„Znjesće so!“
Hišće ženje njeběchu Serbja indwiduelnje kaž kolektiwnje tak swobodni kaž dźensa. Po wšěm zdaću je pak swoboda za Serbow tola komplikowaniša a wjetše wužadanje hač njeswoboda. Ručež so ćišć zhubi, faluja wotewrjenosć, zmužitosć a wutrajnosć. Swoboda jenož njerěka, zo padnu murje, zo pominu so zakazy abo puta. Swoboda je, zo dyrbiš sam myslić a sam so starać. A wo to, wo čimž sy přeswědčeny, dyrbiš tež wojować. Přiwšěm pak dyrbiš swobodnje a wotewrjenje rěčeć směć. Kóždy ma swoje měnjenje, zajimy a swoju žiwjensku filozofiju. Hinaše měnjenje njepřińdźe wšak ze złósće, ale z indiwiduelnych žiwjenskich nazhonjenjow a začućow. Tuž spyta kóždy swoje naležnosće na swoje wašnje rjadować a rozrisać. To je zasadnje okay tak!
W Choćebuskim Serbskim domje
Delnjoserbska biblioteka – wužiwana a trěbna
20. junija 1991 su w Choćebuskim Serbskim domje Delnjoserbsku biblioteku wotewrěli. Dźensa financujetej ju župa Delnja Łužica a Załožba za serbski lud. Za rozšěrjenje knižneho wobstatka je kóžde lěto 1 500 eurow k dispoziciji. Płaćenja bibliotekarki dla staja župa kóžde lěto próstwu załožbje. Hižo dźesać lět je Weronika Žurowa dobra duša biblioteki a „knježi“ nad 8 000 medijemi. „Wulki dźěl našich čitarjow su wučerki serbšćiny, hortnerki a pěstowarki, kotrež so wšědnje ze serbšćinu zaběraja, a jich muscy kolegojo. Dalši dźěl wužiwarjow našich poskitkow su ludźo, kotřiž na wjesnych chronikach dźěłaja. Tak pytaja w powójnskim Nowym Casniku za němskorěčnymi artiklemi wo jich wsach abo w Bramborskim Serbskim Casniku a Pratyjach za fotami a wobrazami ze stareho časa. Lědma štó z nich móže serbsce čitać“, bibliotekarka powěda.
Wo wuměłskej parličce – hrodźew Lichanju
Hdźež so Sprjewica wot Sprjewje dźěli, pokazuje so Lichański hród we Wulkodubrawskej gmejnje, dźakowano wobšěrnej a fachowej restawraciji minjenych dwaceći lět, zaso jako swojorazny pomnik architektury renesansy a baroka. Wo to postarali su so jeho wobsydnik, architekt Paul Wehrle-Nielsen, a dalši pomocnicy. Bywši knježi dom pak njesłuži jenož bydlenju, ale je zdobom zjawne kulturne srjedźišćo. Zhorjelske nakładnistwo Via regia wuda lětsa jara derje zestajanu a wuhotowanu němskorěčnu knižku „Hród Lichań“ z pjera domiznowědneju awtorow Jana Bergmanna-Ahlswedy a dr. Larsa-Arne Dannenberga. W njej podawataj derje spisane informatiwne stawizny wo 1394 prěni raz pisomnje naspomnjenej serbskej wjesce „Lycham“, kotraž rěka w našej maćeršćinje Lichań a kotruž mjenowachu hač do lěta 1911 němsce Leichnam. Po tym bu na Spreewiese přeměnjena.
