„Přiwšěm mam druheho ducha najradšo“
Měrko Brankačk „Hodownu stawiznu“ znowa serbsce předstaja
W nowembrje 2003, jako dožiwi „Hodowna stawizna“ po Charlesu Dickensu (1811–1870) swoju serbskorěčnu prapremjeru, bě młody dźiwadźelnik Měrko Brankačk runje swój angažement w Budyskim Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle nastupił a předstaji so přihladowarjam na jeničkim wječoru hnydom we 38 rólach. Telko figurow ma hrajer mjenujcy w kruchu jendźelskeho dźiwadźelnika Patricka Stewarta, znateho jako Captain Picard w telewizijnej seriji „Raumschiff Enterprise“, sćělesnjeć, a to takrjec w formje połdrahodźinskeho monologa. Kruch, kotryž bě tehdy Lubina Hajduk-Veljkovićowa do serbšćiny přenjesła, je Měrko Brankačk pozdźišo mnohe lěta němskemu publikumej předstajał. Nětko, po štyrnaće lětach, pak je skónčnje tak daloko, a Serbja dóstawaja woblubowanu hodownu stawiznu wo nječłowjeskim, bohatym a skupym starcu z mjenom Scrooge, kiž stanje so přez wopyt třoch duchow hody z lubosćiwym, wulkomyslnym čłowjekom, znowa wobradźenu.
Hdyž dobre słowo kaž medicina skutkuje
Naš čas a jeho wobstejnosće su cyłu kopicu nowych chorosćow ze sobu přinjesli. Nimo problemow hibanskeho aparata a krejneho wobtoka přiběra dźeń a bóle ličba psychiskich schorjenjow. Mnozy dušinje schorjeni pytaja wućek pola fachowcow, psychologow a psychiaterow, abo hdyž je pad wosebje akutny, samo w hojernjach a chorownjach, hdźež so tajkim schorjenjam wěnuja.
W mnohich padach je tež ambulantna pomoc móžna. Ambulantne zastaranje psychisce chorych ma wjele lěpšinow a po dopóznaću fachowcow samo lěpše šansy na wuspěch hač intensiwne hojenje. Tajku ambulantnu słužbu natwarjeja a poskićeja wot spočatka lěta tež w Budyskim wokrjesu. Jedyn ze sobudźěłaćerjow prěnjeje hodźiny je rodźeny Pěskečan Xaver Smoła.
Zakład dźěła su dobre nazhonjenja
Powabliwa wustajeńca wo wašnju drasćenja a drasty
Muzej Budyšin wabi tuchwilu z wosebitej wustajeńcu łužiskich drastow, nic pak narodneje drasty, kaž kuratorka wustajeńcy Ulrike Telek wuzběhuje. Njedawno je wona skupinu zajimcow po wustajenišću wjedła.
Što łužisku drastu wuznamjenja? Kotre su rozdźěle mjez drastu serbskich a němskich wobydlerjow? Su tajke scyła spóznajomne? Čehodla piše muž z Droždźija, zo njebě jeho mać Serbowka? Měješe pak drastu, w kotrejž ewangelske Serbowki w tychle kónčinach w 19. lětstotku chodźachu. Z kotreje přičiny su někotre suknje płatane? A čehodla rozrosće suknja wot přerězka njecyłych sto centimetrow w běhu lět na wo połsta wjace? A z kotreje přičiny njeje na sukni widźeć, zo bu pře- a wobdźěłana? Kak bu drasta rjedźena a kotre sćěhi měješe to za drastynošerku? Prašenja to, kotrež njemóžeše Ulrike Telek wšitke wotmołwić. Z jeničkim wuprajenjom pak wona wšitko wujasni: „Šwalče a krawcy rozumjachu swoje rjemjesło a běchu přewšo wušikni.“ Wjace hač dwaceći zajimcow dósta njedawno we wobłuku wodźenja po wustajeńcy hłuboki dohlad do historije nošenja a šića drastow.
