Kamjenski wuměłc Gottfried Zawatzki inscenowaše twórbu „Bóh ...
Maćica Serbska budźe Wam stajnje dźakowna
Arnošta Mukowe listowanje z bosnisko-chorwatskim přećelom Serbow Josipom Milakovićom so wozjewiło
Pedagogiska fakulta Jana Evangelisty Purkynjoweje uniwersity w Ústíju nad Labem je wudała druhu knihu swojeho sobudźěłaćerja Zdeněka Valenty. Prěnička rozjimaše korespondencu Arnošta Muki z Čechom Adolfom Černým, nowostka měri so na Josipa Milakovića (1861–1921). Chorwat narodźi so w Samoborje blisko Zagreba. Njedostudowawši bohosłowstwo sta so z nowinarjom. Lěta 1887 złoži wučerske pruwowanje za měšćanske šule a přistaji so jako pedagog w Bosnje. Basnješe a přełožowaše ze słowjanskich rěčow.
Zajim Juhosłowjana za Serbow bě Adolf Černý we wobłuku wopyta Sarajewa w nalětniku 1899 zbudźił. Wón sposrědkowa jemu pisomny zwisk k Muce. Wuwiwaca so korespondenca wopřijima 114 publikowanych dopisow a dopisnicow.
Znowa čitała ... „Moje pocynki a njepocynki“
W serbskej literaturje chowaja so mnohe drohoćinki, na kotrež znowa skedźbnić je trjeba, zo njebychu so pozabyli.
Wotpowědne impulsy chce awtorka
serbskim čitarkam a čitarjam z rjadom „Znowa čitała“ dawać.
Hižo dlěje hač 40 lět čitam delnjoserbski tydźenik Nowy Casnik. Skazach sej abonement, dokelž chcych delnjoserbšćinu znajmjeńša pasiwnje wobknježić a so prawidłownje wo Delnjej Łužicy informować. Woboje je so tak někak radźiło. Přez dźěło w nakładnistwje a wězo přez Nowy Casnik so delnjoserbskemu swětej bližach a zwiski so w běhu lětdźesatkow pohłubšichu. Tež literatura ma na tym swój podźěl. Wo Minje Witkojc sym na tutym městnje hižo pisała. W lěće 1991 wuńdźechu dopomnjenki Herberta Nowaka „Moje pocynki a njepocynki“. Cyłu delnjoserbsku knihu sej přečitać njebě tak jednore kaž z nowinskim artiklom. Dyrbjach so mócnje napinać. Ale kniha je do kapitlow rjadowana, je w dobrej ludowej serbšćinje a ze sebjeironiju a humorom napisana. To čitanje w nowej rěči nimoměry wolóžuje.
Konstruktiwna a přihódna SEŚ 2023
Zetkanje serbskich, předewšěm swobodnje a často čestnohamtsce skutkowacych kulturnikow
„Seś“ (delnjoserbsce: syć) je iniciatiwa, wutworjena ze zaměrom, „styki mjez serbskimi wuměłčemi a wuměłcami kaž tež kulturnicami a kulturnikami z cyłeje Łužicy tworić, zo bychu so wuměnjeli, podpěrali a zhromadne projekty wuwiwali a zwoprawdźeli“. Na lětušim, dwudnjowskim zetkanju pod hesłom „SEŚ 2023“ spočatk nalětnika w Budyšinje wobdźělichu so něhdźe 20 akterkow a akterow, kotřiž na rozdźělnych polach na přikład hudźby, literatury, designa a/abo awdiowizuelneho wuměłstwa skutkuja. Nimo toho běchu towarstwa Dźěłań dźeń, barakka a Meta Solis, Kolektiw Wakuum, iniciatiwa Bautzen.Rocks, Ludowe nakładnistwo Domowina, Łužiski institut a sakska społnomócnjena za serbske naležnosće Madlena Malinkec zastupjeni (SN rozprawjachu).
