Dwě spóznawanskej marce
Před 75 lětami mandźelskaj Jurij a Marka Cyžec z jatby wuswobodźenaj
Marce dari mi Ludmila Jelinková, dźowka něhdyšeho generalneho sekretara Serbsko-łužiskeje narodneje rady Jurja Cyža, kotruž wopytachmoj z mandźelskej před lětomaj blisko Prahi. Stej to marce, kotrejž měještaj jeje staršej při sebi, jako Čerwjena armeja 27. apryla 1945 jeju a dalšich z přepytowanskeje jatby Volksgerichtshofa w Podstupimje wuswobodźi. Za hrózbnu a nječłowjesku nacionalsocialistisku justicu běchu jeći jenož čisła, nan Jurij dósta kulojtu metalowu marku ze zastancowanej ličbu 172 a mać Marja (Marka) 194. W poslednim wokomiku, po spěšnym postupowanju sowjetskeje fronty, buštaj wonaj wumóženaj, po tym zo běchu jeju 20. apryla w jednanju w sydarni před 6. senatom Volksgerichtshofa na Kaisera Wilhelmowej 8 w Podstupimje zasudźili: Jurja Cyža k smjerći a Marku Cyžowu k wosom lětam jastwa. Wotprawjeny Jurij Cyž na zbožo njebu, dokelž běchu zasudźenych nacionalsocialistiskeje justicy na druhich městnach wotprawjeli, a fronta steješe před městom.
We wućekach – Im Zwiespalt!? Mysle k biografiji Benedikta Dyrlicha
Jako so 1. sakska krajna wustajeńca „Čas a wěčnosć“ w lěće 1998 w klóštrje Marijinej hwězdźe wotmě, dojědźech sej zhromadnje ze swojimaj kuzinomaj Bärbel a Moniku – wobě stej wyšej studijnej radźićelce z najhłubšeho zapada Němskeje, kubłanej, pobožno-katolskej a wobrotnej – do Pančic. Wuhladawši prěnju dwurěčnu nadróžnu taflu so mje Bärbel wopraša, hač smy hižo w Pólskej. Ně, w Serbach. Aha – Spočatk to kubłanskeje jězby, w kotrejež wobłuku zamóch žonomaj ze zapada jako wuchodny Němc wo skerje njeznatym bliskim kraju rozprawjeć.
Na to so dopomnich, jako wzach tele dny wćipnje „dokumentarisku awtobiografiju“ Benedikta Dyrlicha do ruki. Awtor, hač do lěta 2011 šefredaktor Serbskich Nowin, je mi dołhi čas stajnje pozbudźowacy a w datym padźe tež bojowniski kolega. Jeho nětko wozjewjene dopomnjenki započinaja so 1964 w Nowej Wjesce, hdźež je so 1950 do swójby małoratarja narodźił a hdźež je hač do časa młodosće tež bydlił.
Horce boje wo Kaponicu a w Delanach howrili
29. apryla 1945 dóńdźe k nowemu wohrožacemu połoženju na fronće w Hornjej Łužicy. 2. pólska armeja a jednotki 52. sowjetskeje armeje wojowachu přećiwo z juha a wuchoda nadběhowacym diwizijam němskeje wójnskeje skupiny Srjedźa pod komandom generalneho pólneho maršala Ferdinanda Schörnera. Jeho jednotki běchu sej Kinspork a Kamjenc wróćo zdobyli. Zakitowanska linija lěweho křidła 1. ukrainskeje fronty započa so pola Němskich Pazlic a wjedźeše přez Pěskecy, Nowoslicy, Koslow a Šešow na Kaponicu a wottam přez Łomsk pola Njeswačidła do Minakała. Dokelž běchu so pólscy wojacy tankow a pancerowanych bojowych jězdźidłow dla wot 25. apryla na sewjer wróćo sćahnyć dyrbjeli, přikaza maršal Konjew 5. gardowu armeju z dalšimi jednotkami zesylnić. Zdobom poda so sowjetski 4. tankowy korps do Delan a do wokoliny Njeswačidła.
Serbskeho wuměłca hišće raz cyle znowa zeznała
Budyšin (CS/SN). Lětsa 13. junija by Měrćin Nowak-Njechorński 120. narodniny swjećił. 6. julija 1990 pak je serbski tworjacy wuměłc zemrěł. Tychleju kulojteju jubilejow dla spomina Silke Reiter z Budyskeje měšćanskeje biblioteki hnydom pódla čitarnje z małej přehladku na woblubowaneho „molerja z lipowym łopješkom“. Wona so nadźija, zo smě knihownju spočatk meje zaso wotewrěć, tak zo móža sej mnozy małku wustajeńcu wobhladać. Pokazki je Reiter bjezwuwzaćnje z fundusa biblioteki brała. Wšako bě serbski spisowaćel, publicist a wuměłc chětro produktiwny a mnohostronski. Cyłkownje 45 medijow je wona wupytała. Nimo knihow su to tačele, cejdejki a spěwnički, kotrež bě Njechorński ilustrował. Mjez wustajenymi knihami je tohorunja „bestseller“ „Sagen der Lausitz“, kotryž bu njeličomne razy nakładowany. Tež wot njeho ilustrowana kniha „Krabat“ je přeco hišće chětro popularna, a ju sej mnozy wupožčeja, kaž Silke Reiter wobkruća.
