Fota: Pětr Šołta (1), SN/Hanka Šěnec (3)Jónu wob lěto wita ...
Literarne pućowanje
Zelena radosć – lětdźesatki šćežki serbskich přirodospytnikow ...
„Wědu wo žiwjenju a přirodowědnym skutkowanju našich wučerjow a fararjow chcych posrědkować, wosebje tych, kiž so z přirodu zaběrachu z kedźbyhódnymi spóznaćemi a swoju wědu napisachu ...“ Tole připowědźa nam wučer a lektor Jan Kral z Boranec w předsłowje swojeje wuběrnje spisaneje knihi „Zelena radosć“. Ze zajimom a wćipna sym sej ju do ruki wzała a nimale nic wjace wotpołožiła.
„Zelena radosć“ wopřijima dźesać znatych abo dotal mjenje wopisanych serbskich wosobinow, kotrež su hač na wuwzaće w swojim hłownym powołanju wučerjo abo fararjo. Často běchu wot dźěćatstwa sem z wotewrjenymaj wočomaj a wušomaj tak wusko ze swojej wokolinu zwjazane, zo ju w dalšich lětach zaměrnje přeslědźachu. Nic porědko swoje nazhonjenja bjezposrědnje dale dawachu abo z nimi dopóznaća wědomosćow rozšěrichu.
Wo měnjacej so krajinje we Łužicy
Sakska pokazuje nowokupjene twórby – mjez nimi fotowu seriju Jürgena Maćija
Raz so zemja zběhnje, raz so cyle měrnje rozpřestrěje a pokazuje hrajace barby. Kak je wudobywanje brunicy Łužicu změniło, to je Jürgen Maćij wuraznje zapopadnył. „Kubło Gižkojce (Gut Geisendorf)“ rěka fotowa serija, za kotruž bě so dźensa 67lětny Budyšan w lětach 2006 do 2019 přeco zaso na mjenowane kubło do braniborskeje Łužicy nastajał a je hromadźe z jamu fotografował. Cyle mały je pod pomnikoškitom stejacy dom w pozadku widźeć, mjeztym zo so wuhlowa jama Wjelcej-juh ze swojim wuwoznym mostom dale a bóle bliži. Tehdy kaž dźensa słuži dom jako zarjadowanska městnosć. Mjeztym je so hórnistwo zaso zminyło, na zbywacej zemi započina so zelenić a kćěć, trawa so we wětřiku koleba.
Rěč a identita
W tutej kolumnje powědaja štyrjo redakciji SN znaći mjezynarodni awtorojo, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Jako bě prof. Wink młoda, zalubowa so do muža z hinašeho kraja. Tak so rozsudźi swój kraj wopušćić a z nim žiwa być. W lětach po tym wona wšitko činješe, zo by so do noweje wokoliny integrowała. W intensiwnych kursach nawukny rěč swojeho noweho kraja a po někotrych lětach ju nimale běžnje rěčeše, zo so ju ludźo lědma hišće prašachu, zwotkel akcent poprawom pochadźa.
Slubej dodźensa swěrny wostał
28. julija 1970 pisach swojej přećelce a pozdźišej mandźelskej, zo sym so „wčera wječor“ w Chrósćicach pola hosćićela Ludwika Nowaka z Alfonsom Frenclom z Róžanta, Jurjom Mahrom z Budyšina, Jurjom Wałdu z Pěskec a – nic naposledk – z Alfonsom Wićazom zetkał. A w lisće z Noweje Wjeski do Erfurta dodach, štož smy sej na „tradicionelnej bjesadźe šěsć serbskich studentow“ slubili: „Kóždy z nas budźe přeco a wšudźe pomhać serbsku rěč zdźeržeć a rozšěrjeć, njech přińdźe, štož chce.“
Za swobodu awtorow rukował
Dalokož wěm, běše kritiska přiłoha „Noweje doby“ z titlom „Wuměłstwo a literatura“ (pozdźišo rěkaše wona „Kultura & wuměłstwo“) tež ideja Alfonsa Wićaza. A hdyž sym ju we 80tych lětach samostatnje čitać móhł, da bórze zwěsćich, zo mějachu jeje awtorojo wjetše swobody hač recensenća a rozprawjerjo němskorěčnych nowin NDR. Woprawdźe: W nimale 200 kolumnach rjadu „Zboka widźane“ stej mi jenož dwě sadźe šmórnyli: jako wopyta kardinal Meisner jónu serbskich křižerjow. Hewak njeeksistowaše w kulturnym wobłuku žanažkuli censura ze stron redakcije.