Moskwa sylzam njewěri
W tutej kolumnje powěda wosom redakciji SN znatych mjezynarodnych awtorow, wotměnjacy so pod pseudonymom „prof. Wink“, jónu wob měsac wo swojich nazhonjenjach a dožiwjenjach we wobłuku zetkanja kulturow, identitow, rěčow a narodnych mjeńšin.
Běše srjedź nowembra lěta 1989 – krótko do přewróta w socialistiskich krajach wuchodneje Europy. Prof. Wink bě po dlěšim přebywanju w Dagestanje runje w Moskwje, zwotkel chcyše so z lětadłom do ródneho tehdy tež „socialistiskeho“ kraja wróćić.
Cyła wěcka wšak měješe špak. Winkowy lětanski lisćik bě „wotewrjeny“ – to rěka, zo njebě na kruty datum a lět wjazany. Běše tuž trjeba sej rezerwaciju wobstarać – wšitke lěty do kraja profesora pak běchu hižo dołhi čas wupředate.
Tak zbywaše jemu jenička móžnosć, mjenujcy so wšědnje na lětanišćo Šeremetjewo podawać a na to čakać, hač někajke sydadło swobodne njewostanje. Wón pak njeměješe zbožo, kóžde lětadło stajnje dospołnje wobsadźene wotleći. Trochu zadwělowany samo z nawjedowacym personalom wón wo swojim problemje porěča, kotryž pak žadynžkuli zajim za jeho naležnosć njepokaza.
Tež konje dušu abo ćěło chorych hoja
Jěchanska terapeutka Ellen Smolina zmóžnja swojim klientam cyle nowe nazhonjenja ze štyrinohačemi
„Kóń skutkuje w jěchanskej terapiji jako motiwator.“Kaž tak rjenje rěka, su ludźo na chribjeće koni zbožowni. Na tym zawěrno něšto je. Mjez čłowjekom a štyrinohačom móže cyle wosebity poćah nastać. Tole nazhonja Ellen Smolina w Hórkach, hdźež poskića wona na swójbnym štyristronskim statoku jěchansku terapiju. Tak je hižo mnohim dźěćom a dorosćenym pomhała.
Hdyž křižerjo do boja ćahnu
Njedźelu je tomu 400 lět, zo běchu křižerjo w Radworju přećiwo tamnišemu knježkej zběžkarili
„Zrudna jutrońčka“ – artikl Katolskeho Posoła wo zběžku z lěta 1898.Serbski institutMłode jutry 2023 je tomu dokładnje 400 lět, zo zběhachu so w Radworju křižerjo. Wo tutym zběžku drje rěči tele dny wša katolska Hornja Łužica. Předewšěm pak w Radworju so wjesnjenjo intensiwnje z tutym dźělom wjesnych stawiznow zaběraja. Jedyn Radworčan je wosebje wěcywustojny we wšěch nastupanjach stawiznow swojeje wsy: Pětr Kliman, Radworski wjesny chronist. Za njeho je křižerski zběžk paradowy přikład, wšako mějachu Radworčenjo po jeho měnjenju přeco wojować, wšojedne hač wo wěrywuznaće abo wo šulu. Wot lěta 1575 do 1675 wojowachu woni z knježkami wo konfesionelnu přisłušnosć. Wšako chcychu knježkojo swojich poddanow wo tym přeswědčić k lutherskej wěrje přestupić. Tak so w Radworju hač do 1675 stajnje zaso ewangelscy a katolscy duchowni wotměnjachu, doniž na kóncu rozestajenja trajneho katolskeho měšnika njezasadźichu. Wosrjedź rozestajenja pak wotmě so wony křižerski zběžk:
Nałožkaj swěru hajili
Křižerjo a jutrowne spěwanje – wobě tradiciji hłownje na wsach pěstuja
Křižerske procesiony w katolskej Hornjej Łužicy, jutrowne spěwanje w ewangelskich kónčinach Hornjeje, srjedźneje a Delnjeje Łužicy – to su jutry w Serbach. Po wobmjezowanjach koronapandemije dla běchu lětuše jutry skónčnje zaso to, štož mnozy ludźo z tymle wulkim swjatkom zwjazuja.
