleńk minjenu sobotu, 6. jutrownika, w połnje wobsadźenej Chróšćanskej cyrkwi po grandioznym předstajenju duchowneho oratorija „Israelowa zrudoba a tróšt“ z pjera Korle Awgusta Kocora zawěrno mnohim. Wospjet bě so wujewiło, kak sej naš lud tute namrěwstwo waži. Zdobom pak so pokaza, zo mamy dźensniši dźeń tohorunja resursy, z kotrymiž je móžno tak wysoku kwalitu recipowanja dosć ćežkeje wuměłskeje twórby docpěć.
Kapałna mišterka Judith Kubicec, słušaca k eliće swojeho předmjeta, přewza zaso dirigat duchowneje twórby, kotrejež nawod měješe hižo 1994 jako tehdyša asistentka šefdirigenta Serbskeho ludoweho ansambla Dietera Kempy. Kaž hižo před 25 lětami wužiwaše zaso samsnu partiturowu předłohu. Kaž je znate, bě dźě komponist tehdy Serbam nimale wšitke swoje oratoriske twórby jeničce z klawěrnym přewodom zawostajił. Orchestraciju oratorija „Israelowa zrudoba a tróšt“ přewza swój čas młody Berlinski komponist Stefan Malzew.
Dyrbimy skónčnje hromadźe rěčeć!
„Hdyž tole skomdźimy, budźe kónc“! W zašłym wudaću „Nakromnych mysli“ Werner Měškank wuzna, kak šokowana serbska Delnja Łužica wuslědkow ewaluacije wučby serbšćiny w Braniborskej dla je. Wón doda, zo „njebě nichtó překwapjeny, chibazo je staw hišće hórši“. Zdobom kritizowaše njedosahace serbske zakonje a namołwi k tomu, hladać na mjeńšiny ze samsnymi starosćemi, kotrež pak su z swojej kulturnej awtonomiju „wuspěšniše hač my: na rěčne mjeńšiny we Waliziskej, Belgiskej, Tirolu a druhdźe w EU“.
Paternoster – podij za młodych pisacych
Wujimk z powědančka
Kóžde druhe lěto přewjedujetej Ludowe nakładnistwo Domowina a Załožba za serbski lud literarne wubědźowanje za serbski pisacy dorost. Najlěpše twórby wozjewja LND w rjedźe „Paternoster“. Jedyn z awtorow njedawno wušłeho wosmeho wudaća je Pětr Dźisławk z Chasowa. Z wujimkom z jeho powědančka „Anika“ chcemy zajim za knihu zbudźić.
Wjesny swjedźeń. Steju z kumplemi w kole, kóždy piwo w ruce. Nalada je dobra. Powědamy sej mjez sobu najhłupiše stawiznički a dyrbimy so nimale cyły čas smjeć. Tež direktnje pódla nas knježi po zdaću wulke wjeselo, „naše stare knjezy“ steja kołowokoło piwoweho woza a bjakaja, zo je po cyłej nawsy słyšeć, druhdy samo wótřišo hač šlagry, kotrež klinča z wulkich boksow w stanje. Wšě syre kaž motyka! Hladam na časnik. Je runje hakle dźewjećich. Steja tu hižo wot popołdnja a sej jedne piwo za druhim za kornar kidaja. Hdys a hdys spyta jedyn z nich spěw zakantorić. To pak kónči stajnje zaso w katastrofje za wuši přitomnych. Žałostnym muzikaliskim pospytam našich mokrych bratrow móžemy so jenož smjeć.
Spomóžne dźěło na polu serbskeje ludowědy
Na wopyće pola etnografowki a kulturneje wědomostnicy dr. Susanny Hozyneje w Budyšinje
Idylisce, njedaloko Budyskeho Mosta měra, steji na zahrodźe tróšku schowana stara, historiska chěža. Jenož wot Rybarskeje hasy widźana na žerdźi přičinjena zmawowaca serbska chorhoj na to pokazuje, zo zady na zahrodźe dalša chěža steji. Tykowany dom skutkuje hižo wotwonka hladany. Jeho hrjady su ponowjene. Nad durjemi čitam ličbje 1764 a 1994, na chěžinych durjach pak z krydu napisane pismiki C+M+B 2019. Stary dom wobsteji potajkim 255 lět a bu 1994 wobšěrnje restawrowany. Kelko historiskeho by nam powědać móhł!