Tworićelske srjódki sej nazběrała
Na wopyće pola produktiwneje serbskeje spisowaćelki Jěwy-Marje Čornakec
Druhdy sej myslu: Što by Serbski ludowy ansambl bjez spisowaćelki a swojeje wuwićoweje dramaturgowki Jěwy-Marja Čornakec był? Retomas zajimawych kruchow je 1959 rodźena a we Wotrowje wotrostła Serbowka za kulturnu instituciju stworiła. Su to wosebje libreta za musicale, kotrež njeje jenož dźěćom wěnowała, ale zdobom dorostłym. Bohata je tež jeje proza za młode a starše serbske čitarstwo, wuchadźaca w Ludowym nakładnistwje Domowina. A runje tak wuspěšna je na polu dramatiki: Jeje dźiwadłowe hry na jewišću Budyskeho Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła su serbski a němski publikum zahorili. Ze swojej wobsahowej a dramatiskej napjatosću a přez pomoc dramaturgow, režiserow a dźiwadźelnikow zamóchu wone přihladowarstwo putać. Lisćina literarnych płodow serbskeje spisowaćelki rěči wo pilnosći, wo njewusaknitej bohatosći jeje literarnych idejow.
„Sněžynka“ – nowa cejdejka ze spěwami w delnjoserbskej rěči
Jeli wuspěch politikarja woteběra, potom so rady z dźěćimi na jewišću pokaza. Podobne płaći za spěwy, kotrež so njepředawaja. Tohodla běch skeptiski, wotsłuchawši sej cejdejku „Sněžynka“, kiž je Spěchowanske towarstwo za serbsku rěč w cyrkwi z.t. we winowcu, potajkim sčasom do adwenta, wudało. Podpěrowali su wudaće Domowina, Załožba za serbski lud, energijowy koncern LEAG a rozhłós RBB. Hewak njebyštaj techniski nawoda Marko Schoen a producent Matthias Kießling tajku – wot wuhotowanja přez technisku hač do hudźbneje realizacije – wuběrnu CD z nakładom tysac eksemplarow produkować móhłoj, kotraž je za jenož 10 eurow na předań. Po słowach předsydy towarstwa dr. Hartmuta Leipnera měri so 23 adwentnych, zymskich a hodownych spěwow wosebje na serbšćinu wuknjace dźěći. Tohodla drje su jenož štyri spěwy originalne serbske, a wudawaćel njeje, nimo instrumentalneho zawoda a zakónčenja, na hižo tradicionelne hornjoserbske dźěćace spěwy k hodam dźiwał. Přetož hdyž dźěći melodiju znaja, je za nje a jich staršich lóšo słowa wuknyć.
„Wšitcy naši čłonojorady spěwaja“
Rozmołwa z wuměłskej nawodnicu chóra Łužyca Lubinu Žurec-Pukačowej
Delnjoserbski měšany chór Łužyca je sej w swojim skutkowanju hižo dawno dobre mjeno zdobył. Lubina Žurec-Pukačowa ćěleso wuměłsce nawjeduje. Alfons Wićaz je so z njej rozmołwjał.
Waš chór hižo 25 lět wobsteji. Wot lěta 1998 jón wuměłsce nawjedujeće. Kak byšće spěwne ćěleso hódnoćiła?
L. Žurec-Pukačowa: Za mnje je to něšto wosebiteho. Spočatnje běchmy měšany chór, a někotre lěta tež žónski. Tak dyrbjachmy jeho repertoire přeco zaso přepisać abo změnić, wot štyrihłósnych na třihłósne spěwy. Krok po kroku so naše ćěleso zaso na měšany chór wuwiwaše. Mam za dobru wěc, zo smy pře wšě lěta tajke wuwiće přetrali. Přeco je dale šło. Mjeztym smy woprawdźite zhromadźenstwo. Myslu sej, zo tole na wustupach pytnješ. Wšitcy naši čłonojo rady spěwaja.