Alfonsa Wićazowy poměr k nam hóstnym pisarjam bě nimo toho stajnje sprawny a spušćomny, do přewróta kaž po nim. A jeho wobšěrne, hłuboko sahace portrety wo wědomostnikach, spisowaćelach abo dalšej prominency njebych w přichodźe na žadyn pad parować chcył. Ad multos annos! Dietrich Šołta
Žórło optimizma
Luby Alfonso,
hladajo na protyku widźu, zo sy zaso dalši kusk wot zelenych do zezrawjenych lět poskočił. Dopominam so, kak je Twoja energija do mojej mysli zastupowała a mje přeco do noweho dźěła za Serbske Nowiny a wšelake dalše naležnosće za Serbow alarměrowała. Nimale kóždy raz běše to wokomik, hdyž mějach wjele druheho dźěła. Nažel (abo skerje na zbožo) je Twoja naležnosć přeco nad mojimi planami dobyła. Dyrbju sprawnje rjec, zo bě to tež husto w mojim zajimje. Wobdźiwowach Twój nowinarski talent, na přikład Twoje artikle w přiłoze SN Kultura & Wuměłstwo. A nic naposledk imponuje mi Waju luby poćah z mandźelskej Wóršu. Tajki přikład je za mnje žórło optimizma.
K narodninam přeje Ći krutu strowotu Milan Hrabal
Smy zbožowni jeho za přećela měć
Wo přećelu pisać je přeco rjany, přiwšěm žadyn lochki nadawk – wosebje, hdyž so wo wosobu zjawneho žiwjenja jedna. Nimo toho chceš telko dobrych fasetow kaž móžno wopisać, a to bjez podhladneje wysokeje retoriki. Měnju, zo móže kóždy, kiž je z Alfonsom Wićazom spřećeleny, so do zbožownych ludźi zarjadować. My znajmjeńša smy zbožowni, zo je wón hižo wjele lět dobry a sprawny přećel našeho Zwjazka ruskorěčnych awtorkow a awtorow Němskeje (SLoG). Často smy jeho empatiju a optimizm pytnyli, jeho entuziazm a wotewrjenosć dožiwili. Wjacore razy běchmoj z Borisom Samjatinom z hosćom na Mjezynarodnych swjedźenjach serbskeje poezije w Budyšinje.
Ma žiłku, kontakty nawjazać
Z wulkim kwěćelom dźaka gratuluje Zwjazk serbskich wuměłcow swojemu wjele lět aktiwnemu čłonej a sobustawej předsydstwa a nade wšo wobdarjenemu a njesprócnemu organizatorej Alfonsej Wićazej.
Mnohe zarjadowanja našeho zwjazka w zańdźenych třoch lětdźesatkach njebychu bjez jeho njesebičneho angažementa móžne byli. Alfons Wićaz ma wony talent, tu přinarodźenu žiłku, kontakty mjez ludźimi nawjazać, jich za wosebite předewzaća zahorić a wuměłske projekty hač k wuspěchej wjesć.
Hižo jako młody hólčec sym jeho dožiwił, hdyž běch w prózdninskim lěhwje „Płomjenja“ kónc 60tych lět. Na Minakałskim hrodźe čakachu na nas wšědnje nowe dyrdomdejstwa, hač w hrodowym parku, na sportnišću abo hdyž pěškowachmy na słónčnych dnjach zhromadnje do bliskich Minakałskich hatow, zo bychmy so tam kupali. Alfons Wićaz bě bobriji serbskich dźěći pomocnik, měješe stajnje pryzle we hłowje a runje tak wotewrjene wucho za naše małe starosće.
