Nochce powučeć, skerje radźić
Lětuša swójbna schadźowanka prěni dźeń nalětnika w Chróšćanskej „Jednoće“ je zaso dźěći a jich staršich wabiła. Mnozy běchu poskitk přiwzali a zeznachu w jeho wobłuku tež Annett Howack.
Rachlowčanka běše prěni króć na tymle zarjadowanju. Serbsce wona njerěči, ma pak dobre zwiski do Serbow. Je tuž rady wo tym rěčała, zo ma serbskich prjedownikow. Někotři wopytowarjo prašachu so ju za pochadom. „Sama hižo serbšćinu njerěču, rozumju pak wjacore słowa. Začuwam ju jako jara luboznu“, wona wuzběhny. Za swójbnu schadźowanku wabiła bě ju socialna dźěłaćerka Rěčneho centruma WITAJ Edit Šurowa. Přičina přeprošenja bě dotalny hobby Annett Howack, kotryž chce wona rady k powołanju sčinić – strowe zežiwjenje. Na zarjadowanju w Chrósćicach chwalachu sej wopytowarjo, kotrymž po mnohich dožiwjenjach brjuch korčeše, šokolodźany a dalše mazy, wusmuž k snědani a po cyłej rumnosći wonjacy chlěb. Woptanki tam dołho njestejachu, ale žnějachu wulki wothłós mjez wopytarjemi. Nimo toho su wone strowe.
„Ženje mje nichtó narěčał njeje“Zhladowanje na lěta přewróta – 12
„Znowazjednoćenje Němskeje – són a woprawdźitosć“ rěka kapsna kniha z pjera Waltera Leonharda. Rodźeny Durinčan je 40 lět we Wětrowskej šamotowni dźěłał. Serbske Nowiny wozjewjeja jeho trochu wudospołnjene, wot Arnda Zoby a Friedharda Krawca z přećelnej dowolnosću nakładnistwa DeBehr zeserbšćene dopomnjenki.
W tym času hižo njedósta NDR hižo žane kredity, byrnjež wona mjenje zadołžena była hač někotre zapadne kraje. Trěbna bě najprjedy raz zwólniwosć Michaila Gorbačowa, kritisce so prašeć za pozadkom systema socialistiskich statow, permanentneje hospodarskeje słabosće a njedostatkoweho hospodarstwa, za pozadkom njesměrnych wojerskich wudawkow a politisko-ideologiskeho wašnja rozestajenja ze wšitkimi problemami. Gorbačow je ludnosć w NDR rozsudnje wobwliwował, zo by swój wosud do ruki wzała.
Šešerjačk a Šešerjawka
K stawizničce prěnjeju wobrazoweju knižkow w serbskej rěči
Šešerjawka
Trundlata a włosata,
Šešerjawka mazana,
Tajka Šołćic Kata běše,
Do šule rad njechodźeše.
Pře wšě płoty lětaše,
Přez přěrowy skakaše,
Na wšěch hozdźach wona běše
Staršimaj so njelubješe.
Hladaj, wok’ło hata je,
Wobłoženje sčinjene,
Na nje Kata zalěze,
Holčisko, to njedušne!
Ale ach, ow njezbože,
Překuli so do łuže!
Žaba wótře zarjechta
A so na bok wuchowa.
Woboje zawěsće znajeće!? Prěnjej wobrazowej knižce w serbskej rěči za šulske dźěći. Štó wšo njeje wo nimaj hižo pisał: Rudolf Jenč 1960 w „Stawiznach serbskeho pismowstwa“, „wudawarjo“ 1988 w mjezysłowje k nowoćišćej SWW jako ćeńki zešiwk, w Płomjenju 1990 Hańža Winarjec-Orsesowa, M. J. Nuk a Jurij Łušćanski 1994 a 1995 w Serbskich Nowinach, ja sam a Hinc Nagel w Lětopisu 1995 a 2001, Ruth Thiemannowa, Rajner Janec a Ingrid Juršikowa w Serbskich Nowinach 1997, 2003 a 2004, Pětš Janaš 2000 w Frankfurtskej Struwwelpost a skónčnje Dorothea Šołćina 2004 w dosłowje k wudaću přebasnjenja originalneho Hoffmannoweho Struwwelpetera.
