Marko Bruk w Budyskej měšćanskej bibliotece wustajał
Wuměłstwowi kubłarjo maja kluč za přistup dźěćiny do kraja tworjaceho wuměłstwa w horšći. Husto su woni skerje wuměłcy hač wučerjo, štož je lěpje hač nawopak: Marko Bruk je jako wuwučowacy cyle wočiwidnje tež wobdarjeny wuměłc. Na žurli Budyskeje měšćanskeje biblioteki běchu hač do kónca apryla pod hesłom „Mix Tour“ dźěła molerstwa, grafiki a ćišća widźeć, kotrymž je wón podtitul „bliske, daloke a wumyslene“ dodał. Byrnjež jeno dźesatk twórbow wupowěsnjenych było, wotwěraja akrylowe mólby, akwarele a monotypije pohlad do šěrokeho pola skutkowanja wuměłca. Wobrazy su z najnowšeho časa, zwjetša z lońšeho lěta.
Našu njeboh wowku, jednoru ratarsku dźěłaćerku z Droždźija, wuswarichu jónu přesydlency, dokelž běše we wjesnej předawarni serbsce rěčała. Wona pak jim rjekny: „Wenn ich nicht deutsch könnte, könnte ich immer noch sorbisch sprechen. Aber wenn ihr nicht mehr deutsch könnt, müsst ihr bellen!“ Swojorazne wułožowanje, zo je dwurěčnosć wužitna, so spěšnje po wsy roznjese. Mnohim přisłušnikam wulkich narodow dźě ma so rjec, zo sy zdźěłaniši, znaješ-li wjace dyžli jenož jednu rěč. We Wendlandźe měnješe we 18. lětstotku hannoverski krajny knježk, zo swědči wo bohatstwje, hdyž wjele ludow, rěčow a kulturow k jeho poddanym słuša. Wučer, archeologa, pućowanski spisowaćel a čłon Royal Society Johann Georg Keyßler (1693–1743) zapisa lěta 1741, zo su „[...] auf die Gedanken gerathen, es gereiche zu der Ehre eines Landesherrn, wenn vielerley an Sitten und Sprachen unterschiedene Völker seine Oberherrschaft erkenneten [...] daher [sei] diesen Wenden befohlen worden, ihrer ehemaligen Muttersprache sich wieder zu gebrauchen.“ (B. Wachter et.al.
Kónc februara běch w Choćebuzu na sympoziju składnostnje 400. posmjertnin serbskeho uniwersalneho wučenca Albinusa Mollera. W přiručce sympozija rěkaše: „Prěnja ćišćana serbska kniha běchu ewangelske spěwarske z małym katechizmom Luthera, kotryž bě Mollerus z němčiny přełožił. Knihu ze 120 psalmami a kěrlušemi da na swójske kóšty w lěće 1574 w Budyšinje pola Michała Wolraba ćišćeć.“ – Jako so njedawno w knihikupstwje prašach, kotra kniha je we wokomiku najpožadaniša, mi prajichu, zo je to najnowša kniha Ferdinanda von Schiracha. Prjedownicy von Schiracha su serbscy ewangelscy fararjo Šěrachojo. Jedyn z nich załoži w lěće 1716 sobu Lipšćanske prědarske towarstwo, we wěstym zmysle předchadnik dźensnišeje Sorabije, a jeho syn je wuznamny farar a pčołar Hadam Bohuchwał Šěrach (1724–1773) – připad drje, a tola ma woboje něšto z knihami a ze Serbstwom činić!
Susodźa
Mićo Cvijetić
Zdawna znajach jeho wot widźenja,
Zetkachmoj so w zachodźe k schodźišću.
Mjelčo dźěchmoj jedyn nimo druheho.
Wobkedźbowach jeho, znajmjeńša do wčerawšeho,
kak poda so na wšědne přechodźowanje,
Zeprěwajo na tři nohi swoje ćěło,
Zhubi so za róžkom našeho mróčelaka.
Při zachodźe je přilěpjeny smjertny nawěšk,
Fotografija z něčejeho bywšeho žiwjenja,
Wjesołe woči a šěroki posměwk na mjezwoču,
Kaž bych widźał přichodneho podobnaka.
Přepozdźe, zo damoj sej mjez sobu ruku,
Ženje njejsmój so postrowiłoj kaž čłowjekaj,
Ženje njejsmój sej rjekłoj ani jeničkeho słowčka.
A měłoj smój wo tym a tamnym nadosć powědać,
Móhłoj bachtać wo wšěm a kóždym,
Najwjac wo něhdyšich a tučasnych wozbožerjach,
Kotřiž nas slepych na lód wjedu.
