„Hońtwjerska powołanska“ rěč w serbskej maćeršćinje z Pawołom Rotu 3
Nastawk wo serbskich hońtwjerjach je bywšeho wučerja Pawoła Rotu pohnuł, wo serbskich zapřijećach hońtwjerjenja rozmyslować. Zhromadnje z nim wěnujemy so tejle zajimawej naležnosći: dźensa mjez druhim konkretnym zapřijećam wokoło hońtwy sameje.
Swoje powědanje wo serbskej hońtwjerskej rěči w Předźenaku z wólnje wubranymi zapřijećemi mějach jenož jako pokazku myslenu a ze šupom za skónčenu. Nastawk nasta w zymskej wostudźe. Redakciski přidawk „Pokročowanje slěduje“ tež pod druhi a poprawom zakónčacy dźěl pak mje zawjazuje ze swojim powědanjom woprawdźe pokročować, znajmjeńša najprjedy třeći, chiba zdobom štwórty dźěl přidać.
Łakańca
Jewišćo je jeho žiwjenje
Zetkanje z dźiwadźelnikom Budyskeho Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła
Sedźimoj w swětłym hornim foyeru Budyskeho NSLDź. Na sćěnje wulkemu woknu napřećo wisaja fota wšěch tuchwilu w tutym domje přistajenych dźiwadźelnikow, tež 53lětneho Jana Mikana. Wón słuša k tym najdlěje skutkowacym čłonam Budyskeho hrajerskeho ansambla. Foto na dalšej sćěnje pokazuje jeho w róli Jurja njedawno předstajeneje serbskeje inscenacije „Jakni mužojo“. Komedija je so přihladowarjam lubiła. „Ja komedije rady hraju, byrnjež ćešo było je na jewišću předstajeć“, Jan Mikan praji, dodawa pak, zo poprawom wšitke žanry rady hraje, dokelž jeho wšitke hrajersce wužaduja. „Jako dźiwadźelnik dyrbiš so do kóždeje figury zanurić a ju publikumej přeswědčiwje spřistupnić. To je to rjane na našim powołanju.“ A po tym so tež rodźeny Budyšan ma. Dožiwich jeho hižo w najwšelakorišich rólach serbskich a němskich inscenacijow. Wotkupju jemu wot njeho předstajene figury. W kruchu „Jakni mužojo“ zamó wón jako Jurij swojich kolegow-transportnych dźěłaćerjow wulkotnje „na zemi“ dźeržeć.
Serbske přezpolo Lorenca wo času a kraju
Kito Lorenc
Foto: SN/
M. Bulank
Basnje a smorženki Kita Lorenca, z dodawkom čěskeje poezije Kyrkonošow, je Ludowe nakładnistwo Domowina nam do ruki dało. Přeco, hdyž so basnik Lorenc swojeho wótřeneho, ironiskeho słowa jima, ma čitarstwo lekturu, kotraž jeho do raja najrjeńšeje, najlěpšeje poezije wjedźe – skerje zawjedźe. „Zymny kut“ rěka jeho nowa zběrka. Wjace hač wosomdźesat basni, k tomu dźesać wot čěskich basnikow z Kyrkonošow, wotwěraja durje, zwjetša sćicha do zašłosće a njewulkeje, skromneje přitomnosće, kaž to jenož basnje zamóža.
Kito Lorenc je wusahowacy, móhłrjec nestor nowočasneho serbskeho basnistwa, njeby-li tajkile titul hladajo na jeho starobu, ćim bóle pak za kreatiwnu młodosć wěrypodobny był. Lorenc je najbóle mytowany a do wyšiny sławy pozběhnjeny poet našeho ludu. Je nošer Mytow Heinricha Heiny, Ćišinskeho, Lessinga, Heinricha Manna a Petrarca. Jeho najwjetše myto nimo tajkeje sławy: Je wulkomišter serbskeho słowa.
Z prěnjeho koncertamyslička Nukstocka wurostła
Rozmołwa ze sobuorganizatorom Nukničanskeho rockoweho festiwala
Serbska młodźina pyta na swoje wašnje za hudźbnymi poskitkami. K tomu słuša festiwal Nukstock. Budyšan, přełožowar a hudźbny kritikar Bosćan Nawka, je jedyn z jeho zamołwitych. Alfons Wićaz je so z nim rozmołwjał.
Kak je ke kóždolětnemu rockowemu festiwalej Nukstock dóšło?
