Wostawaja dale dobri přećeljo
Před 25 lětami dźělenje Čěskosłowakskeje wobzamknyli
Praha/Bratislava (dpa/SN). Před 25 lětami bu w Brnje dźělenje Čěskosłowakskeje wobzamknjene. Bywšej partneraj pak hač do dźensnišeho wuske styki wudźeržujetej. Přiwšěm ći „mjeńši“ Češa mjeztym wobrazowy słownik trjebaja, zo bychu rěč susoda zrozumili.
Wokoło historiskeho zetkanja před 25 lětami na zahrodźe Brnjanskeje wile Tugendhat eksistuja najwšelakoriše legendy. Jedne pak je wot toho časa jasne: Na kóncu steješe dźělenje Čěskosłowakskeje. Tehdyšej ministerskaj prezidentaj dźělneju republikow Čěskeje a Słowakskeje Václav Klaus a Vladimír Mečiar diskutowaštaj 26. awgusta 1992 někotre hodźiny dołho. Swojej delegaciji běštaj preč pósłałoj. Krótko do połnocy zdźěli Mečiar žurnalistam: „Aktualny staw zhromadneho kraja njemóžemy hižo dlěje wudźeržeć.“
„To njeje priwatna armeja“
Lětuši wulki Dźeń pólskeho wójska katastrofy dla zasćinjeny był
Waršawa. W Pólskej je 15. awgust tradicionalny wulki swjatk. Hižo wjele lětdźesatkow swjeća to Dźeń pólskeje armeje. Samsny dźeń swjeći cyrkej Marije donjebjeswzaća, štož je z wulkimi Božimi mšemi zwjazane.
Prawidła statnikow na dnju wójska su jasne: Zastupnicy knježerstwa steja we Waršawje na wulkej tribunje, wobkedźbuja na njebju lětadłowe formacije a na naměsće tanki a pochodowacych wojakow w pyšnych uniformach.
Lětsa pak bě wulki swjedźeń zasćinjeny. Jenož něšto dnjow do toho běchu njewjedra na sewjeru kraja zachadźeli a šěsć ludźi morili. Wosebje tragiski bě podawk w Pomorskim wojewódstwje. Tam bě štom na stan skawtow padnył a šulerce w starobje jědnaće a třinaće lět morił. Wichor wobškodźi třěchi wjace hač 3 500 domskich a zniči 6 000 hektarow lěsa. Tysacy ludźi běchu dny dołho bjez miliny, bjez pitneje wody a žiwidłow.
Přerězna staroba rozdźělna
ŽIWJENSKE LĚTA ludźi su tež w Čěskej nahladnje přibyli. Po wozjewjenju tamnišeho statistiskeho zarjada ČSÚ wučinja přerězna staroba muži tuchwilu 76,2 lěće a žonow 82,1 lěto. Porno lětu 2000 docpěwaja mužojo wo štyri lěta wyšu starobu, žony wo tři lěta a wosom měsacow. W kraju wobsteja při tym wulke rozdźěle nastupajo žiwjenski čas. Muscy wobydlerjo Prahi dočakaja so w přerězku 78 lět a na Vysočinje 77 lět žiwjenja, w Ústískim wobwodźe pak jeničce 74 lět. Pola žonow dožiwjeja tohorunja Pražanki najwyšu přerěznu starobu, mjenujcy 82,7 lět před žonami južneje Morawy z 82,6 a wobydlerkami Vysočiny z 82,4 lět. Žónski splah je tež w Ústískim regionje najšpatnišo na tym – tam je žonam „jeničce“ 79,5 lět přebytka na swěće popřatych. W Karlovarskim wobwodźe su žony přerěznje 80,7 lět žiwe, w Morawsko-šleskim pak 81,2 lěće. Po somoćanej rewoluciji 1989 je so přerězna žiwjenska staroba žonow kaž muži tež w Čěskej wobstajnje zwyšowała. Přinošowałoj stej k tomu mjez druhim bohatše zastaranje ze zeleninu a sadom kaž tež skutkowniše medicinske hladanje. Njedźiwajcy toho je staroba Čechow wo dwě lěće niša hač w přerězku Europskeje unije.
Hotowa tłóčeńca do parlamenta
Praha (ČŽ/K/SN). 32 stronow, hibanjow a zeskupjenjow by chcyło do přichodneho čěskeho sejma. Sydom wjac hač lěta 2013 a cyłkownje telko kaž hišće ženje po zesamostatnjenju kraja 1991 nastupi 20. a 21. oktobra ze swojimi kandidatami k wuzwolenju do delnjeje komory. Podłožki zapodachu wšitke w sejmje zastupjene strony kaž ČSSD, ANO, KSČM, ODS, TOP 09, KDU-ČSL a dalše. Ale tež Starosća, Zeleni a Piraća chcyli skónčnje do njeho zaćahnyć.
Mjez nowonastatymi zeskupjenjemi rěka jedne Radostne Česko a tamne Dobrá volba, produkt něhdyšeho městopředsydy TOP 09 Pavola Lukše. Wuhlady na wuspěšne wobstaće maja dźiwajo na tuchwilne woprašowanja dotalne strony koaliciskeho knježerstwa a strony opozicije. Přemóžaca wjetšina wo zastupnistwo w sejmje so prócowacych hibanjow a zeskupjenjow budźe pak zawěsće „do měsačka“ hladać, zwrěšćiwši na zadźěwku w podobje pjeć procentow. Hinak hač 2013 pokazuje pak přeco hišće wšo na to, zo tónkróć ANO dobudźe.
