Awtor rysuje stawizny a stawiznu hólčeca z jasnej a wobrazliwej ...
Mysle k nowej dźěćacej knize Křesćana Krawc „Jejdyrko“
Jejdyrko! Kajki knihowy titul da je „Jejdyrko“? Tajke bě moje prěnje prašenje, jako dóstach najnowšu serbsku dźěćacu knihu znateho awtora Křesćana Krawca do rukow. Štó to je abo što to rěka? – Napisam k tomu pozdźišo něšto, zo njeby so dźěl napjatosće přezahe zhubił.
Apropos napjatosć … Napjatosć je za tele powědančko cyle wažny element powědaceho duktusa awtora. Jemu so wot započatka hač do kónca spomnjenych sonow jara derje radźi napjatosć natwarić, ju dźeržeć a jej, je-li trjeba, nadobo njewočakowany abo překwapjacy wobrot dać. Na wjeršku napjatosće je často kónc kapitla – derje, klasiski trik! Takle wona dale přiběra a čitar/ka njemóže přestać čitać. Tež mjezytitle wuwabjeja wćipnosć abo samo strach, a napjatosć dale stupa. Štó njeby na přikład myslił na někajke złóstnistwo abo njezbožo, hdyž čita nadpismo „Wowca bjez hłowy“?
Pólsko-serbske styki zajim budźili
Wo mjezynarodnej konferency sorabistiki a germanistiki w Katowicach
W mjeztym nachilacym so lěće bě w serbskej a słowjanskej literarnej zjawnosći často rěč wo Jurju Brězanu. Wšako sej na najwšelakoriše wašnje wuwědomichmy, zo bě so najznaćiši serbski spisowaćel před 100 lětami narodźił.
Tworjenje a skutkowanje Brězana stej tohorunja na dwudnjowskej a derje organizowanej wědomostnej mjezynarodnej konferency sorabistow, slawistow a germanistow spočatk oktobra w Katowicach wulku rólu hrałoj. W tamnišej Šleskej bibliotece wobswětlichu a wuswětlichu wjacori eksperća – mjez nimi prof. dr. Tadeusz Lewaszkiewicz z Poznanja, prof. dr. Piotr Pałys z Opola a dr. Renata Bura z Krakowa – literarnu rěč a dwurěčnosć, wuměłske naroki kaž tež politiske wobmjezowanosće a wotwisnosće spisowaćela. Bohužel njebě na konferency ani jedyn powołansce skutkowacy sorabist abo literarny wědomostnik z Łužicy abo z Lipska přitomny, štož je mje chětro zadźiwało.
Pückler a Serbja
W Serbach rodźeny wjerch Hermann von Pückler-Muskau je sławny muž, wosebje tak mjenowaneju „němskeju krajinoweju parkow“ w Mužakowje a Rogeńcu dla. Tež jako pućowarja, spisowaćela a šarmera jeho dźensa zwičnjeja. Mjez druhim dawa wón swoje mjeno trojobarnej zmjerzlinje a družinje piwa. Zaměstnjamy jeho bóle zwonka serbskeho kulturneho kruha, štož drje cyle prawje njeje. Někotre lěta přewodźach w Rogeńcu skupiny turistow po parku a hrodźe. Tući słuchachu rady na anekdotki wokoło Pücklera. Na přikład je na južnej kromje parka pahórk ze šibałej stawizničku: W Rogeńcu wukupi wjerch rjad burskich gruntow. Mjez hrodom a wsu měješe wotstawk być a nastawacy park trěbnu šěrokosć nabyć. Jedyn z burow nochcyše Pücklerej předać. Tuž da wjerch hórčičku nasypać. Za njej njeběše chuduški domčk wot hrodu sem wjace widźeć. Dźensa rěka městno „Der vergrabene Bauer“. W Mužakowje je Pückler za powjetšenje parka samo cyłu serbsku wjes Kobjelnju přesydlić dał.
Lubosćinske rozjasnjenje z wumjetowanjemi
Do romana Petera Wawerzika wo waliziskim poeće Dylanje Thomasu pohladnjene
Štó drje by so hdy ze Schillerom přirunował? Z Hölderlinom, z Karolinu von Günderode? Přehorca to wěc. Potom radšo posłušnje pisać a so sam błyšćić. Mnozy bychu to radšo činili. Nic pak Peter Wawerzinek, awtor knihi „Rabenliebe“, tuchwilny Drježdźanski měšćanski pisar. Přederje znaje wón žiwjenske nižiny basnika, přebliski bě jemu přeco hižo waliziski poet Dylan Thomas, hač zo by so tajkeho přirunowanja stróžił. Dušine přiwuznosće tworja syće, zwonka časa a ruma, kotrež pozdźišo rodźenym zepěru dawaja. Pokazuja paralelne nitki a pomhaja žiwy być. Što móhło pisacemu wjace sebjewěstoty spožčić hač dorozumjenje ze samsnym, podobnym?
„Radźena kermuša hospozu chwali“
Nazymski wjeršk domchowanka swjeći so hižo lětstotki – Kak to něhdy bě a kak dźensa?
Směje so na tebje kaž kermušny tykanc.
Štóž syty na kermušu dźe, drje hłódny z kermuše póńdźe.
Po kwasu žonu, po křćiznach dźěćo, a po kermuši womazane sćěny.
Kermušna pěc – wonjata wěc.
Kermušu po wobjedźe budźe lěpje.