B. Nawka: Swjećimy lětsa w Nukničanskim klubje Barakka 20. narodniny. Historisce wšak tole cyle njetrjechi. Smy sej tele lěto wědomje wuzwolili, dokelž wotmě so 1996 prěni koncert z tehdyšimi třomi serbskimi kapałami Crying Blue, Awful Noise a Stoned Hajtzer. Z tohole koncerta bě wurostła myslička, wobłuk powjetšić na koncert pod hołym njebjom, ale nic jeno za serbske, łužiske skupiny. 1997 smy jón prěni króć přewjedli, spočatnje w kooperaciji z Nukničanskim wjesnym swjedźenjom. W lěće 1999 so rozsudźichmy, wěc do swójskich rukow wzać. Přećahnychmy z openair-koncertom k Nukničanskej skale, hdźež nětko kóžde lěto Nukstock wotměwamy.
Što sće sej jako wosebity zaměr stajili?
Hdyž strach a stysk pjero wodźitej
Napadnosće na swjedźenskim zarjadowanju k 100. posmjertnym narodninam Jurja Brězana na hrajnišću NSLDź na Budyskim hrodźe
„Jakož bě so čłowjek z čłowjekom stał, poklakny so na brjoze małeho jězora. Woda běše čista kaž ze žórła, nad njej ani wětřička. Jemu chcyše so pić, schili so – a so stróži.“ Z tutymi słowami zahaji Jurij Brězan swoju dźiwadłowu hru „Gen. Genesis. Nemesis“ (hra je w němskej rěči spisana). W zahajenskej scenje wujasnja Lucifer Krabatej, što zapřijeća woznamjenjeja, tež, što ma tale nemezis na sebi. Hdyž ju člowjestwo „zahe dosć spóznaje, wostanje wróćopuć wotewrjeny. Přepozdźe spóznata nemezis njeda wućeka z rěki žehliweje magmy.“ Přizamknjetej so dwě hodźinje hraća, napinaceho za aktiwnych na jewišću kaž tež za tych před jewišćom. Hra wobjednawa eksistencne prašenje, wot Brězana do sady zjimane, zo ma so dźensa čłowjestwo před čłowjestwom wuchować. Po poslednjej scenje sej prajach: Hišće njejsym wšo zrozumił, ale telko: Strach a stysk stej basnikej pjero wodźiłoj. W tym směrje, kaž so dźensa čłowjestwo wuwiwa, wjedźe puć do katastrofy.
Spisowaćelka Domanojc mandźelskimaj literarny pomnik stajiła – a ...
Prěni roman wo wotbagrowanym Rogowje wušoł
Domanojc mandźelskeju Ursulu a Wernera jara derje znaju. Staj to dwaj z tych něhdźe 320 němskich a serbskich wobydlerjow, kotřiž dyrbjachu 2003/2004 swoju wjes Rogow Janšojskeje wuhloweje jamy dla wopušćić. Wot lěta 1990 běchu Rogowčenjo, podpěrani tež wot Domowiny, ze wšitkimi mocami a móžnosćemi wo swoju wjes wojowali. Hač na Europske sudnistwo so woni wobroćichu. Jako Nowy Casnik smy jich z mnohimi přinoškami cyły čas přewodźeli a jim poboku byli.
Ursula a Werner Domanojc steještaj z Berndtom Siegertom a dalšimi na čole wobaranskeho boja. Wonaj běštaj poslednjej Rogowčanaj, kotrajž staj do hód 2005 swoju wjes wopušćiłoj. To bě hakle po tym, zo mějachu mjeztym druzy hižo w nowym Rogowje pola Baršća swój nowy dom natwarjeny. Domanojc žiwnosć w Rogowje – jeju korčma – steješe hižo wosrjedź wotbagrowanych domow a rozpadankow. Bager čakaše před jeju durjemi. Mandźelskaj staj so wobarałoj, njejstaj woteńć chcyłoj. Hakle sudnistwo dyrbješe rozsudźić, zo dyrbještaj dom a domiznu skónčnje spušćić.
„Přehladka zasłuža sej bohaty wopyt“
Serbskej tworjacej wuměłči w Kamjencu swoje twórby wustajatej
Kamjenski Muzej Zapadneje Łužicy je tež přihódna městnosć za wustajeńcu tworjaceho wuměłstwa. Wot 22. apryla hač do 6. junija su w elementariju muzeja mólby, grafiki a skulptury dweju serbskeju wuměłčow widźeć. Iris Brankačkowa a Sophie Natuškec pokazujetej pod hesłom „gespinste“ swoje twórby ze zańdźenych lět.