Wiskać so a krosnować kaž tarcan po pralěsu
Wabjacy krosnowanski park Geo-Trail při Budyskim spjatym jězorje
Zaktiwnymaj młodźencomaj dojědźech sej spočatk meje do krosnowanskeho parka při Budyskim spjatym jězorje. Sportowcaj z Hórkow – 16lětny Julian Šołta a 17lětny Elija Žur – so prawidłownje zetkawataj, zo byštaj zhromadnje wonka na hrajkanišćach, sportnišćach, trampolinje – wšudźe, hdźež mataj móžnosć – zwučowałoj a nowe tak mjenowane triki wuspytałoj. Jeju konik stej sportowej družinje freerunning a parkour. Pohibujetaj so cyle lochko po městnosćach, přewinjetaj zadźěwki a zwjazujetaj při tym wšelke elementy, kaž na přikład salta do wšěch móžnych směrow, kreatiwnje do pohiba. Za mnohe tajke triki trjebataj wšak wěstu wysokosć. Hustohdy sej tuž Elija a Julian na třěchu abo wysoku žerdź na hrajkanišću zalězetaj a wottam na wosebje sportowske wašnje dele skočitaj.
Zo byštaj tróšku wotměny k swojemu hobbyjej měłoj, staj so nětko raz hinak wucychnowałoj a wupruwowaštaj krosnowanski park njedaloko sprjewineho města Budyšina.
Wěstosć najbytostniša
Hordy na literarny pomnik Matej Kosykej
Fachowošulski docent na wuměnku Pětr Janaš waži sej swoju dwójce zdobytu serbskosć
Pětr Janaš je pedagogaga po starej šuli. Lětdźesatki skutkuje wón na dobro dorosta za serbske kubłanišća, a to w Delnjej kaž Hornjej Łužicy. Zdobom jeho wabi ludźi do cyłka wjesć, wosebje pak zaběra ze serbskej literaturu.
Kaž před wjace hač 35 lětami Pětr Janaš tež dźensa lubych znatych wutrobnje serbskorěčnje strowi. Trochu ćešo wšak jemu to je, dokelž trjeba nawoči, zo by ludźi zeznał. Tola za škleńcomaj w ćenkim groćanym ramiku so šibale jeho wóčce błyšćitej. „Sym wjesoły, zo sym mjeztym hižo 85 lět. Sym tuž w starobje, hdyž móžu z wotstawkom na wšo hladać a hakle potom rozsudźić, hač so mjerzam abo so smějkotam. Najbóle wšak so smějkotam.“ Tónle nahlad na běh žiwjenja je sej Janaš zdobył na mnohich městnosćach Hornjeje a Delnjeje Łužicy.
Dźěd z widom do přichoda
Wobhladuje swoju skutkownu pomoc jako samozrozumliwosć
Rentnar a što potom – wuměnkarsku swobodu wužiwać abo wužadanje přiwzać (17)
Někotři njemóža so tohole časa dočakać, tamni zaso nochcedźa scyła na njón myslić – na zastup do renty. Kajke maja wuměnkarjo wjesela abo starosće, to ze seriju „Rentnar a što potom?“ bliže wobswětlamy.
Hdyž so wodnjo do Dobrošic k Čórlichecom podaš, tam doma lědma někoho nańdźeš. Prašejo so na pódlanskim nowotwarje za Wóršu Čórlichowej zhoniš wot jeje tam dźěłaceho mandźelskeho, „zo je zady w zeleninowej zahrodce“ abo „awto je preč a tak budźe w LIPJE w Smjerdźacej“. Štó je wuměnkarka, za kotrejež přebywanje wón žanu dalšu móžnosć njemjenuje?
Kak hudźbaz kože kozy klinči
Wolfgang Kotisek přihotuje z dalšimi 8. mjezynarodny festiwal dudakow w Slepom
Kóždy detail je jónkrótny a njeparujomny. „Kozoł“ wobsteji z drjewa slowčiny, dospołneje kože kozy, rubakow dźiwjeho swinjeća a rohow kruwy za zwukowe truby. „Porno klasiskim dudam skutkuje kozoł ze swojim spodobnym, přijomnym brunčenjom měrny. Typiski je bordun – hłuboki stajny zwuk. Na nim potom melodiju hraju“, powěda Wolfgang Kotisek wo běłych Slepjanskich dudach z kozaceje kože. Na nich hudźić bě sej Brězowčan, kiž je Serbski folklorny ansambl Slepo wot 1979 do 2017 nawjedował, před wjele lětami sam přiswojił, a to w běhu štyrjoch tydźenjow.
