PomgajbogKristalub Fryco

Mittwoch, 16. Oktober 2019 geschrieben von:
16. winowca 1744 narodźi so pozdźiši delnjoserbski duchowny a spisowaćel Pomgajbog Kristalub Fryco swójbje fararja w Gołkojcach. Kaž jeho wo tři lěta młódši bratr Jan Bjedrich studowaše wón w Halle teologiju a bu 1767 za fararja zapokazany. Dušepastyrsce skutkowaše najdlěje – wot 1771 hač do smjerće 17. nalětnika 1815 – při Choćebuskej Serbskej cyrkwi. Pomgajbog Fryco bě, runja bratrej, wědomy Serb, skutkowaše a pisaše w duchu pietizma. Z jeho pjera běchu narodny manifest „Luby serbski lud!“ a ćišćane nabožne spisy. 1792 wuda „Dolnjołužiske serbske prjatkarske knigły“, 1796 „Prjatkowanje na prědnu njeźelu po tśoch kralach“, 1797 „Bjatowarske knigły“ a 1802 „Te słuśnosće togo kśesćijana“. Wón přełoži němski powučacy nabožny spis pod titlom „Ta hordnunga togo strowja“, kotryž w 12 nakładach wuńdźe. Wón pěsni składnostne basnje a 20 štučkow dołhu lyrisku twórbu „Zaspy! Ty luba wjas, lažyś w popjele zas“ za wotpalenu wjes. Serbskich wojakow witaše ze 16 štučkow wopřimacym „Powitarskim kjarližom“ domoj do Łužicy. Jeho serbska agenda zwosta rukopis. Manfred Laduš

Kotre koncepty trjebaja małe kultury?

Dienstag, 15. Oktober 2019 geschrieben von:

Pod hesłom „Koncepcionalizacija małych­ (europskich) a njezapadnych kulturow“ wotmě so minjeny štwórtk a pjatk mjezynarodna konferenca na Instituće za slawistiku Drježdźanskeje techniskeje uniwersity, podpěrowana wot Załožby Fritza Thyssena za spěchowanje wědomosće.

Drježdźany (SN/CoR). Kak móžeš z fe­nomenami wobchadźeć, kotrež njehodźa so z etablěrowanymi konceptami dominantnych kulturow wopisać? Kak poćahuja so kulturne praktiki małych nje­zapadnych kulturow na dominantny kanon?­ Kotre alternatiwne koncepty su wuwiwali? Tute a podobne prašenja stejachu w srjedźišću konferency, na kotrejž so štyrnaće wědomostnikow z literaturowědy, stawiznow, genderoweho slědźenja, sorabistiki a sociolinguistiki wobdźěli a swoje dopóznaće wo fenomenach w Japanskej a Chinje, Luxemburgskej, Běłoruskej, Nigeriji, Awstriskej a Łužicy mjez sobu wuměni a diskutowa.

Bjarnat Krušwica

Dienstag, 15. Oktober 2019 geschrieben von:
13. winowca před sto lětami zemrě we Wjerbnje delnjoserbski duchowny, spisaćel a kěrlušer Bjarnat Krušwica. Narodźił bě so 14. meje 1845 w hornjołužiskej Dołhej Boršći (Förstgen) swójbje serbskeho fararja Jana Krušwicy. We Wrócławju, Berlinje a Wittenbergu studowaše teologiju. Štyri lěta bě farar w Hbjelsku (Gebelzig) a wot 1878 fararješe 40 lět w delnjołužiskim Wjerbnje (Werben). Pola tamnišeho basnika Mata Kosyka přiswoji sej delnjoserbšćinu a w njej je serbske Bože­ słužby swjećił, wužiwajo za to nowe delnjoserbske spěwarske. W 1911 wutwarjenej cyrkwi da wón pjeć dwurěčnych bibliskich hesłow připrawić. Zdobom so natwar prěnjeje cyrkwineje wěže skónči. Zaměrnje spěchowaše Krušwica serbsku rěč, kulturu a narodne naležnosće. Nimale 40 lět bě wón aktiwny městopředsyda Maśicy Serbskeje. Cyrkwinsku agendu za pruske wosady je zhromadnje z duchownym bratrom Běgarjom w Skjarbošcu (Schorbus) do delnjoserbšćiny přełožił. Spisa němsku knihu wo Wjerbnjanskej cyrkwi a wozjewi jeje serbsku wersiju 1915 w Časopisu Maćicy Serbskeje. Do Bramborskeho serbskeho casnika je pilnje dopisował.