EU haj, euro ně
Praha (ČŽ/K/SN). Hotujo so wobsahowje na wólby sejma w oktobru su mjeztym wšitke hłowne politiske strony Čěskeje republiki swoje dowólbne programy předstajili. Za jedyn postronk ćahnu wone wšě nastupajo Europsku uniju, wuzběhujo trěbnosć zwostaća kraja w zhromadźenstwje 27 statow. Strona Svoboda a příma (direktna) demokracie pak měni, zo měła ludnosć wo tym rozsudźić.
Rozdźělnje předstajeja strony priority swojeho přichodneho prócowanja w EU. Dobyćerka zašłych wólbow, ČSSD ministerskeho prezidenta Bohuslava Sobotki, ma za wažne, přibližić so skónčnje žiwjenskemu niwowej wuwitych čłonskich statow. Jedyn z předpokładow za to je, zawjesć euro, ale pozdźišo. ODS kładźe doraznosć na splećenje wikow. TOP 09 je za začłonkowanje Čěskeje do „spěšneho jadra EU“, čehoždla měli so wobstejace haćidła we wikowanju wotstronić a euro najspěšnišo zawjesć. KSČM pomina sej, běrokratiju w EU wobmjezować. Hibanje ANO Andreja Babiša swój wólbny program njeje hišće wozjewiło. Wona je za „sylnu EU“, zawjedźenje eura pak runja stronje ODS wotpokazuje.
Zeman: Němske reparacije žana tema w Čěskej
Praha (dpa/SN). Diskusije w Pólskej republice w zwisku ze žadanjemi za wójnskimi reparacijemi z Němskeje nimaja w susodnej Čěskej žadyn wotpowědny wothłós. „Dyrbimy wobkedźbować, zo njeje tale naležnosć w němsko-čěskich poćahach žana tema“, rjekny prezident Miloš Zeman žurnalistam. Přiwšěm je wón zwólniwy sej argumenty Waršawy naposkać. Jarosław Kaczyński, nawoda knježaceje strony Prawo a sprawnosć, bě njedawno wo „gigantiskich sumach“ rěčał a Němskej wumjetował, zo swojej zamołwitosći hladajo na Druhu swětowu wójnu njewotpowěduje. Zeman skedźbnja w tym zwisku na němsko-čěsku deklaraciju z lěta 1997, kotruž sej wón jara waži. W dokumenće wobě stronje potwjerdźatej, zo nochcetej swoje poćahi „z politiskimi a prawniskimi prašenjemi zašłosće“ poćežować.
Zemanej je so mjeztym tež čěski wonkowny minister Lubomír Zaorálek přizamknył. „Smy zašłosć stawiznarjam přewostajili, zo móhli so přichodej wěnować. To je so bohaće wudaniło. Njeje přičiny, na tym něšto změnić“, rjekny načolny kandidat čěskich socialdemokratow k wólbam parlamenta w oktobrje.
Žně chudše byli
„Němcy dyrbja płaćić“
Pólska debatuje znowa wo reparacijach z Berlina za wójnske škody
Waršawa. Na chětro spektakularne wašnje su tydźenja w Pólskej róčnicu Waršawskeho zběžka w Druhej swětowej wójnje wopominali. Do zahajenja koparskeje hry mjez Legiju Waršawu a mustwom z Kazachstana w Narodnym stadionje stworichu přihladowarjo hoberski wobraz z lětoličbu 1944 w pólskimaj čerwjeno-běłymaj barbomaj. W srjedźišću steješe wobraz němskeho oficěra, kiž z pistolu na hłowu pólskeho hólca měri. Nimo toho bě transparent w jendźelskej rěči připrawjeny, kotryž na to skedźbni, zo su němscy okupanća za čas zběžka 160 000 pólskich ciwilistow morili, mjez nimi tysacy dźěći. Waršawski zběžk bě so 1. awgusta 1944 zahajił a traješe 63 dnjow. Němske jednotki jón přewšo brutalnje pobichu.
Wobnowja cyrkej
Snadny přirost
Praha (ČŽ/K/SN). Pjeć měsacow zasobu je bjezdźěłnosć w Čěskej wot spočatka lěta 2017 na kwotu štyrjoch procentow spadowała – w juliju je pak prěni raz zaso přibyła, byrnjež jeničce wo snadnuški 0,1 procent. Přičina tohole přibytka je hłownje, zo njeje hišće wulki dźěl šulskich wotchadnikow studij zahajł resp. do dźěławosće přešoł. Přiwšěm njeje sej w zašłych 20 lětach hišće ženje tak mało ludźi dźěło pytało kaž w juliju. Cyłkownje je w pražniku 303 074 wosobow bjez dźěła było. Porno tomu móžachu předewzaća přemysła, ratarstwa a posłužby 188 000 swobodnych dźěłowych městnow poskićeć. Ministerski prezident Bohuslav Sobotka je njedźiwajcy sezonalneho přirosta bjezdźěłnosće ze situaciju na dźěłowych wikach spokojom, dokelž je ličba dźěłopytacych w europskim přirunanju w Čěskej dale na rekordnje niskim niwowje.
W juliju je w Čěskej tež inflacija postupiła, a to wo 2,5 procentow. Podróšili su so předewsěm cyrobizny, na př. mloko, butra a jeja. Kusk butry (250 gr.) płaći nětko 50 krónow. Loni w juliju bě hišće 15 krónow tuńša. Sćěh tohole wuwića je podróšenje jědźow w hosćencach.
