Ptači kwas jako mjezynarodna rewija
„Na serbskich slědach“
Lětuši wječorny ptačokwasny program Serbskeho ludoweho ansambla je publikum w Delnjej Łužicy zahorił – wupředatej předstajeni w Choćebuzu a Nowej Niwje kaž tež derje wopytane w Hochozy su přewažnje pozitiwny wothłós žnjeli. Nětko smědźa so přihladowarjo na cyłkownje sydom hornjoserbskich předstajenjow inscenacije „Po serbskich slědach“ z pjera Wita Bejmaka wjeselić. Wočakńmy, kak wuměłcy to zmištruja – za dotalny wukon w delnjoserbšćinje znajmjeńša je sej rěčna poradźowarka Marka Šramina wosebitu chwalbu zasłužiła. Tež redukowane, cyle na abstraktne widejowe projekcije złožowace so wuhotowanje Mirosława Nowotneho, kotrež nimale bjez rekwizitow wuńdźe, měło so wuzběhnyć.
Klišeje raz satiriska karikatura, raz wotklepany stereotyp
„Sym nimale kaž kameleon“
Zetkanka z młodym serbskim rěčespytnikom a basnikom Janom Měškankom z Choćebuza-Wrócławja
Před lětami bě wón mi hižo pozitiwnje napadnył, jako přednošowaše we wobłuku Swjedźenjow serbskeje poezije swójske basnje w delnjo-, hornjoserbskej, němskej kaž tež w pólskej rěči w Budyšinje, Choćebuzu, w Opolu a dalšich pólskich městach. Polyglot wón je, tak sej myslach, hdyž zamóže swoje literarne wupłody samo do wjacorych rěčow přenjesć, přebasnić.
Tehdy bě Jan Měškank, pochadźacy z Choćebuza, hišće student sorabistiki, žurnalistiki a polonistiki. A hižo tehdy je na polu lyriki do zjawnosće stupił. Wobdźěleše so tež na literarnym wubědźowanju „Młode pjero“, kotrež kóžde druhe lěto Ludowe nakładnistwo Domowina a Załožba za serbski lud wuhotujetej. Tam wudoby sej w lěće 2007 za baseń „Francosce“ 1. myto a 2009 za prozowy „Prolog“ 3. myto. Při basni „Francosce“ připosłucharjo wuši nastajachu. Młody basnik je so na zajimawe wašnje pospytał, wo seksu wotewrjenje lyrisce přemyslować a wěsty tabu přełamać. Tak spožči serbskej lyrice nowy kolorit.
Přehladka twórbow žonam wěnowana
Bywši wudyrnicy wuměłstwa přińdu do změrowanych lět. Nic kóždy, nic kóžda pak swoje opoziciske zhladowanje na towaršnosć a na wuměłstwo kaž přewuski płašć na čapornik estetiki ćisnje. Angela Hampel, rodźena 1956 we Worklecach, je sej swěrna wostała. Wona bě wusko zwjazana z nowoekspresiwnym wuměłstwowym hibanjom molerjow wosomdźesatych lět w NDR, twjerdźi wuměłstwowa wědomostnica Karin Weber. To njeje hołe twjerdźenje, kaž so to rady hewak mnohim za tehdyši čas připisuje.
Angela Hampel je direktnje do rozestajenja NDRskeho časa zapřimnyła, a wona to tež dźensa z derje schowanej zasakłosću čini. Najnowša wustajeńca někotrych jeje dźěłow w Budyskim krajnoradnym zarjedźe tole podšmórnje. Swěrny zběraćel literatury serbskich awtorkow a awtorow ma w pomjatku jeje ilustracije w knize Róže Domašcyneje „Der Hase im Ärmel“. Angela Hampel ma jara eksponowany, wuzrawjeny poměr ke kniham – wot ilustracijow hač k unikatnej knize grafiki – a haji wosebitu lubosć k zwěrjatam. Tajku wustajeńcu wo zwěrjatachrybach pokazuja tuchwilu w Mišnje.
„Dźěćaca literatura je jedne z ćežišćow“
Rozmołwa z jednaćelku Ludoweho nakładnistwa Domowina Marku Maćijowej
Lěto 2018 je so tež za LND mjeztym z połnej paru započało. Kak nakładnistwo swoju lońšu dźěławosć hódnoći a kotre wudaća ma lětsa planowane, wo tym je so Alfons Wićaz z jednaćelku Marku Maćijowej rozmołwjał.
Što bě za Was loni w LND z najwažnišim nadawkom?
M. Maćijowa: Smy wjele zarjadowanjow měli a wažne knihi wudali. Chcu jenož na jednu wěc pokazać. Přewjedźechmy loni w juniju wuradźowanje z našimi hornjoserbskimi awtorami. Trěbne při tym bě problemy nakładnistwa předstajić, z awtorami do rěče přińć a jich wid na naše dźěło słyšeć.
Kotre nowostki 2017 maja za Was wosebitu hódnotu a čehodla?
Tuž pojědu pěknje z wowku do dowola ...