Demonstracije bjez namocy a wukročenjow

Montag, 14. Oktober 2019 geschrieben von:

Póndźelu, 9. oktobra 1989, bě w Lipsku k dotal najwjetšej demonstraciji w NDR za reformy a demokratiju dóšło, kaž minjenu srjedu hižo pisachmy. Po měrowej modlitwje w Mikławšskej a dalšich třoch cyrkwjach zhromadźichu so syły ludźi do hoberskeho pochoda a ćehnjechu ze swěčkami do srjedźišća města. Za pochod zamołwići běchu při tym tež na to myslili, zo njemóža demonstranća ze swěčku w ruce kamjenje, kije abo bleše na policistow mjetać. Z bantami wupokazani rjadowarjo kročachu na bokomaj ćaha wołachu: „žanu namóc!“ Při tym na to kedźbowachu, zo njeby nichtó policistow prowokował.

Glasgow/Washington/Budyšin (SN/CoR). Slědźenski projekt SMiLE – Sustaining minoritized languages in Europe (Zachowanje mjeńšinowych rěčow w Europje) – so ke kóncej chila. Na dźěłarničce spočatk oktobra w Glasgowje wozjewichu, zo chce spěchowar projekta SMiLE rěčnym zhromadnosćam přidatne pjenjezy přewo­stajić. Z nimi maja aktiwity na dobro rěčneho nałožowanja, kotrež su we wo­błuku projekta wuwiwali, podpěrać. Oficialnje chcedźa spěchowanje wupisać. „Myslu sej pak, zo ma financna podpěra w prěnim rjedźe w Delnjej Łužicy za­sadźena być a tam pomhać, rěčne rumy za noworěčnikow wutworić“, praji direktorka programa SMiLE dr. Mary Linn.

Preč njehladać za dialog

Montag, 14. Oktober 2019 geschrieben von:
„Kak je to móžno, zo dowolitej sej bohatej krajej, kaž stej to Japanska a Němska, wobydlerjow, kotřiž su z najwšelakorišich přičin nimale wšitko zhubili a kotřiž nimaja ani třěchu nad hłowu?“ Tele prašenje staješe sej kaž tež wopytowarjam wernisaže wosebiteje wustajeńcy „Na kromje towaršnosće“ Eva-Maria Stange sobotu w Muzeju Budyšin. Přehladka měła po jeje słowach „towaršnostnemu dialogu“ polěkować. Njech so poradźi! Nawal na wotewrjenju bě znajmjeńša wulki. Nadźijomnje wobhladaja sej nětko tež zajimcy ekspoziciju, byrnjež zastup wjace darmotny njebył a přidatne přikuski pobrachowali. Apropos nawal: Z kotreho časa dyrbi hósć poprawom před zawrětymi durjemi dźiwadła, hdźež wažne wosobiny muzejej gratulowachu, a bjez kóždeježkuli informacije podarmo čakać, byrnjež dypkownje na městnje był? Njerěkaše akademiska štwórć dotal běrtlk hodźiny po připowědźenym času? Bosćan Nawka

Michał Jan Wałda

Montag, 14. Oktober 2019 geschrieben von:
Měšnik, spisowaćel, kěrlušer a tachantski kantor Michał Jan Wałda zemrě 14. winowca 1794 w Budyšinje. 8. požnjenca 1721 narodźi so burskej swójbje w Čornecach pola Baćonja. Po wopyće gymnazijow w Čěskej, po studiju teologije a filozofije w Praze bě wot lěta 1750 do 1759 wikar a druhi kapłan Budyskeje Serbskeje cyrkwje. Wot 1761 do 1776 fararješe w Radworju, po tym bě šolastikar, kanonik a tachantski kantor w Budyšinje. Trajne zasłužby zdoby sej jako wjelestronski a wysoko zdźěłany spěchowar serbskeho katolskeho cyrkwinskeho spěwa. Wałda wuda rjad wosadnikow kaž 1785 „Jězusowa winca habe wučbe ha modlitwow knihi“, 1787 „Spěwaca Jězusowa Winica“, 1788 němsku Choralowu knihu noweho, katolsko-serbskeho spěwnika kaž tež 1787 rukopisnu Choralowu knihu za pišćelowy přewod. Wałda zestaja rukopisnu zběrku kwasnych rejow a pěsnjow a zapis kwasnych narěčow ewangelskeho braški. Spěsnił je tójšto kěrlušow, kotrež nadeńdźeš hišće we Wosadniku z lěta 2008. Dale zestaja serbsku gramatiku a němsko-łaćonsko-serbski słownik, wuda „Serbske katolske ABC knižki“ a dźesać modlerskich spisow. Manfred Laduš