Wóndy tučna kermuša, dźensa sucha móšnička.
Kwasne a kermušne karpy rady płuwaja, ale nic we wodźe.
Žita so kurja kaž kermušu wsy.
W prjedawšich časach su Serbja – kaž to naši prjedownicy powědać wědźa – swoju kermušu tři abo štyri dny swjećili a zwuraznjeli tak wjeselo nad tym, zo su derje swoje žně dochowali, dokelž dyrbjachu wšo z ruku činić a z konjemi a kruwami, štož wězo pomałšo dźěše a sčini jich hišće bóle wot wjedra wotwisnych hač našich prodrustwownikow dźensa, kotřiž maja wulke mašiny a kombajny. Woni dyrbjachu tehdom tež wjele ćešo dźěłać, tohodla chcyše so jim po dokonjanym dźěle tykanca. A tuž swjećachu swoju dochowanku, a teje wjeršk běše kermuš, hdźež běchu hłowne atributy dobra hosćina, radosć a reje.
Swoje korjenje namakał
Fyzikar Hartmut Leipner je pytał, štož jeho duši pobrachowaše
Před dwutřeća lětom lědma štó w Serbach wědźeše, štó je dr. Hartmut S. Leipner, skutkowacy jako priwatny docent na interdisciplinarnym centrumje za materialne wědomosće na Martina Lutherowej uniwersiće w Halle-Wittenbergu. Mjeztym wšak mnozy ludźo mjeno resp. Hartmuta Leipnera wosobinsce znaja, wosebje w Delnjej Łužicy. Jeho angažowanosć za serbskosć a jeho publicistiske dźěła su witane. Na Njepilic statoku w Rownom bě so wón mje spočatk lěta 2014 za tym prašał, što słowo „duša“ woznamjenja. Te w filmje „Rublak“ rólu hraje, kotryž tam pokazachu. Njedawna rozmołwa z nim mi wuswětli, zo njeńdźeše jemu wo ryzy přełožk słowa, ale skerje wo wuznam duše w žiwjenju Łužiskich Serbow.
Zaběrace zapřijeće „duša“
Wo druhdy zabytych tradicionalnych družinach jabłukow w Hornjej ...
Wosebite wustajeńcy pokazuje Zhorjelski Muzej za přirodowědu Senckenberg w mjeńšej rumnosći na 4. poschodźe. Nazyma je čas jabłukow, a tuž su muzejownicy hromadźe z Hornjołužiskej załožbu tejle družinje sadu kompaktnu, ale informatiwnu přehladku pod hesłom „Jabłuka we wšěch hubach“ wěnowali. Wona budźi zajim, so bliže z jabłukom w našej domiznje zaběrać.
Łužiske nalikowe jabłuko (Lausitzer Nelkenapfel), Załomske smuhate (Sohländer Streifling), Rjane z Ochranowa (Schöner von Herrnhut), Šleske hlinjane jabłuko (Schlesischer Lehmapfel) abo Biskopski kłobuk (Bischofshut) su někotre družiny, kotrež běchu Hornjołužičenjo hižo před wjace hač 175 lětami plahowali. A tymle starym jabłukowym družinam wěnuje so zaso dźeń a wjetša kedźbnosć.
Jakub Šuster před 100 lětami transportnu firmu załožił
Rafael Vcelich swójbnu tradiciju nětko w Ralbicach swěru haji
Lětsa je tomu sto lět, zo bě Hórčan Jakub Šuster transportne přede- wzaće załožił, kotrež je mjeztym přez Rafaela Vcelicha w štwórtej generaciji swój nadawkowy profil rozšěriło a změniło. Mjeztym zo buchu w prěnjej generaciji łamane kamjenje ze skały wožene, transportuja dźensa w štwórtej generaciji wudobywany kaolin. Rafael Vcelich zhladuje na spočatki a měnjate stawizny wozydłownistwoweho předewzaća.
Kamjenje wotwožować dyrbjeli
Feliks Haza kradnje motiwy z wočomaj a ludźi z wuslědkami zawjesela
Rentnar a što potom? – wuměnkarsku swobodu wužiwać abo wužadanja přiwzać (4)
Někotři njemóža so tohole časa dočakać, tamni zaso nochcedźa scyła na njón myslić – na zastup do renty. Kajke maja wuměnkarjo žiwjenje abo starosće, chcemy ze seriju „rentnar a što potom?“ bliže wobswětlić.
Po nimale lěto trajacych přihotach Załožba za serbski lud 19
Na wuznamnym městnje sta so 19. oktobra 1991 wuznamny podawk. We Łazowskej cyrkwi, hdźež bě wótčinc Handrij Zejler w 19. lětstotku 37 lět Bože słowo wozjewjał, załožichu za přichod serbskeje rěče a kultury pod wuměnjenjemi wičneho hospodarstwa wažnu instituciju: Załožbu za serbski lud.
Prašenje, kak měło ze spěchowanjom Serbow po přistupje Němskeje demokratiskeje republiki k wobłukej płaćiwosće Zakładneho zakonja dale hić, njestaji so hakle 3. oktobra 1990. Hižo při swojich wopytach w dwurěčnej Łužicy we wobłuku wólbneho boja bu načolny kandidat CDU, prěni ministerski prezident nowowutworjeneho Swobodneho stata Sakskeje prof. dr. Kurt Biedenkopf, z tejle starosću konfrontowany.
Ideja so nazymu 1990 zrodźiła