Mały zwuk z wulkimi konsekwencemi
Wopřijeće „avatar“ jewi so tule jako terminus technicus. We fachowej rěči indologije kaž tež nabožnych wědomosćow wopisuje hesło wšelake manifestacije boha resp. inkarnacije duše po předstawje hinduizma. Po tym modelu „pućuje“ wosobina wot žiwocha k žiwochej resp. wot tak mjenowaneje entity k entiće. Dalša interpretacija je, zo „zalěze sej“ bójske wědomje do swětneho ćěła. Wobkedźbujo ličbowu mystiku a z njej zwisowacu kosmologiju hinduizma to naposledk rěka, zo je kóžda/kóždy hižo wšitko a kóžda/kóždy był.
Jendźelšćina, kotruž prof. Wink we wšitkich swojich inkarnacijach nałožuje, je mjeztym dominowaca rěč wědomosće. Přiběrajcy wona bjez gramatiskeho genusa wuńdźe. Wotpowědnje so „avatar“ tu takrjec njezeserbšćeny a njesplažny wužiwa.
W tutej kolumnje powědaja štyrjo redakciji SN znaći mjezynarodni awtorojo, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Prěnja kročel k wobnowjenju Domowiny
Před 30 lětami wurjadny kongres Zwjazka Łužiskich Serbow w Budyšinje přewjedli
Něhdźe 550 Serbow běše so 17. měrca 1990 dopołdnja na wulkej žurli hotela „Město Budyšin“ w sprjewinym měsće k wurjadnemu kongresej Domowiny zešło. Na wosebitym posedźenju Zwjazkoweho předsydstwa Domowiny 20. nowembra 1989 w Budyskim Serbskim domje běchu wobzamknyli, tajki wurjadny forum narodneje organizacije Serbow za 17. měrc 1990 zwołać.
Proces politiskeho přewróta w NDR žadaše sej wot w Nacionalnej fronće zjednoćenych stron a masowych organizacijow, do kotrychž Domowina słušeše, swoje dotalne skutkowanje sprawnje bilancować a nowe politiske nadawki postajić, kotrež přewrótej wotpowědowachu. Njespokojnosć ludźi z dotalnej politiku wodźaceje strony SED a knježerstwa, wobšěrne wobydlerske hibanje, wulke aktiwity wojowarjow za byrgarske prawa, mócne demonstracije, nowe ludowe hibanja kaž Nowy forum, Demokratiski zazběh, Demokratija nětko postarachu so wo towaršnostny přewrót w NDR.
Witajće do templa wuměłstwa!
50 milionow eurow za wobnowjenje galerije starych mištrow nałožili
Wuměłscy eksperća a fachowcy za wustajeńcy su so wo to starali, zo so Semperowa galerija w nowym swětle błyšći. Telko dźiwa a požitka tu hižo dołho wjace dožiwił njejsy. Galerija starych mištrow bě drje hižo přeco něšto cyle wosebiteho. Hačrunjež tam snano zyma abo trochu ćěmno było, hač wopyta ju wjele abo mało ludźi – galerija wosta stajna městnosć wosebiteje wabiwosće. Nětko pak je wustajenišćo hišće wyši schodźenk docpěło.
Załožena wot sakskich kralow słuša zběrka k najsławnišim a najwoblubowanišim na swěće. Mjez druhim tohodla, zo žane rubježniske wuměłstwo njewopřijima. Wšitke eksponaty su prawdosćiwje a wěcywustojnje nabyte abo darjene, a hižo za čas kralow běchu zjawnosći přistupne. Snano je to tež přičina, čehoždla su kralojo w Sakskej chětro woblubowani. Woni běchu so stajnje sylnje za kulturu zasadźeli. Jeničce knježeše-li wójna abo wulka woda, zběrku zawrěchu. A wšitcy so wo wobstatk starosćachu.
Słuša k najsławnišim a najwoblubowanišim na swěće
Škoda wo prócu a papjeru!
„Bautzen – Glanz und Tragik einer ostdeutschen Stadt“ rěka kniha Heidelbergčana Hansa-Jörga Staehle. Budyšan Robert Maćij je sej ju wobhladał a přečitał.