„Moderny duch Měrćina-Nowaka-Njechorńskeho“ rěka wustajeńca, kotruž su wčera w Budyskim Serbskim domje wotewrěli. Na schodźišću a třoch etažach je widźeć 32 twórbow wosom wobdźěl­nikow lětušeje molerskeje dźěłarnički pod nawodom Maje Nageloweje, kotruž je Spěchowanski kruh za serbsku ludowu kulturu w Njechornju přewjedł. Foto: SN/Hanka Šěnec

Budyšin (MCu/SN). „Wosebitostka noweje zběrki je, zo je pódla serbskich tež pjatnaće němskorěčnych twórbow zapřijatych. Tak móže čitar rozdźělne puće při nastaću wobeju wersijow přirunać“, praji lektorka Marka Maćijowa. Wo tym móžeše so wčera wječor w Smolerjec kniharni něhdźe 20 lubowarjow poezije přeswědčić, jako čitaše Róža Domašcyna twórby we woběmaj rěčomaj. „Mam dwě rěči, a tej po swojim nałožuju“, wona wujasni.

Titulna ilustracija zběrki „W času zeza časa“ je drjeworězba znateho wuměłca Karla-Georga Hirscha. Solidnje wuhotowała je literarno-wuměłsku drohoćinku Iris Brankačkowa. Někotre twórby, kotrež Róža Domašcyna čitaše, su wusko splećene z tworjacym wuměłstwom. Basni „Koma kajkosće kludźi“ a „Punkt mit legende“ stej po motiwje italsko-ameriskeho molerja Francesca Clementeho nastałoj. Na dźěło wuměłca Ludgera Hinsy, kiž je lětsa w Budyskich cyrkwjach křiže ze škleńcy wustajał, poćahujetej so basni „Zepěra“ a „Dir gegeben als stütze“.

Wo knihach a kniharni (11.10.19)

Freitag, 11. Oktober 2019 geschrieben von:

„Schadźowanka zwěrjatow“ rěka zběrka nowych serbskich fabulow, kotruž tuchwilu w našim nakładnistwje dodźěłujemy. Kolektiw 21 młodych serbskich „spisowaćelow“ mjez Wutołčicami a Salowom je sej hłójčku łamał. A woni njejsu sej jenož nowe fabule wumyslili, tež ilustracije su sami zhotowili. Ně, to njejsu koncepcionelne sony našeje přichodneje jednaćelki – chiba jednaćela ☺ – to je wěrno. Wězo dyrbi so nětko rjec, zo jedna so wo cyle wosebite přede­wzaće a zo awtorojo hišće do šule chodźa. Srjedu tydźenja poby 21 šulerjow 7. lětnika Ralbičanskeje wy­šeje šule z wučerjomaj Francisku Wróblowej a Janom Rjedu na Sukelnskej 27 tu w Budyšinje, zo bychu sej wobhladali, kak z jich manuskriptow a wobrazow na ličaku pisana čitanka nastawa. Při tym zbližichu sej a dožiwichu tež mnoho dalšeho, štož so w nakładnistwje dźeń wote dnja stawa. Projekt słuša do marketingowych aktiwitow, z kotrymiž chcemy wobdźěl­nikam dohlad do procesa nastaća knihi dać a jich na našu dźěławosć skedźbnjeć. Serbscy šulerjo tak nazhonjeja, zo so aktiwna zaběra ze serbskej rěču zadani a zo ma zmysł, w maćeršćinje tworić.

Chróšćan Šulerjo

Neuheiten LND