Njeswačidło a „dolina smjerće“ krawne bitwišća
26. a 27. apryla 1945 howrjachu ćežke boje w Hornjej Łužicy wokoło Pančic-Kukowa, Chrósćic, Njeswačidła, Kaponicy, Łaza a w Delanach. Dny do toho běchu němske armeje wójnskeje skupiny Srjedźa – wone stejachu sewjernje Zhorjelca, pola Lubija a předewšěm w sewjernej a srjedźnej Čěskej – do mócneje napřećiwneje ofensiwy přećiwo lěwemu křidłu 1. ukrainskeje fronty stupili. Skupinu Srjedźa rozkazowaše generalny pólny maršal Ferdinand Schörner, kotremuž jeho hrózbneho wustupowanja dla wojacy „kruteho Ferdinanda“ rěkachu.
Horce boje w Budyšinje a sewjernje sprjewineho města
23. apryla 1945 horjachu w Budyšinje ćežke boje mjez wojakami 24. motorizowaneje gardoweje brigady a 13. gardoweho tankoweho połka pod komandom majora Fomenka a němskej wobsadku za twjerdźiznu postajeneho Budyšina pod rozkazowanjom měšćanskeho komandanta połkownika Hoepki. Tón bě hižo na spočatku sowjetskeje ofensiwy nad Nysu 18. apryla wulki móst awtodróhi sewjernje města rozbuchnyć dał. Tohodla běchu sowjetscy nadběhowarjo dźeń po tym nuzowani Budyšin nadběhować, hačkuliž běchu Drježdźany zaměr postupowacych sowjetskich wojakow.
By-li awtodróhowy móst nad Sprjewju hišće stał, bychu sowjetske tanki runu smuhu dale na wulkoměsto nad Łobjom jěli a Budyšin nalěwo „ležo wostajili“. 18. apryla dopołdnja bližeše so 13. tankowy połk z Hbjelska Wósporkej, a jeho tankisća wobsadźichu městačko, kotrehož móst nad Lubatu běchu Němcy do toho rozbuchnyli. Přez Worcyn docpěchu sowjetske tanki w rańšich hodźinach Budyšin na wuchodnej stronje a zahajichu jeno z tankami a motorizowanymi jězdźidłami a z pjeć nakładnymi awtami infantrije bój wo město.
Lokalna telewizija wažne žórło
Budyšin (SN/bn), „Telewizija ze susodstwa – Wobrazy změny w lokalnej telewiziji 1990 –1995“ bě hesło prěnjeho tak mjenowaneho webinara, wčera wuhotowaneho we wobłuku wot Sakskeje spěchowaneho projekta „Rewolucija a demokratija“ a jeho rjadu „Wopomnjenske lěto 2020 – 30 lět po spadźe Berlinskeje murje a němsko-němskeho zjednoćenja“. Dokelž tuchwilu poprawom planowany seminar na městnje móžny njebě, wuhotowachu jón z pomocu Budyskeje wotnožki Sakskeho wukubłanskeho a wupruwowanskeho kanala we wirtuelnym swěće.
Wo žórłach a etikeće
Nowe stipendije
Drježdźany (SN/bn). „Denkzeit“ rěka nowy program, z kotrymž chcetej ministerstwo za wědomosć, kulturu a turizm a kulturna załožba Sakskeje swobodnje skutkowacych wuměłčow a wuměłcow „tež w času wobmjezowanja mjezsobnych kontaktow a zakaza zarjadowanjow pohnuć, zo bychu dale dźěłali a indiwiduelne nasady nastupajo koronakrizu wuwiwali“. Cyłkownje dwaj milionaj eurow stej za to k dispoziciji. Program měri so na akterow, bydlacych w swobodnym staće, kotřiž su „pandemije dla eksistencielnje a wuměłsce w ćežkim połoženju“, rozłoži sakska kulturna ministerka Barbara Klepsch (CDU).
Njejsu winowaći serbsce wusyłać
Zo priwatny sćelak Radijo PSR stajnje poslednju njedźelu měsaca nabožne powěsće w serbskej rěči wusyła, bě našej nowinje nastork, so w Sakskim wustawje za priwatny rozhłós a nowe medije (SLM) wobhonić, kajki je tuchwilny staw nastupajo serbskorěčne wusyłanja w priwatnych sćelakach.
Lipsk (SN/CoR). „W Sakskim zakonju wo priwatnym rozhłósu (SächsPRG) njebě a njeje žana eksplicitna winowatosć za priwatnych rozhłosowych zarjadowarjow, w serbskej rěči wusyłać. Dokelž njeje žadyn zakonski wukaz, njemóžeše SLM tež žane wotpowědne programowe předpisy za přiwolenja formulować. Při tym ma so směrodajnje tež rozhłosowa swoboda zarjadowarjow po artiklu 5 wotrězk 1 Zakładneho zakonja wobkedźbować. Wotpowědnu směrnicu SLM tuž žanu njeměješe“, rěka w zdźělence, kotruž je wustaw w nadawku předsydy jeho medijoweje rady prof. dr. Markusa Heinkera našemu wječornikej na naprašowanje wo zakonskich wuměnjenjach posrědkował.