Čehodla Budyšin dźensa tajki je, kajkiž nastupajo „měšćansku struchłosć“, komercializaciju zjawnosće a politiskeho pačenja je? Tomu chce so w nakładnistwje „regionalkultur“ wušła kniha „Bautzen – Glanz und Tragik einer ostdeutschen Stadt“ wěnować. Hans-Jörg Staehle njeje ju jenož napisał, wuhotował, sadźbu zestajał, wobrazy fotografował abo fotomontaže stajał, ale najskerje, kaž je w tym nakładnistwje z wašnjom, wudaće ze swójskeje kapsy zapłaćił. W partnerskim měsće Budyšina Heidelbergu bydlacy a z rodźenej Budyšanku (ze serbsko-němskimi korjenjemi) zmandźeleny Staehle sej mysli, zo je trjeba na přikładźe Budyšina rozswětlić, što w Budyšinje, w bywšej NDR, w zjednoćenej Němskej a po cyłym swěće wopak běži. To docyła tak njezajimawa mysl njeje, dokelž mamy w sprjewinym měsće wšelake hišće bóle přiwótřene konstelacije hač druhdźe. Tomule narokej pak awtor lědma wotpowěduje a hnydom na wšelakich runinach zwrěšći.
Dorost hižo čaka
Tójšto młodych a młódšich ludowych wuměłcow rady jejka debi
„Stari zajacy“ mjez debjerjemi serbskich jutrownych jejkow njetrjebaja so wo dorost starosćić. To su wiki jutrownych wikow minjeny kónc tydźenja w Budyskim Serbskim domje nazornje pokazali. Tam bě tójšto młodych wobličow widźeć. Tak dožiwichu tam mjez druhim šěsćlětneho Constantina, syna Mandy Schulzoweje z Choćebuza, kiž jara rady tajke owalne drohoćinki debi. Abo wobě dźowce rodźeneje Budyšanki Ines Trenšeloweje, kotraž ze swojej swójbu mjeztym w hessenskim Climbachu bydli a tam tradiciju, jutrowne jejka pisanić, dale wjedźe a ju zdobom dale dawa. Vanessa a Linda wobdźělatej so hižo přez lěta ze swojej maćerju na jutrownych wikach w sprjewinym měsće.
„Jenož njepřestać, přeco dale činić“
Karin Turek so w Hórnikecach wjele lět mnohostronsce čestnohamtsce angažuje
Něžny mały šmrěk bjez jehliny wopytowarjow zwjesela. Pyšeny z barbojtymi kulemi steji wón we wustajeńcy wobydlerskeho centruma. „To je přikład naslědnosće. Něhdy su štom před wohenjom wuchowali, a tak móžemy jón dalše lěta wužiwać“, Anneliese Rösch rozłožuje. 84lětna je zhromadnje z dalšej kreatiwnej žonu, 67lětnej Karin Turek, poslednju hodownu wustajeńcu na temu „Kule a swěčki“ w Hórnikečanskim wobydlerskim centrumje organizowała a wuhotowała. Je to jenož jedna z jeje wšelakorych čestnohamtskich iniciatiwow we wsy.
We wulkej swójbje ma hłuboko sahace korjenje
Rěče dla přewšo hódna a wosebje zajimawa
Pohladnicy powědaja wo dawnych časach, swědča wo podawkach a ludźoch. Alfons Handrik wotkrywa nam swět, na kotryž smy w minjenych lětach nimale pozabyli.
Pohladnica z třomi rjanymi motiwami z Konjec je přewšo hódna a wosebje zajimawa, dokelž njejsu jenož podpisy fotow serbsce podate. Runočasnje zhoniš z postrowom tež serbske pomjenowanje wsy w dźensnišej Ralbičansko-Róžeńčanskej gmejnje. Pohladnica, dźěło znateho Kamjenskeho fotografa Curta Borna, wuńdźe spočatk minjeneho lětstotka. Na zadnjej stronje, kotraž je z pjeć pjenježkami frankěrowana, maš, kaž bě to swój čas z wašnjom, nimo podateje adresy dwaj kołkaj. Jónu, zo bu karta 24. nowembra 1903 w Róžeńće wotpósłana, a tamny, zo je dźeń pozdźišo we Wotrowje dóšła. Swědči to wo tym, kak spěšny póst tehdy hižo bě.