Lubina Hajduk-Veljkovićowa je znate mjeno w serbskej literaturje, wšako je hižo wjacore knihi wudała. Nětko je so awtorka na přełožk serbiskeje knihi Jasminki Petrović „Leto kada sam naučila da letim“ zwažiła. Ludowe nakładnistwo Domowina je njedawno knižku „Lěćo za započatkarjow“ wudało, a to za čitarjow wot jědnaće lět.
Serbiska młoduška Sofija ma wulke prózdniny. Swójbni ju přerěča, sej z wowku na chorwatsku kupu Hvar dojěć.
Ja-powědarka Sofija rysuje w dohromady 23 kapitlach na žiwe wašnje, kak so jej w Chorwatskej zeńdźe. Přez wustojny słowoskład, derje wupytane přirunowanja a stajny poćah k medijam kaž Facebook, Viper atd. maja młodźi čitarjo spěšnje zwisk k hłownej wosobje a so přewšo derje do protagonistki zamysleja.
Film nimo – wšo derje?
Wjeselu so, zo w telewiziji RBB husćišo naspomnjeja njeněmski pochad mjenow sydlišćow, hdyž so małe wsy Braniborskeje ze słowjanskim mjenom za wječorne krótkoreportaže wulosuja. Na njedawnym 27. filmowym festiwalu w Choćebuzu bě – njedosahajcy spěchowany – serbski film nahladnje zastupjeny. Wosebity sympozij wěnowaše so zachowanju serbskich filmow přichodnym generacijam. Potom je była premjera třidźělneho filma wo zažnych stawiznach Słowjanow w Němskej. Hornjoserbsku wersiju ma MDR a delnjoserbsku RBB. Němskorěčnu wersiju su zhotowili za sćelak ARTE.
Němski wid dale dominuje
Z prawom rjekny Werner Měškank w serbskej wersiji telewizijneho filma „Słowjenjo w Němskej – naši potajni prjedownicy“, zo Němcy dotal lědma něšto wo stawiznach Słowjanow w swojim dźensnišim kraju wědźa, skerje pak wo zašłosći Ameriki, Egyptowskeje a Awstralskeje. Medijowe předewzaće DOKfilm Podstupim je tuž w nadawku telewizijnych sćelakow MDR, ARTE a RBB dokudramu z tójšto historiskimi hrajnymi scenami zhotowił a tak k tomu přinošował, njewědu wo słowjanskej zańdźenosći wuchodneho dźěla Zwjazkoweje republiki Němskeje (ZRN) trochu wotstronić. ARTE je cyły film loni 30. decembra wusyłał. Hižo do toho stej MDR a RBB z podpěru Załožby za serbski lud nastatu dokumentacisku trilogiju w hornjo- a delnjoserbskej wersiji „My Słowjenjo w Němskej“ pokazałoj.
„Basnikarska kjarmuša“ wulce poradźena
Dobre sto basnjow nimale 50 poetow w jednej zběrce
Mjez knihami a dalšimi edicijemi, kotrež je Ludowe nakładnistwo Domowina loni wudało, je pjeć w delnjoserbskej rěči a hišće někotre dalše z tematiku wo Delnjej Łužicy, kaž na přikład zwjazk „Wótmolowane – mit Licht gemalt“ z historiskimi fotami. Tři z nich su wušli kónc 2017 a hodźachu so jako rjany hodowny dar.
Jedna publikacija z nich nam basnje w delnjoserbskej rěči do domu přinjese – wjetšinu z pjera delnjoserbskich poetow, ale tež přełožki twórbow hornjoserbskich a dalšich słowjanskich a němskich basnikow. „Basnikarska kjarmuša – lyrika pó dolnoserbsku wot něga a źinsa“ so zběrka mjenuje. Jako wudawaćel je ju zestajił Bernd Pittkunings, delnjoserbski „spěwajucy poet“. Takle běchu raz jeho wustupy w Belgiskej připowědźili.
Kružace mysle wuměłca Royja
Wuměłcy bywaju na wšelakore wašnje wjelezajimowani, tuž tež wjele pućuja a su jako wuslědk toho wosebje zajimawi ludźo. Tak tež Reinhard Roy, syn serbskeho komponista Hinca Roja. Lětsa swjeći w Klětnom rodźeny, na Wysokej šuli za wuměłstwo a zhotowjenje Burg Giebichenstein wukubłany a wot lěta 1983 jako fachowy poradźowar za wuměłstwo, design a architekturu skutkowacy sydomdźesaćiny. Reinhard je z mnohimi knihami skicow ze swojich pućowanjow, w kotrychž zamó wuměłstwowe skicy ze słownymi zapiskami zjednoćić, dawno daloko a šěroko znaty. Loni je z wustajeńcu „We wokrjesu myslić“ hinak hač dotal na so skedźbnił. Jako zhotowjer formy, praktisce a filozofisce. Je sej wotkrył potajnosće a móžnosće prosteho dypka jako jadro wuměłstwa. „Z jednoreje formy nastawa kompleksna struktura“, wón rjekny.
