Bratraj-dwójnikaj Anton a Richard Fuchs staj wusko z Krabatowym młynom w Čornym Chołmcu zwjazanaj. Přiwšěm pak kročitaj dwójnikaj po wšelakich powołanskich pućach. Milenka Rječcyna je so z nimaj rozmołwjała.

W našej wokolinje znaja ludźo Waju předewšěm Waju angažementa za Krabatowy młyn dla. Hdźe pak mataj swoje korjenje nastupajo wuměłske skutkowanje?

Anton: Pochadźamoj z Łutow. Tam smój do zakładneje šule Hans Coppi chodźiłoj, po tym pak na Wojerowski Lessingowy gymnazij. Mjeztym zaso wjele we Łutach přebywamoj, wosebje ja, wšako w Čornym Chołmcu dźěłam.

Što je Waju runje na mjenowany gymnazij wabiło?

Anton: Smój na zakładnej šuli hižo dźiwadło hrałoj. Ze skupinu běchmoj mjez druhim na zetkanju młodych dźiwadźelnikow w Złokomorowskim dźiwadle. To je naju zahoriło. Naju sotra je swój čas na Lessingowym gymnaziju w hudźbnej rjadowni wuknyła a w chórje spěwała. Wona sposrědkowa namaj začuće, zo knježi na tymle gymnaziju dobra zhromadnosć. Tuž běše namaj spěšnje jasne, zo tam póńdźemoj. Naju dalša wulka sotra je na Foucaultowym gym­naziju wuknyła.

Za motorsport najwšelakorišeho razu so w našim kraju mnozy zajimuja. Ći jedni sej w telewiziji wobhladaja, kak awta abo motorske po asfalće smala, druzy sej ­na wubědźowanišća dojědu a atmosferu live dožiwja. Tež Toni Ryćer ze Šunowa so za motorsport hori. Tak blisko kaž wón – a to mjeztym hižo 25 lět – pak ­lědma štó wubědźowanskim čaram, ­jězdźidłam a wodźerjam spěšnych ma­šinow přińdźe.

W Budapesće so natyknyć dał

W lěće 1986 je sej Toni na wubědźowanje Formule 1 do Budapesta dojěł. Tam wobkedźbowaše ludźi, kotřiž při čarje stejachu, z chorhojčkami kiwachu a pom­hachu, hdyž raz jedyn z jězdźerjow dale njemóžeše. „Tehdy sym sej předewzał, zo chcu tajke něšto tež raz činić“, so Šunowčan dopomina. Ale hakle 13 lět pozdźišo měješe so tele předewzaće zwoprawdźić, jako bě w Klěšišću (Klettwitz) južnje Berlina „Łužiske koło“ dotwarjene. Za prěnje wubědźowanje pytachu zwólniwych, kotřiž bychu jako pomocnicy při čarje stali a wšelake nadawki přewzali. Tule šansu Toni Ryćer wuži a so 1999 za wukubłanje přizjewi, zo by lěto na to jako stražnik při čarje prěnje wubědźowanje na Łužiskim kole sobu dožiwił.

Při nalětnim wjedrje pućować a po horach krosnować – to njeje jenož w Sakskej Šwicy móžno. Štóž tole raz w Žitawskich horach wuspyta, móže tam tež ­hišće regionalnu atrakciju dožiwić.

Zahajimy cyłodnjowske pućowanje na Žitawskim hłownym dwórnišću. Tam zetkamy so hnydom na spočatku z wosebitosću kónčiny: Žitawskej wuskokolijatej železnicu. Ta jězdźi hižo wot lěta 1890 wšědnje po krutym jězbnym planje mjez Žitawu a hižo zdawna woblubowanymaj wulětnišćomaj Jonsdorfom a Oybinom.

Planowanja tuteje čary sahaja wróćo do lěta 1873. 10 lět pozdźišo załožichu železnisku towaršnosć. Wulkeho nawala wulětnikarjow dla su čaru mjez Žitawu a Oybinom lěta 1913 samo na dwukolijatu wutwarili. Po wójnje dyrbjachu kolije jedneje čary Sowjetskemu zwjazkej jako reparaciju přewostajić.

Z parnej železnicu podamy so do pjeć kilometrow zdaleneho Olbersdorfa. Jězba traje poł hodźiny a płaći za doro­sćeneho dźewjeć eurow. Ćah wotjědźe hodźinsce ze Žitawskeho dwórnišća do Oybina abo Jonsdorfa a w samsnym rytmusu zaso wróćo. Wosebje dźěćom rjane to dožiwjenje.

20 lět hižo je filmowc a awtor Roman Pernak z kameru po puću. Serbske temy Delnjeje Łužicy su jemu při tym naležnosć wutroby.

Sedźimoj w „Tante Emma“ – typiskej kofejowni „Berlinskeje sceny“ w Kreuzbergu – bjezposrědnje pódla zastanišća „Šleziske wrota“ podzemskeje linije U1, kotraž so tu „nad zemju“ po měsće hiba. W tutym „kiezu“, kaž Berlinjan praji, je Roman Pernak doma. Ze šalku kofeja před sobu hladamoj z wulkeho panorama-wokna, na hołk a tołk kołowokoło křižowanišća. Wosrjedź mjerwjeńcy absurdno-komiska scena: Na chódniku steji mały čerwjeno-běły smužkaty stan. Před nim sedźo: třo mužojo, w čiłej a zdobom wotputanej rozmołwje, kóždy z nich w twarskim nahłowniku. Zmysł jich posedźenja pak jako wobkedźbowar sceny njedodniš.