Wobě wuměłči matej, kóžda po swojim, wosebity poměr k wodźe. Iris Brankačkowa bydli na kromje Malešanskeje hatneje kónčiny, Sophie Natuškec we Wódrowym łuhu (Oderbruch). Njeje to jeničce bliskosć dožiwjenskeho wšědneho ruma, štož jej po puću zwobraznjenja wšědnosćow časa zwjazuje. Kamjenska wustajeńca je přewšo bohata na grafiki z jeju rukow. Zhromadnosće wučitaš pak tež w grafiskim rukopisu. Sophie Natuškec so předewšěm z liniju zwuraznja, zlutniwje zasadźenej w rysowance, mjeztym zo so Iris Brankačkowa ćim bóle jako grafikarka předstaja.
Moja generacija a tři swěty
Ja a moja krótko po Druhej swětowej wójnje rodźena generacija – my smy ludźo tak mjenowaneje moderny. Ale wotrostli smy móhłrjec hišće w předmodernych wobstejnosćach. Něhdyše wjesne, takrjec burske žiwjenje, smy hišće na swojej koži dožiwili. Mějachmy na wsy rjane a zajimawe dźěćatstwo. Tradicionalne žiwjenje, kajkež naši starši do wójny wjedźechu, je po wójnje něšto lět dale šło. Zakład wjesneho žiwjenja bě ratarstwo, a bur steješe we wjesnej hierarchiji cyle horjeka. Bur być njebě jenož powołanje, ale žiwjenski stil. Wón bě lěttysacy dołho praproducent a zežiwjer čłowjestwa. Burstwo bě zakładny princip wjesneje žiwjenskeje kultury a jeje zhromadnosće. Po wójnje su burja hišće po samsnych metodach dale dźěłali. Kóń abo kruwa ćehnješe zapřah abo płuh. Počasy mějachu cyle hinašu hódnotu. Wěmy, kak ćopły hnój abo čerstwa jucha smjerdźi, znajmjeńša akceptabelnišo hač dźensniše grawoćiwe folijowe sila.
Nowa publikacija Serbam wažnu rólu přicpěwa
Klětuša 500. róčnica Martina Lutheroweje reformacije so bliži a składnostnje toho wuńdźe tež tójšto publikacijow, kotrež so tutej wažnej tematice wěnuja. Lipšćanske ewangelske nakładnistwo wudawa k jubilejej brošurny serial „Městnosće reformacije“ wo něhdźe 60 regionach, kaž na přikład wo Wittenbergu, Torgauwje, Drježdźanach a Praze kaž tež wo Hornjej Łužicy. Wysokoformatny, 93stronski spis wo swědkach reformacije našeje domizny staj dr. Lars-Arne Dannenberg a dr. Matthias Donath wudałoj.
„Złožujo so na hłuboke nabožne přeswědčenje wuskutkowa reformacija zakładny přewrót cyrkwinskeho žiwjenja runje tak kaž w politice, kubłanju, wuměłstwje a we wšědnym dnju ludźi. Reformacija njebě narodna naležnosć. Tule w Hornjej Łužicy rozšěrješe so wona w 16. lětstotku runočasnje mjez Němcami a Serbami.“ Takle piše w předsłowje Bernd Lange, předsyda kulturneho konwenta Hornja Łužica-Delnja Šleska.
W Stróži a Lemišowje prócuja so dale wo serbskosć
Wuwiće lubi změnu na dobro wobydlerjow a hajenja tradicijow
Stróža a Lemišow, dwě wsy na kromje Budyskeho wokrjesa, tworještej hač do połstatych lět zašłeho lětstotka zhromadnu gmejnu ze Zuborničku. Po wosadźe pak běštej a stej dale dźělenej: Stróža přisłuša Bartskej, Lemišow Hućinjanskej ewangelskej wosadźe. Chodźachu dźě Lemišowscy šulerjo do lěta 1951 do Hućinjanskeje, Stróžanscy pak do šule w Stróži.
Stróža je w dokumentach prěni króć lěta 1331 naspomnjena, 1419 jako Wartau abo Strölau, 1719 jako Strotźa. Lemišow je prěni raz naspomnjeny wokoło 1400, w lěće 1545 jako Lemeschaw a 1800 jako Lemischow.
Dźensa ležitej wsy w biosferowym rezerwaće Hornjołužiska hola a haty. Po Lemišowje a Stróži njewjedźe jeno Serbska kolesowarska šćežka, ale tež Worjołowa a Žabjaca.