Jutrowne spěwanja jutrońčku rano zahe běchu mjenje na jutrownych turistow wusměrjene a sćěhowachu skerje tradiciju. Porno tomu móžachu křižerjo wospjet wulki zajim domoródnych kaž tež zbliska a zdaloka přichwatanych na wědomje brać, kotřiž chcychu při najrjeńšim jutrownym wjedrje jedyn abo samo wjacore procesiony dožiwić.
Tradicije pěstuja hłownje na wsach, hdźež poprawom tež słušeja. Wšojedne hač je to w komunach zarjadniskeho zwjazka Při Klóšterskej wodźe, w Radworju, Čornym Chołmcu, Rownom, Slepom, Dešnje, Janšojcach, Wjerbnje abo Wuježku pod Čornobohom.
Znajemy serbske jutry,kaž je Serbja njeznaja
Lukáš Novosad a Kryštof Peršín wo našich jutrach z čěskeho wida
Na lońšej schadźowance staj čěskaj přećelej Serbow Lukáš Novosad a Kryštof Peršín publikum w Budyskej „Krónje“ ze swojim wosebitym a duchapołnym humorom fascinowałoj. Kaž staj serbowałoj – tak zabawnje a z niwowom – bě wobdźiwanja hódne.
Tójšto Čechow so kóžde lěto jutry – nimo nanuzowaneje přestawki za čas korona-pandemije – do Łužicy podawa. A tuž chcychmy rady wědźeć:
Kak swjeća jutry Češa? Čehodla jutry tak rady do Serbow jězdźa? Dožiwja Čech jutry w Serbach hinak hač Serbja sami? Adresat tutych prašenjow staj Lukáš Novosad a Kryštof Peršín, kotrajž słušataj k nawodam čěskeho towarstwa přećelow Serbow „Společnost přátel Lužice“. Nawjazujo na jeju wustup na schadźowance smy jeju prosyli, zo naše prašenja zhromadnje zwotmołwjataj. A to staj zmištrowałoj w dialogu, kotryž tule dokumentujemy.
Kryštof: Lukášo, mamoj nadawk, wo jutrach rěčeć. Tuž mi tola najprjedy praj: Hdźe ty jutry lětsa přežiwiš?
„Wulkotne dožiwjenje za cyłu swójbu“
Pola Posseltec we Wostrowcu je serbski farar Michał Brězan k tomu přinošował, zo syn z tradiciju prjedownikow pokročuje
Suknja, cylinder, trompeta a šumjel – to su wonkowne znamjenja, na kotrychž Posseltec nana Andreasa a syna Klemensa w lětušim procesionje wo dobry wusyw jutrowničku we Wostrowcu spóznaješ. Jutrowny nabožny nałožk je w swójbje hłuboko zakorjenjeny, tak kaž to tež z mnohich serbskich swójbow znajemy.
Wot lěta 2020 je Andreas Posselt zamołwity procesiona blisko Nysy. Čestny nadawk bu jemu dowěrjeny, dokelž měještaj předchadnikaj Johannes Bergmann a Klemens Deckwart – posledni pohonč klóštra Marijineho doła – jeho w tymle zastojnstwje za praweho muža. „Tak je to we Wostrowcu z wašnjom“, praji Andreas Posselt, kiž bě hakle jako 24lětny młody muž prěni raz w procesionje sobu jěchał. Tehdy, na spočatku 1980tych lět, njeje dosć wulkich cylindrow było. Tak dyrbješe so wón sćerpnić, prjedy hač tajki za njeho mějachu.
Zawjazk ze stawiznow