(přełožk Dorothea Šołćina)
Wot toho časa, zo je jasne, zo wot lěta 2038 tež w Hornjej Łužicy wokoło Slepoho žanu brunicu wjace wudobywać njebudu, dźeń a wjace busowych pućowacych předewzaćow z cyłeje Němskeje jězby do wuhlowych jamow knihuje, kaž Horst Lehmann powěda. Něhdyši hórnik, w mašinotwarje za techniski serwis zamołwity, je dźensa wuměnkar. Wosom lět pak hižo jako swobodnje skutkowacy pućowanski přewodnik turistiske skupiny a dalšich po wopytowarskim centrumje „Wjelčanski hórnistwowy turizm“ po ekskursijach, safarijach a dalšich zarjadowanjach wodźi. Tam dźě zajimcy wšitko wo wudobywanju wuhla zhonja a wo tym, kotre sydlišća dyrbjachu tohodla wotbagrować. Při tym so mnozy za stawiznami a kulturu Serbow prašeja. Wšako mnohich z busami tež do delanskich kónčin, Kulowa, Budyšina a Slepoho woža, zo bychu jim wo našim ludźe rozprawjeli.
Mjeno firmy „Sonocrete“ wobsahuje dwě wopřijeći. „Sono steji za sonochemiju, při čimž dźe wo wliw ultrazwuka na chemiske reakcije. Concrete je jendźelske słowo za beton“, rozłožuje jednaćel Ricardo Remus. Młody Choćebuski twarski inženjer je z koleginu dr. Christianu Rößler nowu metodu za to wuwił, zo by beton spěšnišo stwjerdnył. Dr. Rößler je wědomostna sobudźěłaćerka Weimarskeje Bauhaus-uniwersity a nawjeduje tam dźěłowu skupinu za mikroskopiju elektronow a cementowu chemiju. „Rewolucioněrujemoj zhotowjenje betona“, měni Remus.
Sernjany swjeća lětsa prěnje pisomne naspomnjenje wsy před 600 lětami. Rodźeny Sernjančan a dobry znajer stawiznow delanskich wsow Pawoł Rota je někotre stawizniske zajimawostki wo wsy zestajał, kotrež čitarjam Serbskich Nowin we wjacorych dźělach spřistupnjamy:
Zachowana pastyrnja
Wojnarjec Franc (prawje: Franc Ryćer, najmłódši z wojnarjec štyrjoch hólcow = 1901–1962) bě njewobydlomnu móličku ležownosć srjedź wsy za sebje (z mandźelskej) dosahacu spóznał, gmejnje wotkupił a rozpadanku wottorhawši sej na městnje 1928 wot Rochec twarcow mały domčk natwarić dał. Hewak by Sernjanska pastyrnja zabyta a nawjes trochu wjetša była. – Dopominam so hišće na po Druhej swětowej wójnje wobydlenu móličku pastyrnju we Łazku. Dźensa ma na jeje městnje Rawšec swójba mału zahrodku.
Prěni mjez chěžkarjemi
Mjez wjesnymi chěžkarjemi běchu korčmar, młynk a kowar často po swojim powołanju mjenowani, nic jako chěžkar abo ze swojim swójbnym mjenom. Woni mějachu tež trochu wjace pódy hač druzy chěžkarjo.
Před 100 lětami skónči so Prěnja swětowa wójna. W němskich wójskach – předewšěm w sakskim a pruskim – wojowachu tež tysacy Serbow na bitwišćach na zapadźe a wuchodźe Europy. Jeničce katolski serbski kraj je w surowym boju wulkomocow wjacore sta swojich synow zhubił. Hižo za čas wójny abo krótko po jeje kóncu rozsudźi so tuž tež wjele łužiskich gmejnow a wosadow, stajić swojim padnjenym pomniki, zo njebychu so jich mjena zhubili.
Jedyn z prěnich wojerskich pomnikow w Budyskim kraju a scyła prěni ryzy serbsce popisany postajichu nalěto 1919 na Radworskim kěrchowje při Křižnej cyrkwi. Wopomnjenski kamjeń sam, kiž njeje bohužel zachowany, běchu Radworčenjo hižo w zymje 1916/1917 zhotowić dali, jako wójna hišće howrješe. Kaž Radworski dopisowar w awgusće 1919 w Serbskich Nowinach rozprawješe, mějachu so nastupajo wuhotowanje po namjeće towarstwa „Domizny škit“ (Heimatschutz) z Drježdźan, kotrež bě naćiski wojerskich pomnikow zdźěłało a je po wšěm kraju rozšěrjało.
Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nimale pozabyli.
Nowy hród w Njeswačidle, kaž jón na pohladnicy z lěta 1905 widźimy, jenož hišće mało staršich ludźi znaje. Jónkrótny twar bu 23. meje 1945 přez zapalerstwo zničeny, po tym zo je hrózbne bitwy na kóncu Druheje swětoweje wójny přetrał.
Kulisa šule
za kuzłanje „Hogwarts“ z filma „Harry Potter
W elcome back! Minjeny raz
sym wam tu wo hudźbnym měsće Nashville rozprawjał, hdźež tučasnje studuju. Wězo njejsym tam jenož w swojej stwičce sydał, ale běch tež w dalšich kónčinach USA po puću. Tak pobych w nazymskich prózdninach z někotrymi přećelemi w Los Angelesu.