Kotre městno zaběra chór Łužyca w kulturnym žiwjenju města Choćebuza a scyła w Delnjej Łužicy?
Serbske motiwy sobu zapřijate
Fotowa wustajeńca w Zhorjelcu „IM MOMENT ...“
W Zhorjelcu pokazuja hač do 15. apryla 2018 wustajeńcu, kotaž je wopyta hódna: „IM MOMENT – Fotografie aus Sachsen und der Lausitz“. Lědma hdy je čłowjek w zašłym času tajku wot akterow-fotografow, po rukopisach wobšěrnu a tematisce daloko sahacu přehladku widźeć móhł.
Serbske wóčko chce na tajkej wustajeńcy tež fotografije serbskich abo jadro wo hornjołužiskich fotografach a fota ze serbskej tematiku wuhladać. To na spokojace wašnje móže. Mjez 300 twórbami něhdźe 40 ludźi su tež fotografije Christiana Borcherta, Rudolfa Hartmetza, Jürgena Maćija, Marcela Noacka a Matthiasa Rietschela.
Wobšěrny spis wo wulkich zasłužbach zemjana-pietista von Gersdorfa ...
Reichski hrabja Friedrich Caspar von Gersdorf bě jedyn z mało łužiskich zemjanow, kotřiž su samo w prěnim zwjazku marxistiskich „Stawiznow Serbow“ pozitiwnje naspomnjeni. Tam čitamy: „W lěće 1745 daše Gersdorf młode kubłanišćo wot Klukša do Delnjeho Wujězda přepołožić. Podobny wustaw nasta z pomocu Gersdorfa w Ćichońcy pola Budyšina. Na woběmaj seminaromaj so nahladna ličba młodych Serbow wukubła.“ Potomnicy Gersdorfskeho rodu, kotrychž po přewróće po Budyšinje přewodźach, su hódnoćenje swojeho rodu wuzběhnyli. Woni běchu sej němske wudaće „Stawiznow Serbow“ kupili.
Dokumentacijawo maćernorěčnych Delnjoserbach
Jako je w septembrje Šula za delnjoserbsku rěč a kulturu w Choćebuzu na swoje 25lětne wobstaće zhladowała, móžeše jara wuspěšnu bilancu sćahnyć. Na cyłkownje 3 520 kursach a dalšich zarjadowanjach zličichu 52 600 wobdźělnikow. To pak njeje dawno wšo, štož je kubłanišćo nadźěłało. Tež skutkowanje něhdyšeje Centralneje serbskeje rěčneje šule „Kurt Krjeńc“ w lětach 1954 do 1990 w Dešanku dźensniše zarjadnišćo wuspěšnje dale wjedźe.
Do Božej’ nocy zwony du
… a hwězdźički so saja rjenje …“. Tak je naš wulki basnik na wulkotne wašnje zapopadnył začuća, kiž mamy w hodownych dnjach. Hižo wosebite pomjenowanja w našej rěči – patoržica, Boža nóc, Boži dźeń – k wosebitym začućam w tutym krasnym času přinošuja. A wosobinsce měnju, zo je kěrluš we Wosadniku „Ow Boža nóc, ow swjata nóc …“ po melodiji a wobsahu wo wjele hłubši a rjeńši hač „Stille Nacht, heilige Nacht“. A samo za „Jauchzet, frohlocket, auf preiset die Tage …“ z hodowneho oratorija Bacha mamy jako Serbja runje tak začućapołne „Stwórba Boža, templo swjaty …“, drje nic za hodowny čas, ale samsneje kwality a hłubokosće.
Dyrbimy přiznać, a činimy to rady, zo je nas němska kultura, runje, štož hody nastupa, wězo sylnje wobwliwowała. Druhe słowjanske ludy maja tež jara rjane hodowne spěwy a wašnja, kotrež su zdźěla tež pola nas znate. Myslu pak sej, zo smy jako Serbja tola bóle wot němskeho wobwliwowani. A to njeje ničo špatneho.