Jězby po swěće čaja – Hdźež so časniki po čaju wjerća 4
W dźensnišim dźělu podamy so z nowinu znowa do Indiskeje. Za Was je puć porno tomu tróšku krótši – wjedźe runu smuhu do kuchnje. Chcemy mjenujcy zhromadnje warić a za to trjebamy cymt, himbjer (ingwer), kardamom, popjer, truhany muskatowy worjech, bruny cokor, čorny čaj, wodu, mloko a poł hodźinki chwile. Wjace za typiski indiski masala-čaj njetrjebamy. Napoj njeměli wotpokazać, sće-li hdy w Indiskej a jón poskićeny dóstanjeće – tajku njezdwórliwosć Wam najskerje za zło wozmu.
Meja – měsac kralownow a kralow
Kaž kóžde lěto je róžownik w Hornjej a srjedźnej Łužicy měsac mejemjetanjow – tuž mejskich kralow a kralownow. Tónle nałožk stawa so na mnohich serbskich a dwurěčnych wsach dale a woblubowaniši. Tam, hdźež tradiciju hižo přez generacije haja, ju swěru pěstuja a samo dźěći z njej zeznajomjeja, zo bychu ju – a wězo tež serbsku rěč – nadal hajili a zachowali.
Na dźeń a wjace wsach njewidźiš tak hižo jenož młodostnych so wo wjeršk meje wubědźować, ale přiběrajcy tohorunja pěstowarske dźěći a tych najmjeńšich wsy, kaž to lěto wob lěto tež w Pančicach-Kukowje a we Wotrowje činja. Tak rosćetej w nich hordosć na serbskosć a jich sebjewědomje. Zawěsće njemějachu lětsa na žanym serbskim mejemjetanju telko porow kaž we Wotrowje. Cyłkownje bě jich tam 43 młodostnych a dźěći, kiž su wosrjedź měsaca wokoło meje rejwali. A wšitke holcy běchu serbsku narodnu drastu zhotowane.
Tu a tam wšak mejemjetanje hižo wjacore lěta njepěstowachu. Tuž ćim bóle zwjesela, zo je młodym staršim nałožk wažny. Tak su jón lětsa w Dobrošicach po 65 lětach zaso prěni raz přewjedli.
Zela zaručeja strowe wšědne zežiwjenje
W Miłočanskej skale wotkrywa Thomas Noack lubowarjam přirody dźensa často pozabyty swět
Ručež so wšitko zeleni, ćehnje Thomasa Noacka won do přirody. Tam móže so swojemu hobbyjej wěnować a sej najwšelakoriše zela wotkryć.
Nimale wšědnje přebywa studowany geologa Thomas Noack w Miłočanskej skale, zo by sej z podpěru dalšich zajimcow refugij wosebiteho razu wutworił – městnosć stroweho žiwjenja. Poboku su jemu čłonojo tam skutkowaceho towarstwa Kamjenjak. Te so prócuje dać skale wobličo, kotrež swědči wo generacije přesahowacym dźěle.
Wšitko za pčołki přihotowane
W něhdyšim wudobywanišću łužiskeho zornowca rostu najwšelakoriše rostliny. Wosebje powabliwa je zelowa hórka, hdźež je Thomas Noack hakle zańdźene tydźenje nowe rostliny zesadźał. Nimo zelow rostu tam, wulkim betonowym kamjeniskam přiwjazane, tež kiwije a kročałku dale lěsne truskalcy. Z bliskich malenowych rostlin je wón zhromadnje z Ruth Trinschertowej prućata ćahnył.
